Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt không nhằm mục tiêu tăng thu ngân sách

Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam phát biểu tại Hội thảo.

Doanh nghiệp ngành đồ uống khó chồng khó

Ngày 22/4, Báo Nhân dân tổ chức hội thảo “Hỗ trợ tăng trưởng kinh tế - Góc nhìn từ doanh nghiệp chịu thuế tiêu thụ đặc biệt”. Phát biểu khai mạc, ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho biết, hiện nay cộng đồng doanh nghiệp vẫn đối mặt với rất nhiều khó khăn kéo dài kể từ sau đại dịch Covid-19, được thể hiện ở số doanh nghiệp phá sản, tạm ngừng hoạt động có những thời điểm tăng cao hơn so với số doanh nghiệp thành lập mới và tái gia nhập thị trường.

Trong bối cảnh đó, mục tiêu phấn đấu tăng trưởng GDP từ 8% trở lên, tạo nền tảng vững chắc để đạt tốc độ tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn 2026 - 2030 càng trở nên thách thức, đòi hỏi các bộ, ngành, địa phương phải thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ. Trong đó, nâng cao năng lực nội sinh của nền kinh tế thông qua việc hỗ trợ sản xuất kinh doanh, giúp doanh nghiệp phục hồi và phát triển bền vững là yêu cầu trở nên cấp bách.

“Đây cũng là thời điểm chúng ta cần tập trung các giải pháp gia tăng sản xuất trong nước, có chính sách hỗ trợ tiêu dùng trong nước trở thành động lực quan trọng của tăng trưởng kinh tế", ông Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

Chia sẻ tại hội thảo, TS. Cấn Văn Lực cho biết, quy mô thị trường đồ uống Việt Nam năm 2024 đạt 15,5 tỷ USD. Trong đó, lượng bia tiêu thụ khoảng 4,4 tỷ lít (xấp xỉ năm 2023), trong khi nước giải khát đạt 4,658 tỷ lít, tăng 4,8% so với năm 2023. Kết quả kinh doanh toàn ngành giảm qua các năm, có phục hồi nhẹ trong năm 2024 từ mức nền thấp của năm 2023. Toàn ngành đồ uống đã đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng/năm (riêng thuế TTĐB là trên 40.000 tỷ đồng/năm) vào ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, biến động kinh tế toàn cầu, rủi ro chính sách thương mại gia tăng, thương mại toàn cầu chậm lại, khiến doanh nghiệp ngày càng khó khăn. Ngành đồ uống ngoài khó khăn chung, còn đối mặt với nhiều khó khăn riêng khác, như không được hưởng chính sách hỗ trợ thuế GTGT (giảm 2%) đối với đồ uống có cồn, đại dịch Covid-19, Nghị định 100. Bên cạnh đó, giá nguyên vật liệu chính tăng từ 15 - 30%, tình trạng buôn lậu, hàng giả, hàng trôi nổi…

“Doanh nghiệp ngành đồ uống khó chồng khó. Tăng thuế càng nhanh, càng cao, tổng hòa lợi ích càng giảm”, TS. Cấn Văn Lực nhận định.

TS. Cấn Văn Lực cho rằng doanh nghiệp ngành đồ uống đã chịu áp lực khó khăn chung lại thêm nhiều khó khăn riêng.

Chia sẻ bức tranh tổng quan ngành đồ uống, ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam cho biết, tốc độ tăng trưởng của ngành bia có sự suy giảm đáng kể khi tăng thuế TTĐB năm 2016 - 2018 (5%/năm).

Đại dịch Covid-19 và Nghị định 100 đã tác động mạnh đến tăng trưởng ngành bia, nhưng năm 2022 đã có sự bật tăng lò xo do nhu cầu du lịch tăng đột biến sau dịch. Sau giai đoạn tăng lò xo, sản lượng sụt giảm mạnh, nhưng đến năm 2024 có dấu hiệu phục hồi trở lại.

