Tăng trưởng nóng, ngành hàng sầu riêng đối mặt thách thức quản lý chất lượng

Diện tích trồng sầu riêng đã tăng từ khoảng 32.000 ha năm 2015 lên gần 180.000 ha vào năm 2024, tương ứng với sản lượng ước đạt hơn 1,5 triệu tấn

Ngành hàng sầu riêng của Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng diện tích trồng và sản lượng xuất khẩu vượt bậc trong những năm gần đây. Diện tích trồng sầu riêng đã tăng từ khoảng 32.000 ha năm 2015 lên gần 180.000 ha vào năm 2024, tương ứng với sản lượng ước đạt hơn 1,5 triệu tấn. Kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt gần 3 tỷ USD trong năm 2024, với thị trường chủ lực là Trung Quốc chiếm đến hơn 97% giá trị xuất khẩu. Đây không chỉ là con số kỷ lục mà còn cho thấy vị trí quan trọng của sầu riêng Việt Nam trong bản đồ nông sản xuất khẩu khu vực và thế giới.

Tuy nhiên, đằng sau thành công đó là những hệ lụy từ sự tăng trưởng nóng chưa kiểm soát được. Việc mở rộng diện tích trồng thiếu sự quy hoạch đồng bộ, quản lý vùng nguyên liệu và chất lượng sản phẩm chưa thực sự chặt chẽ đã tạo ra những rủi ro lớn. Sự phụ thuộc quá mức vào một thị trường duy nhất như Trung Quốc khiến ngành hàng dễ bị tổn thương khi có biến động về chính sách kiểm soát nhập khẩu hoặc thay đổi tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Sự sụt giảm mạnh cả về lượng và giá trị xuất khẩu sang Trung Quốc trong năm 2025 là minh chứng rõ ràng cho điểm yếu này.

Theo báo cáo, những tháng đầu năm 2025 xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc ghi nhận mức sụt giảm nghiêm trọng, chỉ đạt khoảng 20% kế hoạch đề ra.

Trước đó từ cuối năm 2024 đến đầu năm 2025, Trung Quốc áp dụng biện pháp tăng cường kiểm tra dư lượng chất vàng O và Cadimi trong sầu riêng xuất khẩu. Điều này khiến không chỉ khối lượng và giá trị sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc giảm mạnh mà còn kéo giá sầu riêng trong nước xuống thấp, chỉ bằng một phần tư so với giá xuất khẩu.

Ngoài ra, khâu chế biến và bảo quản hiện vẫn chủ yếu dựa vào xuất khẩu quả tươi, công nghệ còn đơn giản và chưa phát triển sâu, dẫn đến mất giá trong giai đoạn thu hoạch rộ. Việc này cùng với thiếu sự phối hợp giữa các bên tham gia chuỗi giá trị đã khiến ngành sầu riêng chưa tận dụng tối đa được tiềm năng của mình và khó duy trì sự phát triển bền vững lâu dài.

Dư lượng cadimi trong phân bón: Nguy cơ và yêu cầu minh bạch

Một trong những vấn đề nổi cộm và nghiêm trọng tác động tiêu cực đến xuất khẩu sầu riêng Việt Nam là dư lượng cadimi vượt ngưỡng trong sản phẩm, gây ra tình trạng hàng nghìn container bị trả lại tại thị trường Trung Quốc. Mới đây, theo văn bản kiến nghị của Tập đoàn Vinacam gửi Thủ tướng Chính phủ, nguyên nhân được xác định có liên quan đến một loại phân bón DAP nhập khẩu từ Hàn Quốc, vốn được nông dân sử dụng phổ biến do tính ưu việt trong quá trình tan và cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, đặc biệt là sầu riêng.

Mặc dù tiêu chuẩn Việt Nam quy định hàm lượng cadimi tối đa trong phân bón DAP là 12 mg/kg, một số lô hàng phân bón đã bị phát hiện vượt mức này qua kết quả kiểm tra mẫu. Các vùng tiêu thụ lớn loại phân bón này là Tiền Giang, Long An, Đồng Tháp, Bình Dương, Đồng Nai... Điều đáng lo ngại là dù Vinacam đã nhiều lần cảnh báo và kiến nghị các cơ quan chức năng kiểm tra, công bố công khai kết quả để minh bạch thông tin, đến nay vấn đề vẫn chưa được giải quyết dứt điểm.

Sự tồn tại của cadimi trong phân bón không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đất, tăng dư lượng kim loại nặng trong sản phẩm nông nghiệp mà còn làm giảm niềm tin từ phía thị trường nhập khẩu, nhất là các thị trường có tiêu chuẩn kiểm soát nghiêm ngặt. Đây là mối nguy thực sự đe dọa đến sự phát triển lâu dài và bền vững của ngành hàng sầu riêng cũng như các loại nông sản khác.

