Thỏa thuận khoáng sản Mỹ - Ukraine: Lỗ hổng pháp lý và vấn đề cần giải quyết

Trước thềm cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Washington, các chuyên gia cảnh báo rằng nhiều chi tiết quan trọng vẫn chưa được làm rõ và sẽ cần được giải quyết trong các cuộc đàm phán tiếp theo.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gặp nhau tại Trump Tower ở New York vào năm ngoái - Ảnh: Reuters

Nội dung chính của thỏa thuận

Theo bản dự thảo mà Reuters thu thập được, thỏa thuận này đề xuất thành lập một "Quỹ đầu tư tái thiết" do Mỹ và Ukraine cùng quản lý. Chính phủ Ukraine dự kiến sẽ đóng góp 50% doanh thu từ tài nguyên thiên nhiên vào quỹ này, nhưng các điều khoản quan trọng như số tiền cụ thể, khung thời gian thực hiện, và cơ chế quản lý quỹ đều chưa được đề cập rõ ràng.

Dự kiến, thỏa thuận sẽ được ký kết vào hôm 28.2 trong cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Ukraine. Tuy nhiên, một số vấn đề quan trọng vẫn chưa được giải quyết, trong đó có các bảo đảm an ninh mà Ukraine mong muốn.

Brian McGarry, phó giáo sư luật quốc tế tại Đại học Leiden (Hà Lan), nhận định rằng việc thiếu cam kết ràng buộc từ phía Mỹ không phải điều bất ngờ. "Thỏa thuận này chỉ tạo ra các nghĩa vụ hợp tác mà không đưa ra bất kỳ cam kết ràng buộc nào về mặt quốc phòng. Mỹ chưa đưa ra bất kỳ đảm bảo cụ thể nào", ông cho biết.

Một nguồn tin ngoại giao giấu tên cũng cho rằng tài liệu này là một bước đi khá cân bằng cho cả hai bên, ngay cả khi nó chưa cung cấp các đảm bảo an ninh mà Kyiv mong muốn.

Mặc dù vậy, việc Trump từ bỏ yêu cầu bồi hoàn 500 tỉ USD cho viện trợ quân sự trước đây có thể coi là một sự nhượng bộ quan trọng đối với Ukraine. Tuy nhiên, Tổng thống Zelensky đã nhấn mạnh rằng thành công thực sự của thỏa thuận sẽ phụ thuộc vào các cuộc đàm phán trực tiếp với ông Trump, đặc biệt liên quan đến các cam kết an ninh dài hạn của Mỹ.

Lỗ hổng pháp lý

Thỏa thuận khung nêu rõ rằng các khoản tiền từ quỹ sẽ được tái đầu tư để thúc đẩy an ninh và thịnh vượng của Ukraine. Tuy nhiên, văn bản không làm rõ cách thức triển khai và trách nhiệm tài chính của các bên.

Tim Meyer, giáo sư luật quốc tế tại Đại học Duke (Mỹ), chỉ ra rằng thỏa thuận không có cơ chế giải quyết tranh chấp, điều này có thể gây rủi ro nếu xảy ra bất đồng giữa hai nước về việc sử dụng quỹ.

"Thỏa thuận này cho thấy sự thiếu chắc chắn từ phía Mỹ về việc liệu chính phủ có thẩm quyền giữ quyền lợi trong quỹ này hay không. Một thỏa thuận quỹ được đàm phán có thể sẽ cần sự chấp thuận của Quốc hội", ông Meyer nhận xét.

Một yếu tố pháp lý đáng chú ý khác là cách tiếp cận chưa từng có trong các thỏa thuận song phương trước đây. Guillermo Christensen, chuyên gia về an ninh quốc gia tại công ty luật K&L Gates, nhận định rằng mô hình này là độc đáo và có thể tạo tiền lệ cho các thỏa thuận tương tự trong tương lai.

Mục tiêu kép của Mỹ

Theo các chuyên gia, thỏa thuận khoáng sản này phản ánh hai mục tiêu chính của chính quyền Trump: bù đắp chi phí hỗ trợ quân sự và tài chính cho Ukraine kể từ khi Nga phát động cuộc chiến vào năm 2022, đồng thời giảm sự phụ thuộc của Mỹ vào nguồn tài nguyên khoáng sản từ Trung Quốc, đặc biệt là các nguyên tố đất hiếm quan trọng đối với ngành công nghiệp quốc phòng, điện tử và năng lượng tái tạo.

Ukraine được cho là sở hữu 22 trong số 34 loại khoáng sản quan trọng theo tiêu chuẩn của Liên minh châu Âu (EU). Những tài nguyên này bao gồm kim loại quý, hợp kim ferro, vật liệu công nghiệp, và đất hiếm – tất cả đều đóng vai trò quan trọng trong các lĩnh vực công nghệ cao và quốc phòng.

Tổng thống Trump đã nhiều lần đe dọa tiến hành chiến tranh thương mại với Trung Quốc, quốc gia hiện đang là nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất thế giới. Điều này làm nổi bật động cơ của Mỹ trong việc tìm kiếm các nguồn tài nguyên thay thế từ Ukraine.

Một chi tiết đáng chú ý là thỏa thuận khung nhấn mạnh việc tránh xung đột với các nghĩa vụ của Ukraine trên con đường gia nhập EU. Điều này cho thấy một mức độ ủng hộ chính trị nhất định từ Washington đối với tham vọng hội nhập châu Âu của Kyiv - mặc dù ông Trump đã từng thể hiện lập trường không mấy thiện cảm với EU.

Các cuộc đàm phán sắp tới sẽ phải giải quyết hàng loạt câu hỏi quan trọng, bao gồm cơ chế quản lý quỹ đầu tư tái thiết sẽ hoạt động ra sao, liệu Ukraine có nhận được đảm bảo an ninh từ Mỹ trong các thỏa thuận tiếp theo hay không, quyền lợi của phía Mỹ trong quỹ này sẽ như thế nào và liệu quốc hội nước này có phê duyệt thỏa thuận hay không, cũng như tác động của thỏa thuận đối với quan hệ của Ukraine với EU và NATO.

Tóm lại, dù là một bước đi quan trọng, thỏa thuận khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine vẫn còn nhiều điểm mơ hồ về pháp lý và cơ chế thực hiện, và thành công của nó sẽ phụ thuộc vào các cuộc đàm phán tiếp theo giữa hai bên để đạt được một thỏa thuận mang tính ràng buộc hơn.

Hoàng Vũ