Người học việc có được trả lương?

Hiện nay, bên cạnh việc tuyển dụng người lao động làm việc ở các vị trí chính thức thì cũng có nhiều đơn vị tuyển dụng đăng tin tuyển nhân sự vào vị trí học việc. Tùy nơi mà học việc sẽ là không lương hoặc được hỗ trợ một khoản chí phí khác.

Tuy nhiên, việc tuyển dụng học việc không lương gây ra nhiều tranh cãi trên các diễn đàn.

Bên đồng ý thì cho rằng sinh viên chưa tốt nghiệp hoặc mới tốt nghiệp chưa có kinh nghiệm thì đây là cơ hội để học hỏi và tích lũy kinh nghiệm, chưa nên suy nghĩ đến chuyện tiền nong. Doanh nghiệp đã mang lại cơ hội cho người mới, ngoài ra còn phải đào tạo, thậm chí có thể phải xử lý, bồi thường khi người học việc gây ra rủi ro nên không trả lương là bình thường.

Thế nhưng nhóm khác thì có quan điểm ngược lại. Họ cho rằng học việc thì tất nhiên lương chỉ bằng một phần nhỏ so với nhân sự chính thức, nhưng dù là học việc nếu họ tạo ra giá trị thì cũng cần phải được trả lương, thù lao xứng đáng. Không nên dùng "mác" học việc để quy giá trị sức lao động của họ về con số không, như thế là không công bằng.

Dường như ai cũng có cái lý của mình, vậy hãy cũng xem pháp luật quy định ra sao về vấn đề này thông qua một vài chia sẻ của các chuyên gia mà Pháp Luật TP.HCM đã ghi nhận.

Quy định tại Bộ luật Lao động

PGS-TS Đoàn Thị Phương Diệp - Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM) cho biết, trong Bộ luật Lao động không quy định cụ thể về học việc và hợp đồng học việc mà dùng từ học nghề hoặc tập nghề và trong trường hợp này, nên dùng từ tập nghề là phù hợp.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Thị Phương Diệp - Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM. Ảnh: TRẦN LINH

Căn cứ Khoản 2 Điều 61 Bộ Luật lao động 2019, tập nghề là việc người sử dụng lao động tuyển người vào để hướng dẫn thực hành công việc, tập làm nghề theo vị trí việc làm tại nơi làm việc, hay nói cách khác là cầm tay chỉ việc. Thời hạn tập nghề được quy định không quá 3 tháng.

Căn cứ khoản 5 Điều 61 Bộ Luật lao động 2019, việc học nghề, tập nghề vẫn được trả lương. Theo đó, trong thời gian học nghề, tập nghề, nếu người học nghề, người tập nghề trực tiếp hoặc tham gia lao động thì được người sử dụng lao động trả lương theo mức do hai bên thỏa thuận.

Trên thực tế, quá trình tập nghề, nếu người đó trực tiếp làm việc hoặc tham gia một phần công việc được phân công thì đã hội tụ đủ yếu tố trực tiếp hoặc tham gia lao động để được người sử dụng lao động trả lương theo mức hai bên thỏa thuận.

Theo quy định, lương tối thiếu chỉ áp dụng với người lao động và đang tồn tại quan hệ lao động. Đối với quan hệ học nghề, tập nghề chỉ là quan hệ liên quan đến quan hệ hợp đồng; không phải là người lao động theo đúng nghĩa. Do vậy, tại Khoản 5 Điều 61 Bộ Luật lao động quy định hai bên sẽ tự thỏa thuận mức lương. Nghĩa là trong trường hợp này mức này không bắt thuộc theo lương tối thiểu và có thể thấp hơn lương tối thiểu. Đa phần, khi sinh viên ra trường và được tuyển vào học việc, các bạn chỉ được hỗ trợ một khoản tiền, tạm gọi là tiền xăng xe, chi phí đi lại.

Theo PGS-TS Đoàn Thị Phương Diệp, việc áp dụng từ học việc có thể nhằm "né" đi quy định của việc học nghề, tập nghề được quy định cụ thể trong Bộ Luật lao động. Tuy nhiên, trong trường hợp phát sinh tranh chấp giữa người học việc và người tuyển dụng học việc, thì tòa án vẫn có quyền xem xét bản chất pháp lý của quan hệ để áp dụng đúng quy định pháp luật.

