Sắp xếp, tinh gọn bộ máy: Không để cấp nọ chờ cấp kia theo kiểu 'trông giỏ bỏ thóc'

Gỡ "nút thắt của nút thắt"

Trao đổi với Người Đưa Tin (NĐT) bên hành lang Quốc hội về vấn đề sắp xếp, tinh gọn bộ máy chính trị, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi (ĐBQH Đoàn Hải Phòng) cho rằng, trong một loạt bài viết vừa qua của Tổng Bí thư Tô Lâm có thể thấy rõ tư duy lý luận mới, tầm nhìn mới, hệ giá trị mới của người đứng đầu đất nước để hiện thực hóa tinh thần của Nghị quyết Đại hội Đảng XIII.

Theo đó, từ thực tiễn của Việt Nam và bối cảnh mới, nghị quyết này đã đặt ra mục tiêu với khát vọng đưa đất nước ta vươn mình cán hai mốc phát triển quan trọng vào năm 2030 và 2045.

Để thực hiện được kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình, Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề cập một chuỗi 7 nhóm vấn đề liên quan chặt chẽ với nhau và cần phải giải quyết đồng bộ. Trước nhất là nhóm vấn đề thể chế hóa để xây dựng hệ thống chính trị tinh-gọn-mạnh-hiệu năng-hiệu lực-hiệu quả.

Tổng Bí thư cho rằng, đây là "nút thắt của nút thắt" và để thể chế hóa thực chất trước hết phải thực hiện một bước rất quan trọng là tinh gọn lại tổ chức bộ máy của Đảng, Nhà nước, khối mặt trận tổ quốc và các đoàn thể chính trị-xã hội.

Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì Phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo Trung ương về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả (Ảnh: Báo Nhân Dân).

NĐT: Thưa ông, bài viết "Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả" của Tổng Bí thư Tô Lâm mang ý nghĩa như thế nào khi Việt Nam đang trong thời điểm chuẩn bị để bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình?

ĐBQH Nguyễn Chu Hồi: Tổng Bí thư đã tổng kết và đưa ra một loạt luận điểm mới, trong đó, để thực hiện được những mục tiêu nói trên, đòi hỏi phải có hành trang cho một kỷ nguyên mới với từ khóa hành động "vươn mình". Kỷ nguyên vươn mình phải thể hiện được tính "vượt trội", khả năng "bứt phá" với hàm ý có các thành tựu tốt nhất cho đất nước, mang tính cách mạng để vươn mình sánh vai với nhóm các quốc gia giàu mạnh trên thế giới.

Tiếp tục tạo ra những thay đổi đột phá không phải chỉ để người dân trong nước nhìn thấy và cảm nhận, mà còn để thế giới thừa nhận.

Đó là tín hiệu về một Việt Nam khát vọng bay cao, bay xa, vượt ra khỏi ranh giới hành chính quốc gia để tiếp tục khẳng định vị thế mới của Việt Nam ở "đẳng cấp" quốc tế.

Để thực hiện được Kỷ nguyên vươn mình, dự kiến bắt đầu từ Đại hội XIV của Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh, tập trung chỉ đạo, quyết liệt triển khai nhóm vấn đề thể chế hóa gắn với tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị.

Tổng Bí thư cho rằng, đây là "nút thắt của nút thắt" và để thể chế hóa trước hết phải thực hiện một bước rất quan trọng là tinh gọn lại bộ máy. Trên cơ sở đó tăng cường hiệu lực-hiệu quả các hoạt động của hệ thống chính trị, thay đổi chất lượng nguồn nhân lực, thay đổi lực lượng sản xuất.

Từ đó, xây dựng quan hệ sản xuất mới và tạo nền tảng mới cho tăng năng suất lao động trong khi năng suất lao động ở nước ta đang trong tình trạng cảnh báo sớm.

Vấn đề quan trọng cần làm ngay theo tinh thần "vừa chạy, vừa xếp hàng" là việc tinh gọn bộ máy sao cho hiệu lực, hiệu quả nhằm giảm "gánh nặng" chi tiêu bao cấp ngân sách Nhà nước, giảm biên chế, giảm sự cồng kềnh của bộ máy, tạo thông suốt cho cải cách hành chính và tăng phân cấp triệt để và toàn diện cho cơ sở và địa phương,…

Tức là để phá vỡ các rào cản, nút thắt gây ảnh hưởng lớn tới tương lai phát triển của đất nước, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp và bảo đảm các quyền và lợi ích của nhân dân.

Do vậy, lần này Tổng Bí thư đã đưa ra các thông điệp mang tính hành động kèm theo cách làm bài bản, đặc biệt đã đưa vào Nghị quyết hội nghị Trung ương 10 vừa qua.

Trên cơ sở đó, Trung ương đã tham kiến tất cả các tầng lớp, giai tầng của xã hội, của hệ thống chính trị; quán triệt đầy đủ, toàn diện, sâu sắc và đã nhận được sự đồng thuận trong toàn Đảng, toàn quân, toàn dân, đặc biệt xin ý kiến tham khảo của các vị lão thành cách mạng đã có nhiều kinh nghiệm.

