Nghệ thuật nhuộm sợi vải của người K'Ho

Vẻ đẹp của thổ cẩm K'Ho đã thu hút các nhà thiết kế tìm đến để sáng tạo những bộ sưu tập mới

Trang phục được làm từ vải thổ cẩm của người K’Ho, ngoài chức năng bảo vệ cơ thể và chức năng thẩm mỹ, còn mang những giá trị đi kèm về mã nhân chủng, địa văn hóa, hình thái kinh tế... Thổ cẩm K’Ho phản ánh nhân sinh quan của người K’Ho về thế giới tự nhiên. Nó cũng là thế giới quan trong mắt nhìn của người K’Ho. Thế giới tự nhiên ấy, người K’Ho đã biểu đạt sinh động qua màu sắc, qua các hình kỷ hà, qua cách đan cài những họa tiết hoa văn trên vải thổ cẩm.

Thổ cẩm của người K’Ho có 5 màu chủ đạo: Đen chàm, xanh chàm, vàng nghệ, nâu đỏ và trắng. Muốn có màu đen chàm, người K’Ho dùng vỏ của cây tràm đen trộn với gốc cây chuối rừng. Muốn có màu xanh chàm, người K’Ho lại sử dụng vỏ của cây tràm mèo. Muốn có màu vàng thì người K’Ho dùng củ nghệ. Muốn có màu nâu đỏ, người K’Ho sử dụng hạt cà ri... Theo Nghệ nhân Ưu tú Bon Niêng Ka Glòng - người nắm giữ quy trình nhuộm sợi vải thổ cẩm nguyên thủy của người K’Ho, chỉ riêng cách chọn màu trầm làm nền vải thổ cẩm đã đủ nói lên căn tính muốn sống hòa hợp với tự nhiên, nương vào tự nhiên của người K’Ho. Đó cũng là lý do du khách nước ngoài rất ưa chuộng thổ cẩm K’Ho bởi tự tính thân thiện với môi trường. “Sợi vải thổ cẩm nhuộm màu từ các loại cây rừng có ưu điểm là sợi vải rất mềm, thấm hút mồ hôi nhanh, cực kỳ thoáng khí”, Nghệ nhân Ưu tú Bon Niêng Glòng chia sẻ.

Tuy nhiên, quy trình để nhuộm được những sợi vải no màu thật chẳng dễ: nguyên liệu thì hiếm, lại tốn rất nhiều thời gian và công sức. Đã thế không phải mẻ nhuộm nào cũng thành công như mong muốn. Theo Nghệ nhân Ưu tú Bon Niêng Glòng, thời gian cho một mẻ nhuộm rơi vào tầm 2 - 3 tháng. Nó tùy thuộc vào việc nghệ nhân tìm kiếm nguyên liệu tạo màu nhanh hay chậm. “Để tạo ra màu xanh chàm, vỏ cây tràm mèo sau khi lấy từ rừng về nhà, nghệ nhân sẽ cho vào trong chiếc ché ngâm ủ với nước. Qua 5 - 7 ngày, nghệ nhân vớt vỏ cây tràm mèo ra khỏi ché, vắt lấy nước cốt, rồi đổ nước cốt đó vào lại trong ché ngâm ủ cùng các phụ liệu khác: vỏ sò, hạt bầu, hạt ớt, muối... Tiếp tục ngâm thêm một thời gian nữa, nghệ nhân mới chiết hỗn hợp nước ở trong ché, sử dụng cho việc nhuộm. Muốn màu bền và đẹp, nghệ nhân phải ngâm sợi vải trong hỗn hợp nước ấy nhiều lần, sau đó thì đem sợi vải đi phơi khô. Tương tự, cách tạo màu đen chàm, vàng nghệ, đỏ nâu... cũng như vậy, chỉ khác ở nguyện liệu”, Nghệ nhân Ưu tú Bon Niêng Glòng cho biết.

Qua quá trình tìm hiểu cách thức nhuộm màu nguyên thủy của thổ cẩm K’Ho, nhóm A way to green đến từ Australia đã tổ chức buổi workshop The art of natural dyeing in K’Ho culrute (Nghệ thuật nhuộm sợi tự nhiên theo phương pháp truyền thống của người K’Ho) tại Đà Lạt để những ai yêu nghề thủ công truyền thống này có cơ hội trải nghiệm những công đoạn của nghề nhuộm sợi vải thổ cẩm của người K’Ho.

TRỊNH CHU