Nỗi đau mùa 'vàng trắng'

Hơn 10 năm trước, hàng ngàn hộ dân ở huyện biên giới Mường Lát nhà nhà, người người đua nhau trồng cây xoan với hy vọng thoát nghèo, nhưng giấc mơ thoát nghèo từ cây xoan sau gần 10 năm dần tan biến như bóng bóng xà phòng.

Khoảng 3 năm trở lại đây, cây sắn trở thành "điểm tựa" thoát nghèo cho đồng bào huyện biên giới Mường Lát khi mang về từ 40 đến 100 tỉ đồng/năm (theo từng năm giá sắn cao thấp khác nhau) đã góp phần cải thiện đời sống, đưa đồng bào từng tìm lối đi thoát khỏi đói nghèo.

Hình ảnh những bao tải tải sắn được ví như "vàng trắng" rải khắp trên triền núi huyện biên giới Mường Lát, Thanh Hóa.

Tuy nhiên, những ngày đầu tháng 3-2025, trên những triền đồi, dọc đường Quốc lộ 15A, 15C, chúng tôi chứng kiến cảnh những bao tải sắn xếp trắng 2 hai bên tuyến đường này chờ đợi thương lái đến thu mua, dù giá sắn chỉ còn khoảng từ 900 đến `1.300 đồng/kg.

Theo những nông dân, nếu đợi được giá mới bán thì sắn hỏng, khiến họ trắng tay.

Dù được mùa "vàng trắng" nhưng nhiều nông dân ở huyện biên giới Mường Lát ngậm ngùi vì giá giảm xuống một nửa so với những năm trước.

'Vàng trắng' rớt giá, nông dân thất thu

Những ngày này, nhiều nông dân trồng sắn ở Mường Lát cho biết họ gần như không có lãi, trắng tay khi trừ hết các chi phí bao gồm tiền phân bón, công thu hoạch, công chở sắn từ trên núi xuống dọc đường để bán cho thương lái.

Có những trường hợp dù đã thu hoạch xếp xuống bên đường, nhưng chờ đợi thương lái mãi không thấy và sắn bị thối rữa, khiến không ít gia đình lao đao.

Chị Giàng Thị Nắng (35 tuổi), ngụ ở bản Suối Lóng, xã Tam Trung cho biết: “Trong hành trình thoát nghèo của người dân trong bản chững lại vì được mùa sắn, nhưng mất giá không đủ chi phí, lấy công làm lãi.

Nông dân nhọc nhằn bám đất trồng sắn, nhưng giấc mơ thoát nghèo dường như vẫn xa vời vợi với họ, bởi giá sắn liên tục chạm đáy, đầu ra bấp bênh.

Theo chị Nắng, so với trồng cây xoan, trồng sắn vẫn đỡ hơn rất nhiều khi có thêm thu nhập nếu được giá. Năm trước gia đình thu về khoảng hơn 40 triệu thì năm 2025 chỉ khoảng 20 triệu đồng/năm và tính ra thì mỗi tháng cả gia đình thu nhập khoảng 2 triệu đồng từ Cây sắn.

Trong khi đó, Anh Sung Sáy Pó (36 tuổi) ở xã Tam Chung, Mường Lát chia sẻ: “Khi tìm thấy cây sắn như niềm hy vọng thoát nghèo, nhiều gia đình ở Mường Lát đã đua nhau chuyển sang trồng sắn, nhưng cũng chỉ được hai năm đầu tiên còn năm nay thì giá sắn rớt thê thảm.

Năm trước, giá sắn củ dao động từ 2.000 đến 2.500 đồng/kg thì năm nay đã giảm xuống còn một nửa, thậm chí có lúc chỉ còn 900 đồng/kg mà bán thì lỗ quá, chờ giá cao hơn thì sắn hỏng, thối rữa, anh Pó chia sẻ.

Không chỉ riêng gia đình chị Nắng, anh Pó mà hàng trăm hộ dân ở Mường Lát, đặc biệt là các xã có sản lượng sắn củ lớn như Trung Lý, Mường Lý, Tam Chung, Nhi Sơn, Pù Nhi đang cùng chung cảnh ngộ khi sắn thu hoạch xong vẫn phải chờ thương lái nhiều ngày, hiến đầu ra cho cây sắn thoát nghèo của đồng bào nơi đây chênh vênh, mong manh.

