Theo dấu chân Biệt động thành Sài Gòn

Nơi lưu dấu một thời hoa lửa

Đến thời điểm này, có ít nhất 7 cơ sở Biệt động Sài Gòn đã và đang phục dựng. Đây là chuỗi di tích lịch sử được anh Trần Vũ Bình - con trai cố sĩ quan Biệt động Trần Văn Lai (bí danh Mai Hồng Quế) âm thầm đầu tư, trùng tu, phục dựng hơn 20 năm qua. Từng hộp thư nổi, hệ thống hầm ngầm, các phương tiện phục vụ công tác, dụng cụ sinh hoạt đời thường của các chiến sĩ Biệt động... bằng nhiều cách đã được sưu tầm, phục hồi tương đối đầy đủ và đang trở thành tâm điểm thu hút nhiều giới, nhiều lứa tuổi tìm đến để hiểu thêm về cuộc đời của họ sống, chiến đấu ngay trong lòng địch.

"Kiến trúc sư” chuỗi cơ sở Biệt động thành ngày trước không ai khác chính là cố sĩ quan Biệt động Trần Văn Lai, nguyên mẫu trong tác phẩm điện ảnh kinh điển "Biệt động Sài Gòn". Trong một lần tham quan kiến trúc căn nhà của ông (287/70 Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3), mới thấy cái tâm, cái tầm của người được phong tặng Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân. Căn nhà rộng chừng 40m2, trên cánh cửa vẫn còn nhiều vết đạn trong chiến dịch Mậu Thân. Bên dưới nền nhà có hầm sâu 2,5m, rộng 30m2. Miệng hầm được ngụy trang ngay giữa lối đi bằng 6 viên gạch, vừa vặn một người chui xuống.

Từ trái qua: Ông Đỗ Miễn, AHLLVTND Trần Văn Lai và ông Dương Văn Đức - chủ garage Biệt động Sài Gòn

Trong chiến dịch Mậu Thân, nơi đây từng chứa gần 3 tấn vũ khí đánh vào Dinh Độc Lập. Để giữ bí mật, trước đó mấy năm, ông cùng các đồng chí của mình cứ đêm đến đào hầm, khối lượng lớn đất cát sau đó được chuyển ra ngoại thành "phi tang". Nhưng phải mất hơn 6 tháng căn hầm mới hoàn chỉnh. Anh Bình cho biết, theo lời cha kể: Cũng may, thời điểm đó ông là một thầu khoán nổi tiếng và giàu có ở Sài Gòn. Một người quảng giao trong giới chính khách "chóp bu" nên được "Phủ đầu rồng" tín nhiệm chọn làm nhà cung cấp đồ trang trí nội thất. Ông dùng chiếc Hino BS: EC-6054, dán logo "phủ đầu rồng" làm vỏ bọc chuyển đất đào hầm ra ngoại thành, sau đó vận chuyển vũ khí từ Củ Chi về Sài Gòn mà không gặp trở ngại nào. Cơ sở này bí mật cho đến những ngày cuối cùng của cuộc chiến.

Ngày trước, Tân Định là khu nhà giàu, tướng tá Sài Gòn nhiều nhung nhúc, không ai nghĩ có cán bộ nằm vùng. Vậy mà ông Năm Lai (cách gọi của người Nam Bộ) làm Bí thư đến ba chi bộ: Xóm Chùa, Xóm Ruộng và Xóm Lách, thuộc Quận 1 và Quận 3. Tại đây, cùng lúc ông xây dựng 2 cơ sở 145 Trần Quang Khải và 113A Đặng Dung. Nhà 145 khi đó là trụ sở nghiệp đoàn trang trí địa ốc, đó là cái "vỏ”, thực chất bên trong là nghiệp đoàn tình báo. Nhà 145 giờ đây đã trở thành Bảo tàng Biệt động Sài Gòn - Gia Định, trưng bày hơn 300 hiện vật lịch sử gắn liền quá trình hình thành và phát triển của lực lượng. Khách đến đây còn được xem những bộ phim ngắn, nghe kể chuyện, giao lưu với nhân chứng lịch sử một thời vào sinh ra tử.

Các loại vũ khí Biệt động Sài Gòn sử dụng trong chiến dịch Mậu Thân 1968

Tuy nhiên, một câu hỏi được đặt ra: Vì sao ông Năm Lai thoát được nhiều cuộc truy lùng của kẻ thù sau chiến dịch Mậu Thân? Theo nhiều đồng đội cũng như con trai của ông kể: Đơn giản vì ông sống tốt, luôn lấy việc xây dựng cơ sở đồng ngành, đồng hương (hiểu sâu, hiểu nhau) làm nền tảng. Mỗi khi làm việc gì kể cả đi, đứng, nằm, ngồi đều phải tính toán kỹ càng. Và để tồn tại trong lòng địch, ông tâm niệm phải làm được ba điều: nghề nghiệp hóa, quần chúng hóa và hợp thức hóa. Song, để tạo cho ông vỏ bọc chắc chắn, tổ chức sắp đặt ông lấy bà Phạm Thị Chinh (hy sinh 1964), trở thành cháu rể của ông chủ tiệm vàng Phú Xuân và ít lâu sau thành nhà thầu khoán Mai Hồng Quế.