Cụ thể, giai đoạn 2009-2015, tốc độ tăng trưởng bình quân của ngành bia đạt 9,76%; nhưng giai đoạn 2016-2019, khi mức thuế TTĐB tăng 5%/năm, tốc độ tăng trưởng bình quân ngành bia đã sụt giảm còn 6,85%. Giai đoạn 2016-2024, tốc độ tăng trưởng ngành bia trung bình chỉ còn 3,3%, thấp hơn tốc độ tăng trưởng GDP cùng giai đoạn.

Đáng chú ý, trong giai đoạn 2016-2018, giai đoạn tăng thuế TTĐB 5%/năm, mức nộp ngân sách nhà nước từ thuế tiêu thụ đặc biệt có giảm năm đầu tiên, nhưng sau đó tăng trở lại. Giai đoạn 2019-2021, sau khi đạt mức nộp ngân sách nhà nước từ thuế TTĐB trên 42.000 tỷ đồng thì bắt đầu giảm do tác động của Covid-19. Từ năm 2022 đến nay, nộp ngân sách nhà nước từ thuế tiêu thụ đặc biệt đang có dấu hiệu đi xuống.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu- Nước giải khát Việt Nam, dự thảo đề xuất mức tăng cao của thuế TTĐB tác động không chỉ tới ngành đồ uống, mà còn lan tỏa tới 20 ngành khác.

Ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam cho biết, tốc độ tăng trưởng của ngành bia có sự suy giảm đáng kể khi tăng thuế tiêu thụ đặc biệt năm 2016-2018 (5%/năm).

Xem xét lộ trình, tránh tăng “sốc”

TS. Cấn Văn Lực phân tích, thuế TTĐB là một phần không thể thiếu của chính sách thuế, chủ yếu nhằm điều tiết hành vi tiêu dùng và ở một chừng mực nhất định, nhằm giúp tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Thuế TTĐB đối với đồ uống nếu được thiết kế phù hợp, có thể giúp hạn chế tiêu dùng. Ngược lại, nếu không phù hợp, có thể tạo ra một số hệ lụy tiêu cực cho nền kinh tế, như gia tăng tình trạng trốn, lậu thuế, sói mòn nguồn thu ngân sách trong dài hạn, ảnh hưởng tiêu cực nhiều mặt đến các chuỗi sản xuất trong nước.

Tăng thuế TTĐB đối với đồ uống giúp tăng thu ngân sách nhà nước trong ngắn hạn, nhưng trong trung, dài hạn sẽ làm giảm sức cầu tiêu dùng, thu hẹp quy mô và giá trị sản xuất, giảm giá trị tăng thêm của nền kinh tế, giảm doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp, qua đó giảm thu thuế VAT và thuế thu nhập doanh nghiệp.

Hai phương án đề xuất trong Dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi).

Ông Lực đề xuất các giải pháp cụ thể tránh gây tác dụng ngược trong thiết kế chính sách. Cụ thể, cần tính toán lộ trình tăng thuế phù hợp, tránh gây “sốc” cho doanh nghiệp; áp dụng mức thuế suất khác nhau theo nồng độ cồn, hàm lượng đường; xem xét lùi thời điểm áp dụng luật (ví dụ đến 2028) để doanh nghiệp thích ứng; quan trọng nhất là tránh tận thu, cần nuôi dưỡng nguồn thu bằng cách tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển ổn định, đóng góp dài hạn.

TS. Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Việt Nam nhìn nhận, theo dự thảo Luật Thuế TTĐB, lộ trình tăng quá nhanh, quá gấp.

“Việc tăng mạnh về mức thuế và thời điểm áp dụng gấp gáp khiến các doanh nghiệp, các nhà cung ứng trở tay không kịp. Với cả hai phương án tăng thuế này, các doanh nghiệp trong ngành rượu bia sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, đặc biệt là sau khi sức chống chọi của họ đã bị bào mòn bởi tác động từ đại dịch Covid-19, cơn bão Yagi, hạn chế từ các luật chuyên ngành như Luật phòng chống tác hại rượu bia, Nghị định 100 và Nghị định 168”, ông Bình nêu quan điểm.

