Nhiều bất cập trong Luật Thuế thu nhập cá nhân

Thu thuế đang "chạy" nhanh hơn tăng trưởng?

Theo số liệu thống kê, Thuế TNCN là một trong 9 loại thuế của Việt Nam hiện nay. Năm 2024, sắc thuế này đóng góp hơn 198 nghìn tỷ đồng (chiếm khoảng 10%) vào tổng thu ngân sách Nhà nước. Tỷ trọng thu thuế trên tổng thu ngày một tăng đã góp phần điều tiết thu nhập tạo công bằng. Tuy nhiên trong quá trình áp dụng cùng với sự thay đổi của nền kinh tế, xã hội, thuế TNCN bộc bộ những hạn chế, đặc biệt là mức giảm trừ gia cảnh tại Luật thuế đã quá lạc hậu, cần phải được điều chỉnh ngay cho phù hợp với thực tế cuộc sống.

Thu thuế thu nhập cá nhân chiếm khoảng 10% thu ngân sách.

PGS.TS Phan Hữu Nghị, Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân, lo ngại nếu không được điều chỉnh kịp thời có thể tác động đến chiến lược tăng trưởng kinh tế hai con số từ năm 2026.

Phân tích kĩ hơn, PGS.TS Phan Hữu Nghị chỉ ra, dữ liệu thuế TNCN và thu nhập bình quân đầu người giai đoạn 2020 - 2024 cho thấy mức thu thuế tăng nhanh hơn đáng kể so với tốc độ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người.

Cụ thể, tổng thu thuế tăng 72% (từ 115 lên 198 nghìn tỷ đồng), trong khi thu nhập bình quân đầu người chỉ tăng 30,2% (từ 3.548 lên 4.622 USD/năm). Lạm phát trung bình hằng năm dao động từ 0,81% - 4,16%, khiến mức tăng thực tế của thu nhập thấp hơn con số danh nghĩa. Tổng lạm phát cộng dồn khoảng 12,58%, khiến sức mua thực tế của người dân không tăng tương ứng với mức tăng thu nhập. Trong khi đó, tổng thu thuế TNCN vẫn tăng liên tục, tạo áp lực tài chính, đặc biệt với người có thu nhập trung bình. Chưa kể, hiện nay, Luật Thuế TNCN quy định khi chỉ số giá tiêu dùng biến động trên 20% thì Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh.

"Dữ liệu trên cho thấy, tổng thu từ thuế TNCN có xu hướng tăng nhanh hơn thu nhập bình quân đầu người (trừ năm 2023), nhanh hơn tốc độ tăng trưởng GDP. Điều này đặt ra câu hỏi về mức độ hài hòa của chính sách thuế hiện hành", ông Nghị đặt vấn đề.

Đưa ra đề xuất cụ thể, TS. Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, cho rằng giảm trừ gia cảnh cần tăng lên 18 triệu đồng/tháng, tương đương 4 lần mức lương tối thiểu vùng hiện nay.

Theo ông Tú, mỗi khi Chính phủ điều chỉnh mức lương tối thiểu vùng, thì mức giảm trừ gia cảnh sẽ tự động tăng theo tương ứng, vừa đáp ứng thực tiễn tình hình kinh tế-xã hội vừa cải cách thủ tục hành chính, không phải trình cấp có thẩm quyền xin điều chỉnh. Trường hợp vẫn quy định mức giảm trừ gia cảnh bằng tiền như trước đây, thì phải điều chỉnh hằng năm theo mức trượt giá; hoặc giao Chính phủ điều chỉnh 2 năm /lần, căn cứ biến động giá trên thị trường, nhất là các mặt hàng thiết yếu, bảo đảm công bằng với người nộp thuế.

"Chính sách này vừa giảm nhẹ nghĩa vụ cho người nộp thuế, tập trung vào nhóm có thu nhập từ 20 triệu đồng tháng trở xuống, vừa là sự sẻ chia vừa tạo động lực cho người lao động nỗ lực đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động tạo ra nhiều sản phẩm với chất lượng cao hơn", ông Tú phân tích.

Rút ngắn bậc, mở rộng cơ sở tính thuế

Một trong những vấn đề được quan tâm đó là việc rút ngắn các bậc thuế. Theo các chuyên gia, cần giảm số lượng bậc thuế và điều chỉnh mức thuế suất hợp lý, từ 7 bậc xuống còn 5 bậc, đồng thời mở rộng khoảng cách giữa các bậc. Cùng với đó, thuế suất cao nhất có thể điều chỉnh về mức hợp lý hơn, khoảng 25%, thay vì 35% như hiện nay.

Ngoài ra, theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, bên cạnh điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh, biểu thuế lũy tiến từng phần, chính sách ưu đãi cần chi tiết thu nhập chịu thuế từ tiền lương tiền công đảm bảo rõ ràng, minh bạch. Đặc biệt là thu nhập bằng hiện vật, các khoản lợi ích được hưởng, tương đồng giữa thu nhập từ tiền lương tiền công với thu nhập khác, giữa thuế TNCN với sắc thuế khác. Bên cạnh thuế TNCN từ tiền lương, tiền công, cần nghiên cứu đồng bộ các khoản thu nhập chịu thuế khác theo quy định của Luật thuế hiện hành…

Thông tin từ góc độ cơ quan soạn thảo, Ban Chính sách - Cục Thuế (Bộ Tài chính) cũng thừa nhận trước xu thế biến động nhanh chóng của kinh tế - chính trị thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng trong quá trình phát triển tất yếu, Luật Thuế TNCN đã bộc lộ một số hạn chế cần được nghiên cứu sửa đổi phù hợp, đảm bảo mục tiêu công bằng, khuyến khích sản xuất, tiêu dùng, hội nhập kinh tế quốc tế gắn với thúc đẩy phát triển bền vững. Theo đó, dự thảo Luật đã mở rộng cơ sở tính thuế TNCN.

Được biết, hiện nay Bộ Tài chính đã đưa ra phương án điều chỉnh biểu thuế lũy tiến từng phần áp dụng đối với cá nhân cư trú có thu nhập từ tiền lương, tiền công theo hướng cắt giảm số bậc thuế của biểu thuế hiện nay từ 7 bậc xuống mức phù hợp, cùng với đó, xem xét nới rộng khoảng cách thu nhập trong các bậc thuế, đảm bảo điều tiết ở mức cao hơn vào những người có thu nhập ở bậc thuế cao. Ngoài ra, có thể xem xét nâng ngưỡng thu nhập chịu thuế TNCN đối với thu nhập từ trúng thưởng, thừa kế, quà tặng…

Hà An