"Cần lưu ý, bản chất của Điều 61 Bộ Luật lao động là người đó được đơn vị tuyển dụng tuyển vào công ty để học việc hay nói cách khác là tập nghề để sau này tuyển dụng. Lúc này, quan hệ lao động mới xác lập và bên tuyển dụng mới có nghĩa vụ trả lương theo mức hai bên thỏa thuận. Khác với trường hợp người học việc tự đến xin học việc, học nghề và lúc này người tuyển dụng lao động không có nhu cầu tuyển dụng nên không cần chi trả tiền lương.

Trong trường hợp người tập nghề, học nghề gây thiệt hại, sẽ áp dụng tương tự điều 600 BLDS, theo đó cá nhân, pháp nhân phải bồi thường thiệt hại do người làm công, người học nghề gây ra trong khi thực hiện công việc được giao và có quyền yêu cầu người làm công, người học nghề có lỗi trong việc gây thiệt hại phải hoàn trả một khoản tiền theo quy định của pháp luật", PGS-TS Đoàn Thị Phương Diệp nói.

Luật sư Bùi Quốc Tuấn - Đoàn Luật sư TP.HCM.

Nói thêm, luật sư Bùi Quốc Tuấn (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho biết bất cứ ai hành nghề giỏi đều trải qua quá trình học nghề.

Theo quy định của Bộ luật lao động hiện hành, việc học nghề phải có giao kết hợp đồng đào tạo nghề. Người sử dụng lao động tuyển người vào học nghề, tập nghề để làm việc cho mình thì không phải đăng ký hoạt động giáo dục nghề nghiệp; không được thu học phí nhưng phải ký hợp đồng đào tạo theo quy định của Luật Giáo dục nghề nghiệp.

Trong thời gian học nghề, tập nghề, nếu người học nghề, người tập nghề trực tiếp hoặc tham gia lao động thì được người sử dụng lao động trả lương theo mức do hai bên thỏa thuận. Hết thời hạn học nghề, tập nghề, hai bên phải ký kết hợp đồng lao động khi đủ các điều kiện theo quy định.

Cần xem sự thỏa thuận của các bên

Ông Lê Anh Tú - Giám đốc điều hành iGem Agency. Ảnh: iGem Agency

Ông Lê Anh Tú - Giám đốc điều hành iGem Agency, cho biết tại công ty của ông, vị trí nhân viên học việc hay thực tập sinh đều được chi trả một khoản chi phí hỗ trợ. Mức chi phí hỗ trợ được dựa trên việc mà các bạn làm được và mỗi tháng công ty sẽ thu lập dữ liệu, đánh giá năng lực của các bạn để điều chỉnh mức hỗ trợ phù hợp.

Ông Tú cho rằng, nếu mong muốn mọi người làm việc lâu dài, gắn bó với công ty cũng cần công bằng và tôn trọng sức lao động của các bạn đã bỏ ra.

"Không nên nhìn từ một phía việc không trả lương người học việc mà phải dựa trên sự thỏa thuận của các bên. Trường hợp cả người học việc và đơn vị tuyển dụng có thỏa thuận và đồng ý việc học việc không lương thì điều này là hoàn toàn phù hợp" - ông Tú nêu quan điểm.

Luật sư Nguyễn Chí Thiện - Công ty Luật TNHH John Nguyễn và các cộng sự cho rằng, trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng cạnh tranh, sinh viên mới ra trường thường mang tâm lý cần việc làm. Khi được tạo điều kiện làm việc, đa số đều xem đây là cơ hội để trau dồi kỹ năng và tích lũy kinh nghiệm. Lợi dụng tâm lý này, một số doanh nghiệp đã tuyển dụng các bạn sinh viên năm 3, 4 hoặc mới ra trường với phương án không trả lương hoặc chi phí khác.

Về mặt pháp lý, mối quan hệ giữa doanh nghiệp và các bạn học việc, thực tập sinh được xem là quan hệ lao động. Tuy nhiên, trong trường hợp hai bên có sự thỏa thuận về việc làm việc không nhận lương thì không vi phạm quy định của pháp luật về quan hệ giao dịch dân sự hoặc quan hệ lao động.

Cần ghi nhận công sức của người học việc

SONG MAI