Vì thế, đã tạo được cam kết cùng hành động và xây dựng được niềm tin của nhân dân, doanh nghiệp và các giai tầng xã hội.

"Lần tinh gọn này rất khác"

NĐT: Như ông vừa phân tích, vậy theo ông chủ trương tinh gọn bộ máy chính trị lần này sẽ có sự khác biệt ra sao?

ĐBQH Nguyễn Chu Hồi: Thực tế, không biết bao nhiêu nhiệm kỳ đã đặt ra câu chuyện tinh giản, tinh gọn bộ máy hiệu lực, hiệu quả. Cả trong Nghị quyết và thực tiễn đã triển khai và hiện nay vẫn đang được triển khai, nhưng theo cách tiếp cận từ dưới lên, từ cấp xã, phường, thị trấn đến cấp huyện và chỉ đang vừa làm vừa rút kinh nghiệm màn tính thí điểm ở cấp địa phương.

Nhưng lần tinh gọn này rất khác, không để cấp nọ chờ cấp kia theo kiểu "trông giỏ bỏ thóc" mà quyết tâm làm, làm quyết liệt, đồng bộ, toàn diện, thông suốt từ trên xuống, từ dưới lên, "vừa chạy vừa xếp hàng"; chủ trương đúng và đã đồng thuận thì làm, trách nhiệm của ai người đấy làm, không làm được hay không dám làm thì đứng ra bên ngoài "đường ray", con tàu cải cách vẫn chạy.

Tổng Bí thư cũng yêu cầu Trung ương gương mẫu, địa phương và nhân dân chung sức, đồng lòng; giải quyết vấn đề từ vĩ mô đến vi mô, tức là đầu tiên xác định khung bộ máy, tiếp theo rà soát và sắp xếp các tổ phần, các yếu tố bên trong mỗi khung, hệ thống thể chế mới,…

Khi sáp nhập các đơn vị, ví dụ từ Bộ, ngành này sang Bộ, ngành khác phải bám vào chức năng, nhiệm vụ mới chủ yếu của Bộ, ngành, của tổ chức đó.

Tôi đã nhiều lần được tham gia, lấy ý kiến góp ý về những vấn đề này, nên tôi rất tâm đắc với phương án Tổng Bí thư đã nêu lần này. Nhiều ý kiến, phương án của các chuyên gia tư vấn, dù vẫn rụt rè, thì lần này Tổng Bí thư, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương và các cơ quan hữu trách bước đầu có những dự kiến phương án sắp xếp lại bộ máy với cách làm mạnh mẽ gấp nhiều lần chúng tôi nghĩ.

Điều này, thể hiện hành động lần này rất quyết tâm, rất quyết liệt, rất triệt để, rất toàn diện và đồng bộ, nói đi đôi với làm.

ĐBQH Nguyễn Chu Hồi.

Tuy nhiên, thay cũ đổi mới bao giờ cũng vấp phải những khó khăn, nhất là trong điều kiện văn hóa của Việt Nam; thói quen bao cấp của cán bộ công chức, kỹ năng và năng lực của cán bộ trong hệ thống chính trị; độ trễ, sức ì nhất định của bộ máy, thái độ cửa quyền của một bộ phận cơ quan và nhà quản lý,…

Đây chính là thách thức, khó khăn và rào cản lớn trong quá trình triển khai công cuộc cải cách thể chế cần được hóa giải bằng một số cách tiếp cận.

Ví dụ, thông qua đối thoại, thảo luận, chia sẻ, dân chủ phản hồi hai chiều. Từ kết quả đối thoại, chúng ta sẽ cùng nhau nhận diện đúng vấn đề về mặt lý luận và mặt thực tiễn.

Trên cơ sở đó tìm được đồng thuận cuối cùng. Vì thế, đây thực sự là một cuộc cách mạng mà làm cách mạng thì phải phải chấp nhận có sự hy sinh, "có được - có mất".

Sự hy sinh ở đây là hy sinh về quyền lợi của một tổ chức khi phá vỡ tính cục bộ, đồng thời còn là sự hy sinh quyền lợi của cá nhân.

Qua đó, cũng là một lần thử thách, đánh giá cán bộ để có bước đi tiếp theo. Bộ máy nào dù tinh giản hay cồng kềnh, cốt lõi cuối cùng vẫn là con người.

Tôi cho rằng, Tổng Bí thư cùng Trung ương đã chuẩn bị phương án cho tinh gọn và bên cạnh đó đã hình thành cơ chế chính sách mới để làm sao giải quyết tối đa khó khăn và hóa giải được những thách thức ở chừng mực nhất định, nhằm giảm thiểu tác động tâm lý tới cán bộ, công chức, cũng như tạo ra niềm hứng khởi mới cho xã hội.

