Ông Trump đổi khác

Ngay sau khi nhậm chức, Tổng thống Donald Trump nhanh chóng đe dọa áp thuế với hầu hết đối tác thương mại quan trọng với Mỹ. Washington Post nhận định màn phô diễn quyền lực hành pháp này gợi nhớ đến những đòn giáng vào thương mại toàn cầu trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.

Tuy nhiên, cuộc chiến thương mại thứ 2 của ông Trump mang dáng dấp rất khác biệt so với lần đầu tiên. Tham vọng tái sắp xếp trật tự thương mại toàn cầu của ông Trump rộng hơn, trong khi sự đối lập cả trong và ngoài nước có phần suy yếu. Ngoài ra, tổng thống Mỹ dường như sẵn sàng chấp nhận những rủi ro kinh tế lớn hơn.

Nhanh chóng và hòa hợp

Trong những ngày đầu tiên của nhiệm kỳ 2, ông Trump cam kết hoặc đe dọa sẽ áp thuế với hơn 2.000 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu, chiếm khoảng 2/3 sản phẩm người Mỹ mua từ thị trường nước ngoài. Ông cũng ra lệnh cho phía nội các hoàn thành một bản phân tích toàn diện chính sách thương mại của Mỹ trước ngày 1/4, trong đó có các thỏa thuận đàm phán với Trung Quốc, Canada và Mexico trong nhiệm kỳ đầu tiên; thuế toàn cầu; giá trị tiền tệ;... Tất cả đều hướng tới mục tiêu phát triển một cách tiếp cận “mạnh mẽ và tươi mới”.

Hôm 26/1, ông Trump tuyên bố mức thuế 25% với hàng hóa từ Colombia - có hiệu lực “ngay lập tức” - sau khi chính quyền Tổng thống Gustavo Petro từ chối cho phép hai máy bay quân sự Mỹ chở người di cư Colombia bị trục xuất hạ cánh. Mức thuế sẽ tăng lên gấp đôi 50% trong vòng một tuần. Tuy nhiên vào cuối ngày, sau khi Colombia nhất trí “chấp nhận không hạn chế” người di cư, Nhà Trắng thông báo sẽ rút lại lệnh này.

Dù lời đe dọa trên không thành hiện thực, ông Trump nhắc tới thuế nhập khẩu trong hầu hết lần xuất hiện trước công chúng kể từ khi nhậm chức. Ngoài ra, tân tổng thống cũng có thể áp dụng nhiều cách làm sáng tạo, như khả năng tăng gấp đôi mức thuế với một số cá nhân và công ty nước ngoài.

Ông Trump khả năng cao sẽ hành động sớm hơn so với nhiệm kỳ đầu tiên. Ảnh: Reuters.

Ông Trump khả năng cao sẽ hành động sớm hơn so với nhiệm kỳ đầu tiên, khi đợi tròn một năm lên nắm quyền mới áp thuế với máy giặt và tấm pin mặt trời do nước ngoài sản xuất. Tổng thống nói sẽ áp thuế với Trung Quốc, Canada và Mexico vào ngày 1/2, trong khi ám chỉ châu Âu, Nga, Brazil, Ấn Độ và một số quốc gia khác cũng nằm trong tầm ngắm.

Trong lúc chờ Thượng viện Mỹ phê chuẩn các vị trí còn lại trong nội các, ông Trump có thể sẽ đợi tới hạn 1/4 hoàn tất quá trình đánh giá thương mại mới hành động. “Một phần trong chiến lược của tổng thống là tạo ra cảm giác bất an”, Myron Brilliant - cố vấn cấp cao tại công ty tư vấn DGA Group - cho biết.

Một nhóm làm việc hòa hợp sẽ thúc đẩy nhanh tiến độ trong nhiệm kỳ thứ 2. Nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump chứng kiến những cuộc đấu khẩu gay gắt giữa phe ủng hộ và phản đối, khiến nhiều kế hoạch bị trì hoãn. Lần này, các cố vấn chủ chốt, gồm ứng viên Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và ứng viên Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick, được cho là ủng hộ áp thêm thuế quan với hàng nhập khẩu, dù chưa thống nhất về chi tiết thực hiện.

“Một trong những điểm khác biệt lớn nhất (so với nhiệm kỳ một) là họ có vẻ không đấu đá lẫn nhau. Không ai tìm cách phá vỡ khung khái niệm”, Lori Wallach - Giám đốc Rethink Trade - cho biết.