Căn nhà lầu 3 tầng nằm trên đường Hai Bà Trưng (P.Tân Định, Quận 1), ngày trước là hiệu vàng lá Phú Xuân vốn là cơ sở hoạt động của bà Chinh, một trong những chiến sĩ Biệt động Sài Gòn. Hiện nay, điểm di tích này đang trong quá trình phục dựng, tái hiện một thời kỳ lịch sử của Sài Gòn. Ngoài ra còn có hai di tích khác là xưởng sản xuất đồ trang trí nội thất ngày trước ở Phú Nhuận và garage sửa chiếc Hino chở vũ khí tập kích Dinh Độc Lập nằm trên đường Cách Mạng Tháng Tám (Quận 10) đang gấp rút sửa sang, cải tạo.

Ăn cơm tấm Đại Hàn, uống cà phê Biệt Động

Quán cơm tấm Đại Hàn - cà phê Đỗ Phủ từng là "căn cứ" của Biệt động Sài Gòn, tọa lạc tại số 113A Đặng Dung, Quận 1. Cách quán cơm vài căn nhà là biệt thự của Trung tướng Ngô Quang Trưởng, Tư lệnh Quân đoàn I. Không ai ngờ nơi nguy hiểm nhất lại là nơi an toàn nhất. Nơi đây được thành lập vào những năm 1944 - 1946, lưu giữ hộp thư bí mật và hầm nổi của Biệt động Sài Gòn trong suốt hai cuộc kháng chiến mà không bị phát hiện. Lúc mới gầy dựng cơ sở, sĩ quan Biệt động Trần Văn Lai giao quán cơm cho ông Đỗ Miễn và bà Nguyễn Thị Sự quản lý. Cả hai vợ chồng đều là những người thợ, chiến sĩ làm trong xưởng trang trí nội thất của mình.

Ông Trần Vũ Bình trao đổi công tác sưu tầm hiện vật của lực lượng Biệt động Sài Gòn với đồng đội cũ của cha tại garage Biệt động Sài Gòn (Q10)

Thế nên khởi đầu quán có tên "Cơm tấm bà Sự". Khách chủ yếu là cánh tài xế và dân lao động nghèo. Về sau quán đổi tên thành Đại Hàn, vì phía trước quán có cư xá của lực lượng quân đội Nam Triều Tiên tham chiến tại Việt Nam. Con trai bà Sự về sau có lần kể bên dưới lính Đại Hàn ngồi ăn cơm tấm, trên gác các chiến sĩ cứ thản nhiên ngồi đánh máy truyền đơn. Không phải một lần mà việc này diễn ra khá thường xuyên.

Ngày nay, "căn cứ" Biệt động được đổi tên thành Di tích lịch sử Biệt động Sài Gòn. Với hơn 1.000 kỷ vật của những chiến sĩ Biệt động năm xưa đã được chủ nhân dày công sưu tầm, phục chế bày kín cả hai gian nhà. Riêng món cơm tấm Đại Hàn ăn cùng với kim chi Hàn Quốc vẫn giữ nguyên vị đặc trưng của ngày trước. Còn ly cà phê Đỗ Phủ vẫn mang hương vị hoài niệm Sài Gòn xưa. Đó là loại cà phê có gốc từ Buôn Ma Thuột, sau khi chế biến đem pha với bơ Bretel của Pháp. Loại bơ này có vị mặn của muối. Cách uống cà phê Đỗ Phủ trước giờ có hơi khác lạ. Cà phê bơ chế ra nắp phin, dùng bánh quẩy chấm, ăn xong mới thưởng thức hương vị cà phê còn lại trong ly. Một món thức uống độc đáo, thể hiện sự đa văn hóa của Sài Gòn xưa. Uống một ly cà phê có tới ba nền văn hóa quyện lấy nhau: Việt Nam, Tàu, Tây, có lẽ chỉ có ở Sài Gòn!

Khách nước ngoài tham quan, tìm hiểu di tích Biệt động Sài Gòn tại số 113A Đặng Dung, Q1

Ngày nay, các di tích lịch sử Biệt động Sài Gòn không chỉ đơn thuần mang ý nghĩa lịch sử chính trị, văn hóa giàu tính nhân văn, mà còn là nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ trẻ.

PHƯƠNG TỬ