Ngôi nhà lịch sử đón Bác Hồ từ chiến khu về trước ngày đọc Tuyên ngôn Độc lập

Gia đình Chánh tổng bất ngờ được đón “Cụ già thượng cấp”

Ở tuổi 96, bà Công Thị Thu vẫn minh mẫn kể lại cho thế hệ sau nghe câu chuyện “Cụ già thượng cấp” đến ở nhà mình trong những ngày thôn xã vừa giành được chính quyền vài hôm, một số phần tử vẫn co cụm chờ thời cơ phản kích lại cách mạng, cách đây 80 năm.

Bà Công Thị Thu (Hà Nội) từng cùng mẹ là cụ Nguyễn Thị An đón Hồ Chủ tịch tới nhà tối 23/8/1945, khi Người vừa từ chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Ảnh: Bình Minh

Hồi ấy, nhà bà Thu ở thôn Phú Gia, xã Phú Thượng, huyện Từ Liêm, Hà Nội (nay là số 319 đường An Dương Vương, Tây Hồ).

Chủ nhà là cha mẹ của bà Thu, gồm cụ ông Công Ngọc Lâm - từng là Chánh tổng và cụ bà Nguyễn Thị An.

Bà Thu kể: “Khoảng hơn 17h ngày 23/8/1945, đồng chí Khánh (ông Hoàng Tùng) hối hả chạy tới nhà thông báo với mẹ tôi:

- Gia đình chuẩn bị đón khách thượng cấp từ chiến khu về.

- Mẹ tôi hỏi: 'Có mấy người tất cả?.

- Đồng chí Khánh nói: Khoảng trên 10 người.

Mẹ tôi cho mọi người trong gia đình khẩn trương dọn dẹp toàn bộ đồ đạc khu nhà dưới gồm 5 gian, quét dọn lau rửa toàn bộ giường, tủ, phản, bộ trường kỷ... Khoảng hơn 2 tiếng sau, trời nhá nhem tối, đồng chí Khánh dẫn đoàn cán bộ đến nhà. Mọi người đều mặc trang phục màu tràm, súng đạn nai nịt gọn gàng”.

Bà Thu vẫn nhớ rất rõ, trong đoàn có một cụ già để râu dài, mắt sáng, người gầy gò như mới ốm dậy. Cụ mặc một bộ quần áo dân tộc miền ngược màu xanh tràm khiến nước da của cụ cũng xanh theo, nhưng dáng đi cùng các động tác rất nhanh nhẹn và hoạt bát. Giọng nói miền Trung của cụ rất ấm áp.

Cụ được bố trí nằm nghỉ ở gian giữa nhà trên chiếc sập gỗ có chiếc quạt kéo bằng tay mắc trên trần nhà. Trưởng đoàn (ông Trần Đăng Ninh) được bố trí nằm chiếc phản bên cạnh “Cụ già thượng cấp”. Các anh em khác được phân công nghỉ bên hai gian nhà trái. Cán bộ xã cũng nhanh chóng được tăng cường để bảo vệ vòng ngoài cho đoàn cán bộ.

Niềm vui vỡ òa khi biết “Cụ già thượng cấp” là Hồ Chủ tịch

Suốt mấy ngày ở lại nhà bà Thu, “Cụ già thượng cấp” người yếu mệt nhưng hầu như rất ít ngủ, ngồi làm việc đến tận đêm khuya bên chiếc máy chữ và cây đèn dầu.

Đầu giờ chiều 25/8, 2 chiếc ô tô màu đen đưa một số cán bộ về gặp “Cụ già thượng cấp”, cùng ngồi làm việc trên bộ trường kỷ (sau này bà Thu mới biết những cán bộ đó gồm các ông Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh..., và đây là cuộc họp bàn về việc tổ chức sự kiện đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9 ở Quảng trường Ba Đình).

Kết thúc cuộc họp khoảng 17h, “Cụ già thượng cấp” cho gọi mẹ của bà Thu đến gặp và nói: “Tôi cần đi vào nội thành giải quyết một số công việc gấp, cảm ơn gia đình đã bố trí chỗ ăn nghỉ cho đoàn chúng tôi trong mấy ngày qua và cho gửi lời chào tới cụ ông chủ nhà, khi nào có thời gian tôi sẽ về thăm lại gia đình”.

Sau đó, “Cụ già thượng cấp” lên xe vào thành phố, còn 8 người trong đoàn tùy tùng vẫn ở lại ngôi nhà này nhiều ngày sau đó.

Thông tin về việc Bác Hồ ở nhà cụ An đã được gắn tại Di tích lịch sử - ngôi nhà 319 đường An Dương Vương (Hà Nội). Ảnh: Bộ VHTT&DL

Sáng sớm 2/9/1945, bà Thu được đi cùng đoàn đại biểu đại diện cho chính quyền và nhân dân, chiến sĩ cách mạng trong xã mang cờ đỏ sao vàng đi bộ tới Quảng trường Ba Đình.

