Phụ nữ dẫn dắt các sáng kiến khí hậu và phát triển xanh

Thạc sĩ Trần Thị Mỹ Hải giành giải Nhất tại Cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp” năm 2024 với sáng kiến sản xuất xơ, sợi dệt may từ lá dứa. (Ảnh trong bài: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam)

Khởi nghiệp xanh do phụ nữ lãnh đạo

Phát triển xanh và bền vững là quan điểm xuyên suốt của Đảng và Chính phủ Việt Nam, đã được khẳng định trong Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII và được cụ thể hóa bằng Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, của Chính phủ với các nhiệm vụ chiến lược như: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững…

Phụ nữ Việt Nam đang là lực lượng lao động chủ lực, có nhiều đóng góp tích cực cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia. Theo số liệu của Cục Thống kê, tỷ lệ phụ nữ tham gia lực lượng lao động khoảng 62,6%. Tỷ lệ lao động nữ trong lực lượng lao động của ngành nông nghiệp là 47,4%. Riêng tại các hợp tác xã, tỷ lệ này lên đến 80%. Tỷ lệ nữ giám đốc/chủ doanh nghiệp, quản lý hợp tác xã chiếm 28,2%.

Những con số ấn tượng này không chỉ phản ánh vai trò quan trọng của phụ nữ trong nền kinh tế, mà còn minh chứng cho tinh thần sáng tạo và khát vọng vươn lên của họ trong nhiều lĩnh vực. Tiêu biểu là câu chuyện khởi nghiệp truyền cảm hứng của Thạc sĩ Trần Thị Mỹ Hải - dự án sản xuất xơ, sợi dệt may từ lá dứa đã xuất sắc giành giải Nhất tại Cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp” năm 2024. Xuất phát từ nhiều năm nghiên cứu trong ngành dệt may, chị Hải quyết định khởi nghiệp với một hướng đi bền vững hơn: biến chất thải thực phẩm thành nguyên liệu thân thiện với môi trường. Những sản phẩm đầu tiên như áo dài, khăn, tất từ sợi lá dứa của chị đã chứng minh rằng thời trang bền vững không còn là khái niệm xa vời.

Điểm nổi bật của dự án này chính là quy trình sản xuất không sử dụng nước, giúp giảm chi phí và tránh gây ô nhiễm môi trường. Khi các chuyên gia của cuộc thi khởi nghiệp đến tham quan xưởng sản xuất của chị, họ không giấu nổi sự ngạc nhiên trước mô hình sáng tạo này. Không dừng lại ở một sáng kiến nhỏ lẻ, chị Hải còn có kỳ vọng to lớn hơn là mở rộng mô hình trên 52.000ha dứa, tạo công ăn việc làm cho khoảng 16.500 phụ nữ trên cả nước.

Phụ nữ góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp

Trong bối cảnh dân số ngày càng gia tăng, biến đổi khí hậu trở nên khắc nghiệt và an ninh lương thực trở thành thách thức lớn, các nhà khoa học Việt Nam đã và đang tìm kiếm những giải pháp hiệu quả và bền vững để cải thiện năng suất cây trồng.

Tiêu biểu là hành trình nghiên cứu, làm chủ công nghệ chỉnh sửa hệ gen ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp của các nhà nghiên cứu tại Viện Công nghệ Sinh học (IBT) và Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH). Với vai trò đầu ngành về công nghệ tế bào và công nghệ gen thực vật tại Việt Nam, hơn 20 nhà khoa học của hai đơn vị đã hợp tác, tiếp cận, phát triển công nghệ chỉnh sửa gen thông qua hệ thống CRISPR/Cas từ năm 2017.

Công nghệ chỉnh sửa hệ gen CRISPR/Cas là một trong những thành tựu đột phá của khoa học thế giới, được trao giải Nobel Hóa học năm 2020. Phương pháp này cho phép tạo ra các đột biến có định hướng, tác động lên nhiều gen cùng lúc mà không làm thay đổi trình tự DNA ngoại lai trong hệ gen. So với các kỹ thuật chỉnh sửa gen truyền thống, CRISPR/Cas mang lại độ chính xác cao hơn, đảm bảo tính hiệu quả và an toàn trong ứng dụng thực tế. Tại Việt Nam, công nghệ chỉnh sửa gen đã được ứng dụng vào các cây trồng chủ lực với mục tiêu cải thiện năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng cường khả năng chống chịu trước điều kiện môi trường khắc nghiệt. Tuy nhiên, do chưa có hành lang pháp lý cho các sản phẩm chỉnh sửa gen nên các nghiên cứu vẫn chỉ được triển khai trong phòng thí nghiệm.