Đội hình trong nhiệm kỳ thứ hai cũng khác. Robert E. Lighthizer - nhà đàm phán thương mại chính trong nhiệm kỳ đầu tiên - không đóng vai trò chính thức nào trong chính quyền hiện tại, mặc dù ông vẫn tiếp tục cố vấn cho tổng thống. Thay vào đó, ông Trump đề cử Jamieson Greer làm đại diện thương mại mới. Ông Greer - một luật sư về thương mại - đã kêu gọi mở rộng thuế quan với hàng hóa Trung Quốc, bao hàm cả sản phẩm do công ty Trung Quốc sản xuất ở các quốc gia khác.

Làm quen với bình thường mới

Ông Trump hiện dùng thuế quan làm bàn đạp nhằm đạt một loạt mục tiêu rộng hơn so với nhiệm kỳ đầu tiên chủ yếu tập trung vào giảm thâm hụt thương mại và chống lại “hoạt động thương mại không công bằng” của Trung Quốc. Tổng thống bắt đầu nhiệm kỳ thứ 2 với các mục tiêu phi kinh tế, như hạn chế dòng người và ma túy bất hợp pháp qua biên giới Mỹ.

Ngoài ra, một mục tiêu quan trọng hơn là lấy hàng trăm tỷ USD thuế quan tăng lên mỗi năm để bù đắp cho khoản thu bị hụt mất do chính phủ gia hạn cắt giảm thuế hồi năm 2017 sẽ hết hạn vào cuối năm nay.

Quan điểm của ông Trump không thay đổi. Ông vẫn tập trung vào thâm hụt thương mại song phương với từng quốc gia, một điều hầu hết nhà kinh tế học không coi trọng, hay khuyến khích các nhà sản xuất chuyển đến Mỹ. Và một số mục tiêu lại trái ngược nhau: Ông Trump muốn kìm hãm nhập khẩu bằng cách tăng thuế quan, nhưng lại cần mức nhập khẩu cao để tăng thu.

Tuy nhiên, sau chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng 11/2024, các yếu tố bên ngoài thuận lợi hơn nhiều với ông Trump. Nhiều người phản đối kế hoạch áp thuế hiện ở thế yếu hơn so với cuộc bầu cử đầu tiên. Các CEO từng chỉ trích ông hoặc bị ông chỉ trích đã vội vã chạy tới khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago để hàn gắn quan hệ.

Trong những ngày đầu tiên của nhiệm kỳ 2, ông Trump cam kết hoặc đe dọa sẽ áp thuế với hơn 2.000 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu, chiếm khoảng 2/3 sản phẩm người Mỹ mua từ thị trường nước ngoài. Ảnh: Reuters.

Suốt thời gian dài, các chuyên gia coi thuế quan - loại thuế người Mỹ phải trả cho hàng hóa nhập khẩu - là không hiệu quả về mặt kinh tế. Tuy nhiên, sự đồng thuận kéo dài hàng thập niên ủng hộ hội nhập kinh tế toàn cầu, vốn bị tổn hại trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, bị xói mòn hơn nữa dưới thời chính quyền Joe Biden.

Do đó, ngay cả một số CEO Mỹ theo chủ nghĩa toàn cầu cũng đang dần thích nghi với sự chuyển dịch sang chủ nghĩa dân tộc kinh tế. Phần lớn doanh nghiệp phản đối mạnh mẽ các đề xuất thuế quan trong nhiệm kỳ đầu tiên đã chấp nhận thực tế tổng thống sẽ ra nhiều quy định hơn nữa. Từ hy vọng thuyết phục thành công ông Trump từ bỏ kế hoạch, họ giờ hy vọng tổng thống sẽ thực hiện theo cách sáng suốt nhất.

"Nhiều người coi đây là một phần của trạng thái bình thường mới", Stephen Lamar, Chủ tịch Hiệp hội May mặc và Giày dép Mỹ, cho biết.

Tuy nhiên, không phải mọi thứ đều đang tạo thuận lợi cho ông Trump. Ví dụ, nền kinh tế toàn cầu hiện dễ rơi vào lạm phát hơn so với thời điểm ông Trump lần đầu tìm cách định hình lại dòng chảy thương mại, khiến việc áp đặt hạn chế thương mại mang theo rủi ro lớn hơn.

Ngoài ra, so với năm 2018, bối cảnh toàn cầu hiện nay phản ánh mối lo ngại về chuỗi cung ứng mong manh, căng thẳng địa chính trị và các yếu tố mang tính cấu trúc như dân số già hóa và mức nợ công cao. Tất cả yếu tố này đều góp phần làm tăng lạm phát, Gregory Daco - nhà kinh tế trưởng tại EY-Parthenon - nhận định.

"Chúng ta đang bước vào một môi trường rất khác so với năm 2018. Nền tảng cơ bản của kinh tế toàn cầu đã thay đổi”, ông Daco nói.

Trí Ân