Thi lý thuyết lái xe nên hướng đến hệ thống sát hạch tập trung

Thông tư số 35/2024/TT-BGTVT về đào tạo và sát hạch lái xe sắp có hiệu lực từ ngày 1-1-2025 có nhiều nội dung quản lý chặt chẽ hơn đối với việc học và thi sát hạch lái xe ô tô. Tuy nhiên, các quy định mới này vẫn hướng đến việc kiểm soát chặt phần thi thực hành hơn phần thi lý thuyết.

Ở nhiều nước phát triển, phần thi lý thuyết sát hạch lái xe được xem là rất quan trọng và học viên phải tốn công sức học không kém phần thực hành lái xe. Việc học lý thuyết lái xe một cách thực chất sẽ giúp hạn chế được tình trạng người dân có bằng lái xe mà vẫn “mù” luật, từ đó dẫn đến vi phạm giao thông, tai nạn. Các vụ gây gổ, thậm chí đánh nhau sau khi va quẹt, tai nạn giao thông xảy ra cũng vì không ai chịu sai, ai cũng nhận mình đúng bởi một phần do không có kiến thức về luật đi đường.

Thế nhưng, trong suốt một thời gian khá dài, từ việc đi học và thi lý thuyết lái xe hai bánh, xe ô tô của bản thân người viết bài đến việc tìm hiểu từ nhiều tài xế khác, việc học lý thuyết lái xe không thực chất rất phổ biến.

Một tình trạng không hiếm trong dạy lý thuyết lái xe là “học mẹo” để làm bài thi trắc nghiệm. Bên cạnh nhiều giáo viên nghiêm túc giải thích cho học viên tại sao phải chọn đáp án này cho câu hỏi, dựa trên cơ sở quy định giao thông nào thì một số giáo viên “vẽ đường cho hưu chạy” bằng cách chỉ các mẹo nhận diện câu hỏi để chọn đáp án đúng. Việc dùng trí nhớ ngắn hạn để “học mẹo” giúp học viên thi đậu lý thuyết nhưng hậu quả là họ tiếp tục “mù” luật giao thông dù có bằng lái xe.

Đi xa hơn nữa, trước đây còn có tình trạng “bao đậu” khi thi lý thuyết. Trong kỳ thi sát hạch lái xe ô tô năm 2017, người viết bài này tận mắt chứng kiến một học viên ngồi bên cạnh bấm chuột chọn đáp án trên máy tính rất nhanh nhưng không bấm nút kết thúc bài thi mà ngồi chờ. Ngay sau đó, bỗng nhiên màn hình máy tính hiện thông báo đã nộp xong bài thi và khóa lại. Đáng chú ý đây không phải người duy nhất trong phong thi hôm đó mà có một nhóm thí sinh cũng rời phòng thi sớm hơn theo cách như vậy. Ít năm sau, tình cờ ngồi nói chuyện với một cậu em họ lái xe tải ở tỉnh Tiền Giang, người này cho biết khi thi bằng hạng C lái xe tải có đóng thêm một khoản "tiền bao đậu” lý thuyết.

Hiện nay phần thực hành và thi sát hạch lái xe ô tô đã được giám sát chặt qua thiết bị DAT gắn trên xe tập lái ghi lại dữ liệu thực hành lái xe đường trường của học viên cũng như thiết bị ghi hình, ghi điểm của các trung tâm sát hạch.

Đối với phần thi lý thuyết thì Thông tư số 05/2024/TT-BGTVT hiện hành (sắp hết hiệu lực) và Thông tư số 35/2024/TT-BGTVT thay thế sắp có hiệu lực quy định các cơ sở đào tạo xây dựng hệ thống máy tính để thi lý thuyết dựa trên phần mềm sát hạch lý thuyết, phần mềm mô phỏng các tình huống giao thông do Cục Đường bộ (Bộ Giao thông Vận tải) cung cấp. Việc giám sát phòng thi lý thuyết được thực hiện qua camera kết nối đến các đơn vị quản lý nhà nước.

Về lâu dài, cần tính đến việc thay đổi mô hình thi lý thuyết trên hệ thống của cơ sở đào tạo sang mô hình hệ thống khảo thí tập trung hiện được áp dụng ở nhiều nước. Với mô hình này, Cục Đường bộ xây dựng và quản lý một hệ thống công nghệ dành cho thi sát hạch lý thuyết lái xe, tất cả học viên thi bằng lái sẽ thi trên hệ thống này thay vì thi trên hệ thống của cơ sở đào tạo như hiện nay.

Mô hình này tương tự như việc các trung tâm khảo thí tổ chức những kỳ chứng chỉ tiếng Anh IELTS, chứng chỉ đánh giá năng lực SAT … trên toàn thế giới thông qua một số hệ thống thi online tập trung mà vẫn bảo đảm kiểm soát chặt chẽ quá trình làm bài, chống thí sinh gian lận. Hệ thống thi chứng chỉ SAT còn đi xa hơn trong công nghệ quản lý đến mức cho phép thí sinh mang laptop riêng vào phòng thi làm bài, không cần sử dụng máy tính của đơn vị tổ chức thi.

Với công nghệ điện toán đám mây (cloud computing) hiện nay, việc xây dựng một hệ thống thi sát hạch lý thuyết lái xe không nằm ngoài khả năng công nghệ của Việt Nam. Ứng dụng máy chủ điện toán đám mây có ưu điểm là có thể linh hoạt tăng giảm sức mạnh phần cứng theo yêu cầu sử dụng, không đòi hỏi phải trang bị những hệ thống máy chủ lớn quá tốn kém như mô hình cũ.

Hệ thống máy chủ điện toán đám mây còn cho phép tạo ra nhiều nhánh (node) tùy theo số lượng người thi ít hay nhiều một cách dễ dàng. Với những địa phương có số lượng thí sinh đông thì có thể dùng riêng một node trong khi một số địa phương có ít người thi có thể dùng chung một node.

Mô hình khảo thí tập trung này có thể chống được tệ nạn “bao đậu lý thuyết” hiệu quả hơn quy định hiện hành là làm bài thi trực tiếp trên máy chủ của cơ sở đào tạo và giám sát dựa vào camera. Ai cũng biết camera thì luôn có hạn chế tầm nhìn ở những điểm mù hoặc khả năng một ai đó “vô tình” đứng chắn tầm quan sát cũng có thể xảy ra.

Giao thông sẽ tốt hơn khi tất cả người lái xe đều nắm vững luật giao thông thông qua quá trình học thực chất và thi lý thuyết sát hạch lái xe nghiêm túc. Không chỉ thí sinh học lái ô tô mà việc thi sát hạch lý thuyết tập trung này về lâu dài cũng cần áp dụng cho người thi bằng lái xe hai bánh.

Mục Đồng