Theo ông Bình, một lộ trình tăng thuế hợp lý, về cả mức thuế và thời gian áp dụng sẽ giúp hài hòa trong việc đạt được mục tiêu của sắc thuế TTĐB đối với ngành rượu bia như Ban soạn thảo đề ra, đồng thời sẽ giúp khoan thư sức doanh nghiệp, hỗ trợ để hồi phục và đóng góp cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế ở tốc độ cao trong năm nay và những năm tới.

Bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), kiến nghị, lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nên thiết kế hợp lý, không gây sốc. Đối với bia, VCCI đề xuất lùi thời điểm tăng thuế đến năm 2028, sau đó mỗi 2 năm tăng 5% cho đến năm 2030. Bà cũng nêu góc nhìn việc tăng thuế chưa chắc đạt mục tiêu điều chỉnh hành vi tiêu dùng nếu thiếu bằng chứng khoa học, thậm chí làm gia tăng hàng lậu.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Lưu Đức Huy, Phó cục trưởng Cục Quản lý Giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí, Bộ Tài chính cho biết, Bộ Tài chính là cơ quan được Chính phủ giao dự án Luật này và phải bám sát vào chiến lược cải cách thuế đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 508/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030, trong đó có nêu định hướng phải sửa đổi bổ sung thuế tiêu thụ đặc biệt.

Ông Lưu Đức Huy khẳng định, trong định hướng chiến lược, không có câu nào nhắc đến tăng thuế TTĐB nhằm mục tiêu tăng thu ngân sách. Rõ ràng, luật được ban hành để hạn chế sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm rượu, bia, nước giải khát thì không thể tăng thu ngân sách được. Đây là ý kiến mà ông muốn trao đổi phản biện lại một số ý kiến trao đổi tại hội thảo hôm nay cho rằng tăng thuế để tăng thu ngân sách.

Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) thật sự cần thiết và đã được Chính phủ trình quốc hội xem xét cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 năm 2024. Theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật, tại kỳ họp Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội là đơn vị tiếp thu các ý kiến, giải trình, chỉnh lý để trình Quốc hội bấm nút thông qua. Như vậy, đến nay, Chính phủ hết vai trò và Bộ Tài chính với vai trò là cơ quan soạn thảo sẽ giúp Chính phủ có ý kiến với cơ quan thẩm tra của Quốc hội để giúp Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉnh lý Luật.

Vừa qua, Mỹ tuyên bố áp thuế đối ứng, tác động mạnh đến kinh doanh cũng như tâm lý của các doanh nghiệp và của cả Việt Nam, các nước trên thế giới. Chính phủ cũng đã có chỉ đạo, Bộ Tài chính có nghiên cứu báo cáo với Chính phủ xem xét một số vấn đề về Dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi).

Chính phủ đã lấy phiếu thành viên để điều chỉnh phương án Luật Thuế TTĐB, để Bộ Tài chính giúp cơ quan Chính phủ có ý kiến với Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội về nội dung cần thiết điều chỉnh phương án.

Sau khi được Chính phủ đồng ý, Bộ Tài chính đã có văn bản gửi Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội một số nội dung:

Một là, giãn lộ trình tăng TTĐB với các mặt hàng trong dự thảo luật, trong đó có mặt hàng bia, rượu. Trước đây, Chính phủ trình Quốc hội phương án tăng thuế là phương án 2, thì hiện nay để “đỡ sốc”, Chính phủ đề xuất thực hiện theo phương án 1 đã trình trước đây.

Hai là, có thể giãn bớt lộ trình chưa thực hiện từ năm 2026, mà thực hiện từ năm 2027.

“Hiện Ủy ban Kinh tế và Tài chính sẽ tổng hợp ý kiến của Bộ Tài chính, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội có phương án để đưa vào dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, trình Quốc hội xem xét thông qua vào kỳ họp tới”, ông Lưu Đức Huy nói.

Hải Minh