Thủ tướng: Cần cơ chế để nhà khoa học muốn vào Việt Nam 'lúc nào cũng được'

Sáng 15/2, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Dự thảo Nghị quyết được trình Quốc hội sau khi Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị vào tháng 12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Phát biểu tại tổ, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, đất nước muốn phát triển nhanh, bền vững phải dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, đây là yêu cầu khách quan. Vì vậy cần tháo gỡ thể chế và Chính phủ chỉ đạo tập trung sửa một loạt các luật; một số luật có thể trình tại kỳ họp Quốc hội trong tháng 5 này.

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu tại tổ. Ảnh: Phạm Thắng

Để Nghị quyết 57 đi vào cuộc sống ngay, Chính phủ trình Quốc hội dự thảo Nghị quyết thí điểm một số chính sách. Tuy nhiên, Thủ tướng nhìn nhận dự thảo Nghị quyết trình Quốc hội chưa bao trùm, toàn diện hết các vấn đề, vì vậy phải tiếp tục sửa các luật.

Theo Thủ tướng, phải nghiên cứu bổ sung thêm ''cơ chế đặc biệt'' chứ không chỉ cơ chế đặc thù.

Thứ nhất là "cơ chế đặc biệt" trong phát triển kết cấu hạ tầng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, bởi "hạ tầng của chúng ta đang còn rất yếu" trong khi nguồn lực cần rất lớn. Vì vậy Thủ tướng cho rằng phải có cơ chế để huy động nguồn lực hợp tác công tư, doanh nghiệp, xã hội và người dân.

Thứ hai là "cơ chế đặc biệt" cho quản lý trong hoạt động khoa học công nghệ, trong đó có lãnh đạo công và quản trị tư, đầu tư công và quản lý tư, đầu tư tư nhưng sử dụng công.

"Ví dụ trong đầu tư công và quản lý tư, có thể đầu tư cho một hạ tầng khoa học công nghệ của Nhà nước nhưng giao cho tư nhân quản lý. Cơ chế đặc biệt là như thế. Hay chúng ta thiết kế chính sách, pháp luật, công cụ giám sát, kiểm tra, còn quản trị thì giao cho doanh nghiệp", Thủ tướng phân tích.

Thứ ba là "cơ chế đặc biệt" cho các nhà khoa học, công trình khoa học có thể thương mại hóa, "cơ chế đặc biệt" trong thủ tục; phân cấp, phân quyền cho tỉnh, thành, bộ, ngành; xóa bỏ cơ chế xin-cho, giảm thủ tục hành chính...

Thứ tư, về đề xuất miễn trừ trách nhiệm khi xảy ra rủi ro đối với người soạn thảo nhưng chưa có cơ chế miễn trừ cho người thực hiện, Thủ tướng đánh giá đây là vấn đề khó, là khâu yếu. Nếu không có cơ chế bảo vệ người thực hiện thì sẽ dẫn đến tình trạng sợ trách nhiệm, "chuyển chỗ này, chuyển chỗ khác", "không muốn làm vì không được bảo vệ". Vì vậy, cần có thêm cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi xảy ra rủi ro cho cả người thực hiện và người thiết kế chính sách.

Thứ năm là "cơ chế đặc biệt" thu hút nguồn nhân lực. Thủ tướng nhấn mạnh sẽ có cơ chế để thu hút người làm ngoài khu vực nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, người nước ngoài, với các chính sách gồm thuế, phí, lệ phí, nhà cửa, đất đai, visa và hợp đồng lao động...

Thủ tướng cho rằng phải có chính sách visa để một nhà khoa học nước ngoài muốn vào Việt Nam ''lúc nào cũng được''.

Như vậy có 5 "cơ chế đặc biệt", Thủ tướng cho biết từ đây sẽ thiết kế công cụ đặc biệt để quản lý, không để xảy ra vi phạm, tham nhũng, tiêu cực, lãng phí...

Ngoài ra, người đứng đầu Chính phủ cũng nêu quan điểm "cần chấp nhận rủi ro, có độ trễ trong nghiên cứu khoa học". Trong nghiên cứu khoa học cần có sự đột phá thì phải chấp nhận có thể thành công hoặc thất bại. Vì vậy, cần xem đó như là ''học phí'', đầu tư đào tạo cho nguồn lực.

Tuy nhiên, Thủ tướng cũng lưu ý rằng cần loại trừ động cơ cá nhân; cơ chế này chỉ áp dụng cho rủi ro không vụ lợi mà vô tư, trong sáng, vì lợi ích chung. Thủ tướng một lần nữa cho rằng cần coi đây như ''học phí'' để có thêm kiến thức, kinh nghiệm, bản lĩnh, trí tuệ.

Trần Thường