Những bức ảnh Hà Nội 100 năm trước lần đầu công bố

Những tấm ảnh níu chân du khách

Trung tuần tháng 12 vừa qua, tại Bờ Hồ Hoàn Kiếm, ngay cạnh đền Ngọc Sơn rêu phong, một triển lãm ảnh độc đáo đã níu chân nhiều du khách có dịp ghé ngang nơi đây. Đó là triển lãm ảnh Hà Nội với tên gọi “Hà Nội - Xưa và Nay” do Sở Văn hóa và Thể thao, Sở Ngoại vụ cùng Liên hiệp các Tổ chức hữu nghị thành phố Hà Nội phối hợp tổ chức.

Bên cạnh những bức ảnh của một Hà Nội hiện đại, “Thành phố vì hòa bình”, người xem bị hút vào không gian của một Hà Nội xưa nên thơ và duyên dáng qua những bức ảnh đen trắng. Những bức ảnh tư liệu quý giá về Hà Nội những năm 1930 được chụp bởi nhà giáo - nhiếp ảnh gia Lê Văn Thụy (1898 - 1967), sinh sống tại 14 Hàng Thùng, Hoàn Kiếm, Hà Nội, lần đầu tiên được gia đình công bố ra mắt.

Nhiếp ảnh gia - nhà giáo Lê Văn Thụy.

Hơn ba mươi tấm ảnh in từ những bức ảnh gốc đã được cụ Lê Văn Thụy giữ gìn cẩn thận trong quyển album bìa bạc dấu màu thời gian. Nhưng, trải qua gần trăm năm với biết bao biến thiên của lịch sử, sự thất thường của khí hậu miền Bắc, chất lượng những tấm ảnh đen trắng vẫn rất tốt. Dưới mỗi bức ảnh đều được tác giả chú thích nắn nót bằng tiếng Pháp.

Ngắm những bức ảnh của thầy giáo - nhiếp ảnh gia Lê Văn Thụy có thể thấy một Hà Nội xưa thơ mộng, hiền hòa. Ông chụp Hà Nội ở nhiều địa điểm, nhiều không gian, với nhiều điểm nhìn.

Đó là Ô Quan Chưởng cổ kính thâm nghiêm cùng với những chiếc xe đạp, xe kéo tay, phương tiện di chuyển chủ yếu thời bấy giờ. Những người phụ nữ chít khăn mỏ quạ bên những gánh hàng hoa ở góc phố Hàng Khay, phía xa là Bách hóa Tràng Tiền. Bức ảnh chụp phố Hàng Ngang từ trên cao với chiếc xe điện quen thuộc một thời, hay khung cảnh Nhà thờ Lớn nhìn từ ban công phố Nhà Chung, phố phường Hà Nội chụp từ ban công phố Hàng Buồm… cho thấy sự phong phú của cảnh sắc Hà Thành.

Và trong đó không thể thiếu những bức ảnh chụp từ phố Hàng Thùng, nơi gia đình ông sinh sống. Đó là bức ảnh lãng mạn chụp khung cảnh trời mưa ở góc phố Hàng Thùng - Nguyễn Hữu Huân, xa xa là bờ đê Trần Quang Khải, là đền Quán Thánh bên sóng nước Tây Hồ, đền Bà Kiệu uy nghiêm soi bóng nước hồ Gươm…

Gánh hàng hoa góc phố Hàng Khay, phía xa là Bách hóa Tràng Tiền.

Không chỉ mê mải với vẻ đẹp phong cảnh, ông cũng thu vào ống kính của mình những cảnh sắc sinh hoạt của người xứ kinh kỳ. Là khung cảnh nhộn nhịp tấp nập mua bán ở chợ Đồng Xuân, chợ đường Láng ven đô. Là chân dung người gánh hàng quà rong trên cầu Thê Húc trước cửa đền Ngọc Sơn. Là mẹt bún chả ngay bên hè phố, những chợ phiên cổng làng vùng ngoại ô… Bên cạnh đó là những bức ảnh đời sống sinh hoạt thuở ấy như lễ ăn hỏi, lễ rước dâu, lễ hội xuân… Những bức ảnh chụp đêm biểu diễn trong rạp hát Tuồng Tầu, buổi tiệc của người Pháp…

Qua từng khung hình, người xem có thể cảm nhận được vẻ đẹp cổ kính, bình yên của Hà Nội với những con phố nhỏ, xe đạp, tàu điện và những tòa nhà mang đậm phong cách kiến trúc Pháp, chứa đựng cái nhìn sâu sắc về Thủ đô cách đây ngót trăm năm, những vẻ đẹp lưu dấu rêu phong của đất kinh kỳ. Vẻ độc đáo của những bức ảnh là sự hòa quyện giữa kỹ thuật chụp chắc tay của một nhiếp ảnh gia lành nghề và tâm hồn lãng mạn, tinh tế của một thầy giáo dạy sử. Những bức ảnh còn cho người xem thế hệ sau hiểu rõ hơn về cuộc sống, văn hóa và con người Hà Nội trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động nhưng cũng rất đỗi lãng mạn và thanh bình.

Yêu Hà Nội bằng tâm hồn người Hà Nội

Theo dấu những bức ảnh Hà Nội xưa, đầy ắp màu thời gian chúng tôi tìm tới gia đình cụ Lê Văn Thụy. Tiếp chúng tôi là ông Lê Hoàng Hải (93 tuổi), con trai cả của cụ Lê Văn Thụy. Ông Hải nguyên là bác sĩ Viện Răng Hàm Mặt (Đại học Y Hà Nội). Ngoài 90 tuổi nhưng ông vẫn nhanh nhẹn, minh mẫn và thông tuệ.

