Tia UV ảnh hưởng đến làn da của bạn như thế nào

Mọi người đã cố gắng bảo vệ làn da của mình khỏi ánh nắng mặt trời ít nhất là từ thời Ai Cập cổ đại, và chúng ta đã biết trong hơn một thế kỷ rằng việc tiếp xúc với tia cực tím (UV) có liên quan đến bỏng và ung thư da. Nhưng vẫn thường có sự nhầm lẫn về cách tốt nhất để tránh cháy nắng, liệu bạn có thể điều trị được không và mỗi lần cháy nắng làm tăng nguy cơ mắc ung thư của bạn như thế nào. Tuy nhiên, hiểu được cháy nắng liên quan đến những gì ở cấp độ tế bào có thể giúp ích.

Tia UV gây viêm và tăng nguy cơ mắc ung thư da

“Cháy nắng là một phản ứng viêm”, Lesley Rhodes tại Đại học Manchester ở Anh cho biết. Nó xảy ra khi bức xạ UV trong ánh sáng mặt trời làm hỏng protein, chất béo và DNA trong các tế bào trong lớp trên cùng của da, được gọi là lớp biểu bì, gây ra một loạt các tác động viêm dẫn đến đỏ, sưng, đau và bong tróc.

Bức xạ UVB gây ra hầu hết các tổn thương này, trong khi tia UVA, có bước sóng dài hơn và cũng xuyên qua da, gây ra ít hơn nhiều. Antony Young tại King's College London cho biết: "Theo nguyên tắc chung, tia UVB có hiệu quả gây cháy nắng gấp 1000 lần so với tia UVA".

Để phản ứng với tổn thương do tia UV, các tế bào da giải phóng các phân tử gây viêm làm giãn mạch máu ở lớp hạ bì, lớp da bên dưới lớp biểu bì. Điều này thúc đẩy lưu lượng máu đến da trong vòng vài giờ. Đổi lại, điều này làm tăng sự xâm nhập của các tế bào miễn dịch từ máu vào da, làm tăng thêm tình trạng viêm.

Ở những người có tông màu da sáng hơn, lưu lượng máu tăng lên khiến da bị cháy nắng có màu hồng hoặc đỏ. Những người có tông màu da sẫm hơn có thể thấy da của họ chuyển sang nhiều sắc thái khác nhau của màu đỏ, xám, nâu và đen. Lượng máu cung cấp tăng cao cũng có nghĩa là nhiều chất lỏng rò rỉ từ máu vào da, gây sưng tấy. Cả các phân tử sưng tấy và viêm đều kích thích các dây thần kinh, khiến da bị cháy nắng có cảm giác nóng và đau.

Trong những trường hợp nghiêm trọng, phồng rộp cũng có thể xảy ra, khi các mảng tế bào da ở lớp biểu bì bị tổn thương đến mức tự hủy. Khi các mảng chết này bong ra khỏi các lớp bên dưới, khoảng không giữa chúng sẽ chứa đầy chất lỏng, tạo thành các cấu trúc giống như bong bóng trên da.

Da bị cháy nắng sẽ lành như thế nào?

Rhodes cho biết: "Vết cháy nắng nhẹ sẽ nhanh lành hơn vết bỏng nặng, khi tác động có thể kéo dài trong 72 giờ hoặc lâu hơn".

Quá trình chữa lành bắt đầu khi các tế bào miễn dịch trong da bắt đầu sản xuất các phân tử chống viêm, thường là trong vòng vài ngày sau khi tiếp xúc với tia UV. Rhodes cho biết "Đây là tình trạng viêm tự phục hồi". "Nhiều phân tử và tế bào tiến hóa theo thời gian và chuyển từ trạng thái gây viêm sang trạng thái chống viêm". Kết quả là, các mạch máu ngừng giãn nở và mọi tình trạng đỏ, sưng và đau sẽ dần dần giảm bớt.

Các tế bào gốc ở dưới cùng của lớp biểu bì cũng thúc đẩy quá trình chữa lành bằng cách sản sinh ra các tế bào da mới nhanh hơn bình thường. Chúng thay thế các tế bào bị tổn thương, bong ra hoặc lột ra khỏi bề mặt da thành từng mảng lớn để nhường chỗ cho sự phát triển mới. Young cho biết: "Bạn luôn luôn bong tróc da, nhưng tổn thương do tia UV làm tăng quá trình thay đổi tế bào đó".