Đầu ra “vàng trắng” ở Mường Lát?

Trao đổi với PLO, ông Hà Văn Tuấn, Chủ tịch UBND xã Mường Lý cho biết xã có hơn 1.000ha sắn, trong đó khoảng 600ha trồng sắn chất lượng cao có liên kết với Công ty Cổ phần sản xuất chế biến nông lâm sản và vật tư nông nghiệp Phúc Thịnh.

Tuy nhiên, theo ông Tuấn giá sắn niên vụ 2024-2025 thấp chỉ bằng khoảng một nửa so với niên vụ năm 2023-2024. Dù năm nay nông dân trồng sắn thất thu vì giá, nhưng sản lượng, chất lượng sắn của địa phương đảm bảo tăng hơn cho với năm trước.

Cũng theo ông Tuấn, giá sắn phụ thuộc vào nhu cầu xuất khẩu và hoạt động của các nhà máy tinh bột hoạt động cầm chừng, trong khi thị trường Trung Quốc giảm nhập khẩu nên dẫn đến giá sắn trong nước lập tức sụt giảm và nông dân trồng sắn ở Mường Lát không tránh khỏi.

Trưởng Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Mường Lát, ông Trần Văn Thắng thông tin niên vụ năm 2024-2025 được mùa sắn nhưng mất giá. So với niên vụ năm 2023 – 2024, giá sắn niên vụ năm 2024-2025 thấp nên chỉ đạt khoảng từ 50 đến 60 tỉ đồng, trong khi năm trước là 2023-2024 thu về khoảng 100 tỉ đồng.

Theo ông Thắng, hiện nay Mường Lát có khoảng 3.062 ha tập trung chủ yếu ở các xã Trung Lý, Mường Lý, Pù Nhi và Tam Chung. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, nhà máy chế biến sắn chỉ bao tiêu được khoảng 1.600 ha, còn gần 1 nửa số còn lại phụ thuộc vào thương lái và các nhà máy sắn chế biến ở dưới xuôi (do Mường Lát chưa có nhà máy chế biến tinh bột sắn).

Nêu thêm về nguyên nhân giá sắn rớt giá, ông Thắng cho rằng nông dân ở các tỉnh như Điện Biên, Hòa Bình, Lai Châu, Sơn La mở rộng diện tích trồng sắn tăng đột biến là nguyên dân khiến giá sắn giảm, trong khi xuất khẩu sắn tinh bột sang thị trường Trung Quốc, châu Âu chậm.

Để tránh tình cảnh được mùa mất giá, ông Thắng thông tin hiện đã giao cho các xã xây dựng Ban chỉ đạo trồng sắn nhằm tìm kiếm các đơn vị thu mua sắn, cũng như bao tiêu sản phẩm, thực hiện các cam kết với các doanh nghiệp về đầu ra, bao tiêu sản phẩm.

Giải pháp trước mắt là UBND huyện đề nghị bà con giữ ổn định diện tích trồng sắn, không phát triển thêm, trong khi UBND huyện Mường Lát sẽ tiếp tục tìm kiếm các đầu mối bao tiêu sản phẩm, bảo đảm đầu ra… từ đó tránh tình trạng được mùa mất giá như hiện nay.

UBND tỉnh Thanh Hóa cũng đã có nhiều chính sách nhằm thu hút các doanh nghiệp đầu tư bao tiêu sản phẩm cho bà con nông dân vùng biên, cùng với đó là sớm xây dựng nhà máy chế biến tinh bột sắn trên địa bàn để bao tiêu sản phẩm cho bà con từ đó từng bước để người dân thoát nghèo, vươn lên phát triển kinh tế, ông Thắng chia sẻ.

Để 'vàng trắng' ở huyện biên giới Mường Lát thật sự là cây thoát nghèo, chính quyền tỉnh Thanh Hóa cần sớm có giải pháp cụ thể về bao tiêu sản phẩm, nâng cao giá trị sản phẩm để đồng bào Mường Lát sớm thoát nghèo thay vì giống cây xoan thoát nghèo trước đó, tan biến như bóng bóng xà phòng.

Bài&ảnh: ĐẶNG TRUNG