Theo dòng hồi ức của ông Hải, sinh thời, cụ Lê Văn Thụy làm giáo viên dạy môn Sử - Địa tại trường tư thục Thăng Long. Ngôi trường này đã được cụ Hoàng Minh Giám và cụ Đặng Thai Mai hùn vốn mua lại từ một người Pháp và đưa giáo viên người Việt vào dạy, thay thế người Pháp. Đây cũng chính là ngôi trường Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng là giáo viên dạy môn Lịch sử - Địa lý theo lời mời của cụ Đặng Thai Mai. Là giáo viên của trường nên cụ Lê Văn Thụy đã có thời gian dạy học cùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp - (PV).

Đền Bà Kiệu.

Vợ chồng cụ Lê Văn Thụy sinh được 12 người con (7 trai, 5 gái). Là nhà giáo nên cụ rất quan tâm rèn giũa các con học hành. Cả 12 người con đều tốt nghiệp đại học, sau này trở thành bác sĩ, dược sĩ, kỹ sư xây dựng, giáo viên, phiên dịch… Bản thân ông Lê Hoàng Hải tham gia kháng chiến khi mới 15 - 16 tuổi.

Trong ký ức của ông Hải: “Cha mẹ tôi là người Hà Nội nên dạy dỗ chúng tôi nghiêm cẩn theo đúng nề nếp xưa. Cha tôi là một nhà giáo nho nhã, hiền lành. Trước đây quá nhỏ nên tôi cũng không chú ý nhiều tới sở thích chụp ảnh của cha. Tôi chỉ nhớ ngoài giờ dạy học, cha tôi thường cầm máy ảnh đi chụp. Sau đó, ông say mê in tráng ảnh trong phòng riêng. Thỉnh thoảng nhà tôi lại có khách là bạn bè của cha tới xem ảnh, cùng bình luận, góp ý về một vài tấm ảnh nào đó. Có cha là người say mê chụp ảnh nên anh em tôi được chụp ảnh từ nhỏ. Tôi vẫn giữ cẩn thận những bức ảnh chụp các thành viên trong gia đình”.

Một điều thú vị nữa khi chúng tôi tìm hiểu về nhà giáo, nhiếp ảnh gia Lê Văn Thụy thì cụ Thụy chính là anh của nhạc sĩ Hoàng Vân, một cây đại thụ của nền âm nhạc Việt Nam. Là anh em họ nhưng vì gia đình đều sống tại 14 Hàng Thùng nên quý mến, khăng khít như anh em ruột. Các con cháu của cụ Thụy đều yêu kính nhạc sĩ Hoàng Vân như người ông trong gia đình, thường gọi bà Ngọc Anh, phu nhân của nhạc sĩ Hoàng Vân là “bà trẻ Anh”. Sau khi cụ Thụy mất, nhạc sĩ Hoàng Vân thường đại diện cho bậc cha chú trong các sự kiện của gia đình. Theo chị Lê Thu Hằng, cháu nội của cụ Lê Văn Thụy thì nhạc sĩ Hoàng Vân làm chủ hôn cho nhiều đám cưới của con cháu trong nhà, trong đó có đám cưới của chị khi xưa.

Là người yêu mến nhiếp ảnh, anh Lê Quang Huy, cháu nội của cụ Lê Văn Thụy cũng chính là người đang giữ gìn những bức ảnh quý giá này. Ngoài chùm ảnh về Hà Nội những năm 1930, anh còn đang lưu giữ những bức ảnh cụ Lê Văn Thụy chụp trong những chuyến đi Pháp, Trung Quốc hay trong những chuyến đi rong ruổi khắp các tỉnh thành cả nước. Tất cả đều được cụ Thụy rửa in phóng và lưu giữ khoa học, cẩn thận. Anh tâm sự: “Đa số những tấm ảnh được ông nội tôi chụp bằng máy ảnh Leica. Ngày đó, giá trị của chiếc máy ảnh khá lớn và để có được chiếc máy ảnh không dễ dàng. Kho ảnh quý giá này cho thấy niềm đam mê nhiếp ảnh rất lớn trong ông nội tôi”.

Lâu nay, chúng ta chủ yếu biết về Hà Nội xưa qua những nhiếp ảnh gia người Pháp như Charles Peyrin (chụp những năm 1920 -1930) hay Leon Busy với những bức ảnh màu chụp trên nền kính về Hà Nội (chụp những năm 1915 - 1921)… Hơn ba mươi bức ảnh của nhiếp ảnh gia Lê Văn Thụy không chỉ là góc nhìn đầy cảm xúc của một người Hà Nội mà còn là nguồn tư liệu vô cùng quý giá đóng góp vào khu tư liệu của Hà Nội ba sáu phố phường.

Đạo diễn Vạn Nguyễn, người có công trong việc đưa những bức ảnh từ cuốn album gia đình ra với công chúng chia sẻ: “Một sự hữu duyên khi tôi đang có kế hoạch chuẩn bị cho triển lãm những hình ảnh về Hà Nội với sự tham gia của các nhiếp ảnh gia thì gặp được những bức ảnh của cụ Lê Văn Thụy. Những bức ảnh không chỉ chứa đựng giá trị văn hóa, sử liệu mà trên hết, những tác phẩm đó đã gói ghém cảm xúc của một người yêu Hà Nội, muốn thu vào trong ống kính của mình tất cả những đường nét duyên dáng, tinh tế của Hà Nội một thời”. Và chính vì lẽ đó, Hà Nội không chỉ đẹp vẹn nguyên trong ký ức của những người yêu Hà Nội mà còn đẹp qua những giá trị cụ thể mà người Hà Nội gửi gắm tới mai sau…

Thảo Duyên