“Đoàn chúng tôi đến sớm, được bố trí gần khán đài, nên có điều kiện nhìn rõ những người đứng trên khán đài. Tôi nhìn thấy một ông cụ đứng gần chiếc micro rất giống “Cụ già thượng cấp” đã đến ở nhà mình mấy hôm trước, chỉ khác mỗi bộ quần áo là vải kaki màu sáng. Tôi chăm chú nhìn ông cụ suốt cả buổi lễ.

Đến khi ông cụ cất lời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tôi thấy giọng nói trầm ấm giống hệt giọng của “Cụ già thượng cấp”. Buổi lễ kết thúc, tôi gặp các anh trong đoàn tháp tùng thì biết cụ chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh - người đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. Tôi kể lại cho mẹ và ông ngoại. Cả nhà sống trong niềm vui dạt dào”, bà Thu xúc động tiếp mạch hồi ức.

Sự ấm áp, giản dị trong lần Người về thăm ngôi nhà lịch sử

Hơn một năm sau, ngày 24/11/1946, Hồ Chủ tịch về thăm lại ngôi nhà của cụ An.

Ngôi nhà lịch sử từng đón Bác Hồ và che giấu nhiều chiến sĩ cách mạng. Ảnh: Bộ VHTT&DL

Theo lời kể của bà Thu, lần này, Hồ Chủ tịch mặc bộ áo kaki màu sáng, trông khỏe hơn nhiều so với lần trước. Người chào hỏi mọi người và nói: “Nhà ta còn ông cụ chủ nhà lần trước về đây tôi chưa kịp chào, lần này để tôi lên thăm và chào cụ”.

Cuộc nói chuyện giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh với mọi người trong gia đình rất gần gũi, thân tình.

“Vào bữa cơm, Hồ Chủ tịch yêu cầu mọi người trong mâm tự gắp thức ăn; cứ để cơm trong nồi, ai ăn bao nhiêu thì tự ra xới. Chúng tôi cảm nhận Người thật là giản dị. Không khí vui vẻ, thân thiết, đầm ấm như bữa cơm gia đình”, bà Thu kể.

Sau bữa cơm, Hồ Chủ tịch làm việc với cán bộ chủ chốt của xã Phú Thượng, khu Lãng Bạc.

Hồ Chủ tịch hỏi về tình hình cuộc sống làm ăn của nhân dân, về diệt giặc đói, giặc dốt, tình hình nam nữ bình quyền... Rồi Người nói về tình hình gìn giữ thành quả cách mạng trong 1 năm qua của nhà nước.

“Người nhấn mạnh thực dân Pháp có thể bội ước và xâm lược nước ta một lần nữa, nhưng chúng ta nay đã có nhà nước nhân dân, dân ta dũng cảm, yêu nước, mọi người đều ủng hộ cách mạng nên chúng ta nhất định chiến thắng”, bà Thu nhớ lại.

Hành trình công nhận ngôi nhà là di tích lịch sử

Ông Quang, con trai bà Thu cho biết, để ngôi nhà 319 đường An Dương Vương được công nhận là di tích lịch sử, lúc đầu cũng không dễ dàng.

Hòa bình lập lại, do gia đình cụ An liên quan thành phần “Chánh tổng”, có ý kiến không công nhận ngôi nhà này là nơi đón Bác Hồ cùng đoàn cán bộ từ chiến khu Việt Bắc về. Thậm chí có người còn nói Bác Hồ đã về ở dưới miếu Ngũ Xá, ăn cơm, tá túc tại đấy rồi đi.

Sau này, ông Hoàng Tùng tổ chức hội thảo, khẳng định ngôi nhà của gia đình cụ An chính là nơi Bác Hồ về ở, và còn là cơ sở hoạt động của nhiều cán bộ cách mạng.

Tháng 10/1996, thành phố Hà Nội ra quyết định giao Bảo tàng Hà Nội bảo tồn ngôi nhà của gia đình cụ An làm Nhà lưu niệm Bác Hồ.

Tháng 8/2019, ngôi nhà được công nhận là di tích lịch sử cấp thành phố.

Tháng 8/2022, lãnh đạo địa phương đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia địa điểm lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở và làm việc tại gia đình cụ Nguyễn Thị An. Ảnh: Tình Lê

Tiếp thu ý kiến của nhiều lãnh đạo Đảng, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xếp hạng ngôi nhà là di tích lịch sử quốc gia.

Ngày 22/8 vừa qua, công trình tu bổ di tích lịch sử quốc gia này được gắn biển chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9 và kỷ niệm 80 năm ngày Bác Hồ về ở, làm việc tại Phú Thượng.

Bình Minh