Ngoài hệ thống CRISPR/Cas, nhóm nghiên cứu cũng đang tiếp cận các công nghệ chỉnh sửa gen tiên tiến khác như Base Editing và Prime Editing. Những công nghệ này có thể tạo ra các biến đổi chính xác hơn trên hệ gen, giúp cải thiện tính trạng cây trồng mà không gây ảnh hưởng đến các phần khác của bộ gen. Bên cạnh việc nghiên cứu khoa học, nhóm cũng chú trọng đến việc đào tạo nguồn nhân lực. Họ mong muốn xây dựng một thế hệ các nhà khoa học trẻ có đủ kiến thức và kỹ năng để tiếp tục phát triển công nghệ chỉnh sửa gen tại Việt Nam.

Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp.

Tại lễ trao giải Cuộc thi ảnh “Câu chuyện về phụ nữ và trẻ em gái trong giáo dục STEM và chuyển đổi số”, PGS. TS Tô Thị Mai Hương - Phó Trưởng Ban Nghiên cứu, Đổi mới và Chuyển giao Công nghệ, USTH, một trong những thành viên chủ chốt của dự án nghiên cứu, chia sẻ: Kết hợp tư duy của kỹ thuật, khoa học với kinh doanh, bản thân luôn hướng đến những giải pháp đột phá, ứng dụng công nghệ tiên tiến nhất. Từ rất sớm, bà đã đặc biệt quan tâm đến công nghệ chỉnh sửa gen, giúp nông nghiệp Việt Nam thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu.

Ngoài ra, bà cũng quan tâm đến việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ viễn thám để phát triển nền nông nghiệp thông minh, giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu khí thải methane trong nông nghiệp. Việc nghiên cứu và triển khai các hệ thống giám sát hiện đại sẽ giúp theo dõi và quản lý hiệu quả hơn các hoạt động trong ngành. Bà Hương tin rằng, nếu tận dụng tốt các tiến bộ khoa học và công nghệ, Việt Nam có thể vươn lên mạnh mẽ.

Có thể thấy, trong lĩnh vực khoa học công nghệ nói chung, phụ nữ đang khẳng định vị thế của mình với vai trò quan trọng trong nghiên cứu, quản lý và đào tạo thế hệ tiếp theo. Không chỉ dừng lại ở đó, phụ nữ cũng là lực lượng chủ chốt trong việc chuyển giao công nghệ và ứng dụng thực tế. Tại nhiều vùng nông thôn, phụ nữ chiếm phần lớn lực lượng lao động trong sản xuất nông nghiệp. Những tiến bộ về giống cây trồng, chẳng hạn như ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen, có thể giúp họ cải thiện năng suất, giảm thiểu rủi ro từ sâu bệnh và thiên tai, đồng thời nâng cao chất lượng nông sản.

Đẩy mạnh các sáng kiến trao quyền cho phụ nữ

Nhận thức rõ vai trò quan trọng của phụ nữ trong quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, nhiều sáng kiến đã được triển khai nhằm hỗ trợ họ tham gia sâu hơn vào quá trình phát triển bền vững. Các dự án không chỉ giúp phụ nữ tiếp cận công nghệ và tài chính, mà còn tạo điều kiện để họ trở thành những nhân tố chủ chốt trong thích ứng biến đổi khí hậu và kinh tế xanh.

Tiêu biểu là Dự án “Đối tác Xanh do Phụ nữ lãnh đạo” chính thức khởi động vào ngày 27/12/2024, do Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phối hợp với Phái đoàn Liên minh châu Âu (EU) tại Việt Nam triển khai. Dự án đặt mục tiêu giảm thiểu mức độ tổn thương, tổn thất do biến đổi khí hậu, đồng thời tạo điều kiện để phụ nữ tham gia tích cực hơn vào các sáng kiến bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Bên cạnh việc hỗ trợ phụ nữ vượt qua rào cản về công nghệ, tài chính và tiếp cận thông tin, dự án còn góp phần hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0”. EU cam kết đồng hành trong 4 năm tới, tạo nền tảng cho các sáng kiến thúc đẩy bình đẳng giới trong lĩnh vực môi trường.

Trước đó, dự án “Empower: Nâng cao quyền năng kinh tế của phụ nữ thông qua chuyển đổi xanh”, do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) tài trợ, đã khởi động từ tháng 1/2024, cũng hướng đến việc hỗ trợ doanh nghiệp do phụ nữ lãnh đạo tiếp cận nguồn tài chính xanh, ứng dụng công nghệ tái tạo và giảm phát thải carbon. Dự án không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của phụ nữ trong nền kinh tế xanh, mà còn mở ra cơ hội để họ góp phần vào quá trình chuyển đổi bền vững toàn cầu.

Đỗ Trang