Phát huy giá trị Di sản 'Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam'

Lễ phục hiện rước Bà Chúa Xứ từ trên đỉnh núi Sam xuống Miếu.

Giá trị lịch sử, văn hóa to lớn

Có rất nhiều tư liệu, công trình nghiên cứu của các nhà nghiên cứu trong, ngoài nước về nguồn gốc Bà Chúa Xứ núi Sam. Hiện nay, tồn tại khá nhiều dị bản khác nhau về sự hình thành Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam. Trong đó, phổ biến nhất câu chuyện lưu truyền về việc cách đây khoảng 200 năm, một nhóm người quấy nhiễu vùng biên giới đã đến núi Sam. Tại đây, chúng gặp tượng Bà ở trên gần đỉnh núi. Chúng tìm cách đem đi nhưng chỉ xê dịch được một đoạn nên tức giận đập phá, làm gãy tay trái của pho tượng rồi bỏ đi. Dân làng với lòng tín ngưỡng đã huy động hàng trăm người lực lưỡng đưa tượng xuống núi để phụng thờ và gìn giữ, nhưng làm cách nào cũng không lay chuyển được.

“Khi ấy Bà bèn hiện thân vào một người phụ nữ, tự xưng là Chúa Xứ Thánh Mẫu, mách cho dân làng biết rằng muốn đem Bà xuống núi chỉ cần 9 cô gái đồng trinh lên di tượng là được. Quả nhiên khi các cô gái đến khiêng thì tượng Bà trở nên nhẹ nhàng và di chuyển một cách dễ dàng. Đến chỗ miếu Bà tọa lạc hiện nay, tượng bỗng nặng trịch, không nhấc lên được nữa. Dân làng nghĩ rằng Bà muốn ngự tại đây nên lập miếu thờ. Hôm đó, là ngày 25 tháng Tư âm lịch và dân làng lấy ngày này làm Lễ vía Bà”, đại diện Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam kể lại câu chuyện lưu truyền trong nhân gian.

Miếu Bà Chúa Xứ được xây dựng đơn sơ bằng tre lá vào khoảng năm 1820, trên vùng đất trũng phía Tây Bắc núi Sam, thuộc làng Vĩnh Tế. Miếu do một Thủ Từ hằng ngày hương khói. Hằng năm do các Hương chức trong làng đảm nhiệm việc cúng Lễ.

Sau nhiều lần trùng tu, Miếu Bà thêm khang trang. Lúc này, Hội tề làng đứng ra quản lý, tổ chức Lễ Vía, từ đó thu hút đông đảo nhân dân địa phương đến chiêm bái. Sự kiện này dần trở thành ngày hội lớn, mang đậm nét văn hóa của cư dân đất Phương Nam.

Ông Thái Công Nô - Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam cho biết, đối với người dân, Bà Chúa Xứ núi Sam là vị thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ nữ thần, luôn che chở, phù trợ cho dân chúng. Tục lễ Bà và tham gia lễ hội là để thỏa mãn niềm tin và sự mong cầu của người dân về sức khỏe, bình an và tài lộc.

Theo ông Jonathan Baker - Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO Việt Nam, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam không chỉ là một sự kiện văn hóa tâm linh mà đó còn là một không gian có ảnh hưởng mạnh mẽ cho hoạt động giao lưu văn hóa, gắn kết xã hội, và tăng cường các đi sản chung.

Việc ghi danh Lễ hội này vào Danh sách của UNESCO về các di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại cũng là sự ghi nhận về ý nghĩa sâu sắc của lễ hội và là lời kêu gọi hành động để di sản này sẽ vẫn được tiếp nối. Sức sống bền bỉ của Lễ hội là kết quả trực tiếp của sự cống hiến và lòng nhiệt huyết của cộng đồng địa phương, những người đã duy trì các giá trị và thực hành văn hóa qua nhiều thế hệ. Bằng cách đảm bảo việc trao truyền thông qua các hình thức di sản truyền miệng, học hỏi trong quá trình thực hành và sự tham gia của nhiều thế hệ, người dân An Giang đã thể hiện cam kết mạnh mẽ, đáng ngưỡng mộ trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa của mình”, ông Jonathan Baker nói.

Ông Jonathan Baker - Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO Việt Nam trao bằng của UNESCO ghi danh "Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam" vào danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại.

Gìn giữ và phát huy giá trị di sản

Bí thư Tỉnh ủy An Giang Lê Hồng Quang cho biết, việc Lễ hội được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại chính là sự công nhận của cộng đồng quốc tế về những giá trị đặc sắc của Lễ hội cả về lịch sử, văn hóa, tâm linh.

Ông Lê Hồng Quang khẳng định, lãnh đạo tỉnh sẽ tiếp tục thực hiện tốt các chính sách bảo vệ di sản theo đúng cam kết với UNESCO, đảm bảo tính nguyên bản của hệ thống các nghi lễ, hạn chế thương mại hóa, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên khu vực núi Sam. Đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Đồng thời, khai thác tốt tiềm năng, giá trị di sản theo hướng bền vững, gắn liền với bảo vệ môi trường, giữ gìn không gian văn hóa gốc, để mỗi du khách khi đến với Lễ hội không chỉ được trải nghiệm một không gian tâm linh đặc biệt mà còn cảm nhận được văn hóa Nam Bộ phong phú, đa dạng, giàu bản sắc.

Tượng Bà Chúa Xứ tại Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam.

Thay mặt cộng đồng thực hành Di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ úi Sam, ông Thái Công Nô - Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam cam kết sẽ cùng với các cấp chính quyền tiếp tục giữ gìn, phát huy giá trị di sản.

“Để ghi ơn các bậc tiền nhân đã để lại di sản quý báu cho chúng tôi, tôi xin thay mặt cộng đồng, xin cam kết sẽ cùng với các cấp chính quyền, tiếp tục giữ gìn, phát huy giá trị di sản, giữ gìn sự trang nghiêm trong thực hành tín ngưỡng. Đồng thời, góp phần giới thiệu những giá trị tốt đẹp của Lễ hội đến với du khách. Đặc biệt, chúng tôi sẽ trao truyền thực hành nghi lễ để đào tạo đội ngũ kế thừa nhằm gìn giữ giá trị, ý nghĩa của nghi thức; góp phần bảo tồn, quảng bá nét đẹp văn hóa, hình ảnh vùng đất, con người An Giang đến nhân dân trong và ngoài nước.”, ông Thái Công Nô cam kết.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã công bố Chương trình hành động quốc gia nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam. Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Hồ Văn Mừng cho biết, địa phương sẽ trển khai thật tốt, thật hiệu quả chương trình hành động này nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản.

Thanh Tiến