Tổng Bí thư xác định, để có kết quả cuối cùng vẫn phải cần thời gian và các chính sách phải có bước đi hiệu quả để hình thành bộ máy công chức mới, phong cách làm việc mới, môi trường làm việc mới trong chuyển đổi số… Như vậy, con người phải đổi mới, chất lượng nguồn nhân lực phải thay đổi. Các bộ, ngành, các cơ quan liên quan cũng phải thiết kế được cơ chế mới để lắp ráp đồng bộ trong lần tinh gọn này.

Giải bài toán dôi dư cán bộ

NĐT: Câu chuyện dôi dư nhân sự sau sắp xếp, tinh gọn bộ máy cũng là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm, vậy theo ông đâu là giải pháp để giải quyết thỏa đáng vấn đề này?

ĐBQH Nguyễn Chu Hồi: Tôi cho rằng, vấn đề dôi dư nhân sự sẽ có những cách giải quyết. Ví dụ, với cán bộ có chức vụ, sau khi cơ cấu lại thì thuộc nhóm dôi dư, lúc đó cán bộ này có thể sang ngang hay đảm nhận chức vụ thấp hơn, nhưng chế độ vẫn giữ nguyên theo chức vụ cũ theo lộ trình thời gian. Như vậy, cán bộ vẫn yên tâm công tác.

Trong quá trình đó, có cán bộ vẫn chứng minh được năng lực theo tiêu chí mới và trở lại vị trí ban đầu.

Vấn đề dôi dư này sẽ được phân ra thành những tường hợp khác nhau, được đặt vào từng ô cụ thể để xử lý tương ứng, phù hợp, để tối ưu hóa được lợi ích và giảm thiểu những tác động xấu, tác động tiêu cực.

Tôi tin tưởng lần này, Trung ương sẽ có phương án cụ thể và Tổng Bí thư cũng có kinh nghiệm cá nhân trong quá trình giải quyết nhiều trường hợp thực tiễn, thậm chí có trường hợp rất phức tạp.

NĐT: Sau khi đã tinh gọn bộ máy, có được một bộ máy hiệu quả, thì đây có phải là nền tảng để Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình như Tổng Bí thư đã đề ra, thưa ông?

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi: Tôi cho rằng, đây là bước tạo đà quan trọng, để chúng ta tiếp tục làm việc với một lực lượng sản xuất mới, trên nền tảng công nghệ mới, trong bối cảnh của một môi trường chính sách mới. "Lồng chính sách" trước kia chật hẹp khi được mở ra thì sải cánh sẽ dang rộng hơn, đáp ứng được yêu cầu của phát triển. Từ đó, tạo ra những đột phá mới.

Đây mới là 1 trong 7 nhóm giải pháp, 6 nhóm giải pháp còn lại của Tổng Bí thư sẽ tiếp tục triển khai dựa trên nền tảng này. Bên cạnh đó, phải có phân cấp nhiều hơn, công việc được giải quyết đúng đầu mối. Lâu nay, Trung ương vẫn làm thay cho địa phương, làm thay cho bộ ngành, thậm chí đi vào giải quyết vấn đề không phù hợp với chức năng, nhiệm vụ.

Có trường hợp trong thực tiễn vừa qua là các cơ quan chức năng, bộ ngành "dẫm chân lên nhau", gây lãng phí nguồn lực, từ con người, đến thời gian và tiền của, gây ra độ trễ, gây vòng vo, thể hiện sự cồng kềnh của bộ máy.

Phương thức lãnh đạo của Đảng phải bắt đầu từ một bộ máy mới, theo đó, phải có cơ chế mới, chính sách mới, với độ mở tốt để phát triển nguồn lực. Thứ hai là phải giải quyết được hậu quả của cuộc cách mạng thể chế. Thứ ba chính là cơ chế phân cấp mạnh.

Chúng ta hiện nay mới bắt đầu chủ trương và đang triển khai thí điểm. Từ đó, sẽ có hướng dẫn cụ thể. Chúng ta đang ở trong thế giới phẳng, do vậy Nhà nước cần chú trọng đầu tư hạ tầng cơ sở kỹ thuật, bao gồm hạ tầng số, để mở ra không gian điều hành lớn hơn.

Phân cấp là một cấu trúc dọc, trong đó, Trung ương sẽ không ôm việc và sẽ chỉ làm công tác quản lý Nhà nước là ban hành chính sách, hỗ trợ, kiểm soát, đánh giá và điều chỉnh chính sách.

Nếu không làm được phân cấp hiệu quả, triệt để thì bộ máy dù tinh giản đến đâu cũng không có tác dụng.

Do vậy, giải pháp sắp tới phải rất đồng bộ từ công tác cán bộ, chế độ chính sách, độ mở của cơ chế đến các cơ chế phân cấp. Đồng thời, cần đào tạo lại nguồn nhân lực, đưa ra tiêu chí mới để lựa chọn lại cán bộ.

NĐT: Xin trân trọng cảm ơn ông!

Hoàng Thị Bích