Sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng: Lá chắn xanh cho kinh tế Việt Nam

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên trình bày trươc Quốc hội

Đáp ứng thách thức toàn cầu và nội địa

Chính phủ khẳng định việc sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là cần thiết để thể chế hóa các chủ trương của Đảng và ứng phó với thách thức từ biến đổi khí hậu, quy định xanh quốc tế và yêu cầu phát triển bền vững. Nghị quyết 55-NQ/TW năm 2020 của Bộ Chính trị nhấn mạnh định hướng phát triển năng lượng quốc gia, ưu tiên sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả để đảm bảo an ninh năng lượng và bảo vệ môi trường. Nghị quyết 24-NQ/TW năm 2013 và các kết luận liên quan của Bộ Chính trị cũng yêu cầu tăng cường quản lý tài nguyên, ứng phó biến đổi khí hậu. Quyết định 1658/QĐ-TTg năm 2021 phê duyệt chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, xác định sử dụng năng lượng tiết kiệm là mục tiêu cốt lõi.

Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả năm 2010 đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng, thể hiện chính sách ưu tiên sử dụng năng lượng tiết kiệm, gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, sau 15 năm, Luật bộc lộ nhiều bất cập. Các quy định hiện hành chưa đáp ứng được yêu cầu từ các chính sách xanh toàn cầu, như thuế phát thải carbon của Liên minh châu Âu (EU) áp dụng từ 2026, cơ chế điều chỉnh carbon biên giới (CBAM), hay quy định truy vết carbon tại các thị trường Mỹ, Nhật Bản, và ASEAN. Những quy định này tác động trực tiếp đến các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, thép, và điện tử, ảnh hưởng đến 20 triệu lao động trực tiếp và GDP quốc gia.

Thực tiễn trong nước cũng cho thấy hạn chế trong huy động nguồn lực cho chuyển đổi công nghiệp xanh. Doanh nghiệp Việt Nam thiếu cơ chế tài chính hỗ trợ, như quỹ ưu đãi hay bảo lãnh vay vốn, để đáp ứng các tiêu chuẩn xanh quốc tế, dẫn đến mất lợi thế cạnh tranh. Trong khi đó, các nước như EU, Mỹ, Hàn Quốc, và Thái Lan đã triển khai mạnh mẽ các cơ chế như Thỏa thuận tự nguyện hay mô hình công ty dịch vụ năng lượng (ESCO). Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, với công nghệ trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, và điện toán đám mây, mở ra tiềm năng tiết kiệm năng lượng, nhưng luật hiện hành chưa tạo hành lang pháp lý để thúc đẩy chuyển đổi công nghệ.

Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại COP26, đòi hỏi chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo và tăng cường quy định bắt buộc về tiết kiệm năng lượng. Chính phủ nhấn mạnh rằng sửa đổi luật sẽ đồng bộ hóa hệ thống pháp luật, loại bỏ rào cản, và tận dụng nguồn lực quốc tế để thúc đẩy đầu tư vào các sản phẩm và dự án tiết kiệm năng lượng, phù hợp với Quy hoạch điện VIII.

Tăng cường cơ chế, đảm bảo khả thi

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 21 khoản thuộc 19 điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả năm 2010, tập trung vào bốn chính sách được Chính phủ đề xuất. Dự thảo giữ nguyên 30 điều, kế thừa các quy định quản lý năng lượng hiện hành, nhưng sửa đổi, bổ sung để phù hợp với yêu cầu mới. Cụ thể, dự thảo sửa đổi 24 khoản của 17 điều, bổ sung 15 khoản của 8 điều, và bãi bỏ 2 khoản của 2 điều, nhằm tăng cường cơ chế tài chính, kỹ thuật, và quản lý nhà nước.

Dự thảo đề xuất các công cụ tài chính như ưu đãi thuế, đất đai, lãi vay, và bảo lãnh vay vốn để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào dự án tiết kiệm năng lượng, giúp đáp ứng các quy định xanh của EU, Mỹ, và Nhật Bản. Luật khuyến khích phát triển thị trường dịch vụ tư vấn năng lượng, thúc đẩy mô hình ESCO, và tăng cường chuyển đổi công nghệ trong các ngành công nghiệp, thương mại, và dịch vụ. Các quy định bắt buộc về tiết kiệm năng lượng được tăng cường, thay thế cơ chế khuyến khích, nhằm thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0.

Về phân cấp, dự thảo chuyển thẩm quyền từ Thủ tướng Chính phủ sang UBND các tỉnh, thành phố trong việc ban hành danh sách cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm, và từ Thủ tướng sang các bộ quản lý chuyên ngành trong việc ban hành danh mục thiết bị dán nhãn năng lượng. Dự thảo cắt giảm 50% thủ tục hành chính, từ 4 xuống 2, bao gồm bỏ thủ tục cấp giấy chứng nhận dán nhãn năng lượng và chứng chỉ kiểm toán năng lượng, đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính của Công điện 22/CĐ-TTg năm 2025.

Chính phủ khẳng định dự thảo tương thích với các cam kết quốc tế tại COP26 và không trái với điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia. Dự thảo đảm bảo bình đẳng giới, áp dụng chung cho mọi đối tượng, không phân biệt, phù hợp với Hiến pháp 2013 và Luật Bình đẳng giới.

Về thi hành, Chính phủ giao Bộ Công Thương quản lý nhà nước, phối hợp với các bộ, ngành, và địa phương. Luật không làm tăng biên chế hay kinh phí đầu tư xã hội, sử dụng bộ máy hiện có. Sau khi được thông qua, Chính phủ sẽ ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết, tổ chức tuyên truyền, và giám sát thực thi. Dự thảo được xây dựng từ đầu năm 2025, lấy ý kiến rộng rãi từ các bộ, địa phương, doanh nghiệp, và chuyên gia, đảm bảo tính minh bạch và khả thi.

Trần Hương