Vinacam đề nghị cần có sự vào cuộc mạnh mẽ và minh bạch từ các cơ quan quản lý, công bố kết quả kiểm tra, đồng thời làm rõ quy trình xử lý phân bón có dư lượng vượt ngưỡng và những giải pháp hỗ trợ người nông dân nhằm hạn chế rủi ro cho ngành hàng. Ngoài ra, việc kiểm định phòng ngừa dư lượng cadimi cho các vùng trồng sử dụng nhiều phân bón DAP cũng cần được triển khai để bảo vệ chất lượng nông sản Việt Nam một cách toàn diện.

Tái cấu trúc ngành và nâng cao giá trị để phát triển bền vững

Trước những thách thức hiện hữu, các văn bản của Chính phủ và ngành nông nghiệp đều nhấn mạnh sự cần thiết phải tái cấu trúc toàn diện ngành hàng sầu riêng theo hướng phát triển bền vững, tăng cường quản lý chất lượng, ứng dụng công nghệ chế biến sâu và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Đây là con đường duy nhất để ngành hàng duy trì vị thế, tăng giá trị gia tăng và giảm thiểu rủi ro trong tương lai.

Ngày 23/5/2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính gửi công điện khẩn, yêu cầu các bộ, ngành và 24 tỉnh, thành phố siết chặt toàn bộ chuỗi sản xuất, chế biến, xuất khẩu sầu riêng. Trong đó, Thủ tướng giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường tập trung chỉ đạo sản xuất theo đề án phát triển cây ăn quả chủ lực, rà soát hoàn thiện các quy định về quản lý vùng trồng, cơ sở đóng gói, đảm bảo minh bạch và phù hợp với thông lệ quốc tế. Việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc và kiểm soát an toàn thực phẩm cũng được đẩy mạnh nhằm tăng niềm tin của thị trường.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao công nghệ trong bảo quản, chế biến sâu là yếu tố then chốt giúp giảm tỷ lệ xuất khẩu quả tươi, nâng cao giá trị sản phẩm và kéo dài thời gian lưu giữ hàng hóa. Việc phát triển thương hiệu quốc gia sầu riêng Việt Nam cũng được coi là nhiệm vụ trọng tâm nhằm quảng bá sản phẩm, mở rộng thị trường và tạo dựng uy tín trên trường quốc tế.

Sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành như Công Thương, Tài chính, Công an cùng với địa phương, đặc biệt là những tỉnh trọng điểm về trồng sầu riêng được xem là nền tảng để thực thi hiệu quả các chính sách. Việc xử lý nghiêm các hành vi gian lận thương mại, bảo vệ mã số vùng trồng, nâng cao nhận thức người sản xuất và doanh nghiệp sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh và bền vững.

Đặc biệt, việc hình thành các chuỗi liên kết sản xuất – chế biến – tiêu thụ bền vững, khuyến khích phát triển vùng nguyên liệu chuyên canh, áp dụng cơ giới hóa và công nghệ cao sẽ giúp ngành hàng nâng cao hiệu quả, giảm tổn thất và phát triển ổn định về lâu dài.

Quản lý chặt chẽ và minh bạch từ khâu đầu vào

Ngành hàng sầu riêng Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng: từ giai đoạn tăng trưởng nóng và phát triển chưa kiểm soát sang giai đoạn phát triển bền vững và nâng cao giá trị. Những thành tựu về sản lượng và xuất khẩu là minh chứng cho tiềm năng to lớn, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều thách thức nghiêm trọng về chất lượng, an toàn thực phẩm, quản lý vùng trồng, công nghệ chế biến và rủi ro thị trường xuất khẩu.

Vấn đề dư lượng cadimi trong phân bón và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm là cảnh báo rõ ràng về sự cần thiết của quản lý chặt chẽ và minh bạch từ khâu đầu vào. Đồng thời, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, phát triển công nghệ chế biến sâu và xây dựng thương hiệu quốc gia là giải pháp trọng yếu để duy trì và phát triển ngành hàng trong tương lai.

Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, địa phương, doanh nghiệp và người nông dân sẽ quyết định sự thành công trong việc chuyển đổi ngành hàng sầu riêng Việt Nam sang con đường phát triển bền vững, tạo giá trị kinh tế cao hơn, ổn định và uy tín trên thị trường quốc tế, đồng thời bảo vệ lợi ích lâu dài của các bên liên quan.

ĐT