Thật không may, không có bằng chứng chất lượng tốt nào cho thấy việc thoa gel lô hội hoặc gel sau khi tắm nắng có thể đẩy nhanh quá trình chữa lành da bị cháy nắng, Rhodes nói. Các loại kem dưỡng da này chủ yếu giúp giảm đau bằng cách tạo cảm giác mát lạnh. Tắm nước lạnh, đắp khăn lạnh lên da và sử dụng thuốc giảm đau như paracetamol (acetaminophen) hoặc ibuprofen cũng có thể giúp ích.

Những tác động lâu dài là gì?

Khi tình trạng viêm đã lắng xuống và các tế bào bị tổn thương trên bề mặt da đã bong ra, tình trạng cháy nắng đã kết thúc. Nhưng tổn thương DNA đối với các tế bào gốc sâu hơn bên trong lớp biểu bì có thể để lại di chứng lâu dài hơn nhiều.

"Bạn bị tổn thương DNA, và tổn thương DNA được các tế bào sửa chữa, nhưng quá trình sửa chữa không hoàn hảo 100%", Young nói. Điều này dẫn đến đột biến gen và khi chúng tích tụ theo thời gian trong các gen điều chỉnh sự phát triển và phân chia tế bào, chúng làm tăng nguy cơ tế bào da phát triển không kiểm soát và gây ung thư.

Một số nghiên cứu cho thấy rằng việc bị cháy nắng năm lần trong một thập kỷ sẽ làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc bệnh u hắc tố, một dạng ung thư da. Tuy nhiên, những nghiên cứu này dựa trên việc mọi người nhớ lại tần suất họ bị cháy nắng, điều này dễ dẫn đến sai sót. Điều này khiến việc định lượng chính xác một lần bị cháy nắng làm tăng nguy cơ ung thư da của bạn như thế nào trở nên khó khăn, Young nói.

Những cách tốt nhất để ngăn ngừa cháy nắng là gì?

Sắc tố da melanin có tác dụng bảo vệ vì nó bao quanh DNA trong các tế bào da, bảo vệ DNA khỏi tác hại của tia UV. Vì lý do này, những người có màu da sẫm hơn có nguy cơ mắc ung thư da thấp hơn nhiều so với những người có loại da sáng hơn nhưng điều đó không có nghĩa là da sẫm màu không thể bị viêm và bị cháy nắng cũng như tổn thương DNA.

Nếu bạn đang cố gắng tính toán nguy cơ bị cháy nắng vào một ngày nhất định, bạn cần phải đo chỉ số UV, một phép đo bức xạ cực tím. Rachel Abbott tại Bệnh viện Đại học Wales ở Cardiff cho biết bạn nên thoa kem chống nắng khi chỉ số là 3 hoặc cao hơn. Nhìn chung, chỉ số UV không có khả năng vượt quá 3 vào sáng sớm hoặc tối muộn, hoặc từ tháng 10 đến tháng 3 ở Anh. Nhưng tia UV mạnh hơn ở gần đường xích đạo, nơi có thể cần kem chống nắng vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. May mắn thay, không nhất thiết phải đoán mò có rất nhiều ứng dụng miễn phí có thể cho bạn biết chỉ số UV tại địa phương của bạn. Abbott cho biết "Tôi sử dụng một ứng dụng mỗi ngày".

Hầu hết mọi người không thoa kem chống nắng ở độ dày đã được thử nghiệm 2 miligam trên một centimet vuông da vì vậy Young cho biết việc lựa chọn kem chống nắng SPF 50 làm mặc định có lẽ là một ý tưởng hay.

Nhưng một trong những cách tốt nhất để tránh bị cháy nắng là tránh xa mặt trời khi nó ở vị trí cao nhất trên bầu trời. Trong khoảng thời gian này, ánh sáng mặt trời đi qua bầu khí quyển theo đường ngắn hơn, nghĩa là ít bức xạ UVB bị không khí hấp thụ hơn và sẽ chiếu vào da bạn. Nếu bạn ở ngoài trời, đội mũ và mặc quần áo dài tay cũng có thể giảm nguy cơ hại da.

H.Thanh