Nghệ thuật dẫn lối về 'Nguồn cội' của nữ nghệ sĩ Tô Bích Hải

08/3/2025 Gốc

Sau hơn 6 thập kỷ sinh sống, học tập và làm việc ở nước ngoài, họa sĩ Việt kiều Pháp Tô Bích Hải vừa mở triển lãm cá nhân tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam (Hà Nội), mang đến công chúng yêu nghệ thuật một không gian đa sắc màu và giàu chiêm nghiệm về sự kết nối và tinh thần dân tộc.

Triển lãm thu hút đông đảo khách tham quan trong ngày đầu mở cửa.

Triển lãm "Nguồn cội" do Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam phối hợp Không gian lưu niệm Lê Bá Đảng (Huế) và Lân Tinh Foundation tổ chức. 107 tác phẩm được tuyển chọn giới thiệu dịp này gồm nhiều chất liệu và phong cách sáng tác, như sơn dầu, than chì, điêu khắc gỗ, nghệ thuật sắp đặt...

Ở tuổi 78, nữ họa sĩ người Tày cho thấy sức sáng tạo dồi dào và tinh thần đam mê, nghiêm túc với nghệ thuật. Bà định cư tại Pháp từ năm 1968 và đã tham gia khoảng 30 triển lãm tại nhiều quốc gia trên thế giới. Tại Việt Nam, họa sĩ Tô Bích Hải từng có tác phẩm trưng bày ở Huế vào năm 2008 và 2012.

Họa sĩ Tô Bích Hải sinh năm 1947 tại Móng Cái (Quảng Ninh), là người dân tộc Tày với gốc rễ văn hóa từ Cao Bằng và Lạng Sơn. Năm 1967, bà tốt nghiệp Học viện Mỹ thuật tại Lausane (Thụy Sĩ). Trải nghiệm ly hương và giao thoa văn hóa là nguồn cảm hứng mạnh mẽ trong các tác phẩm của nghệ sĩ.

Bà có nhiều tác phẩm được sưu tập chính thức tại các bảo tàng ở Paris, Auxerre (Pháp) và nhiều bộ sưu tập cá nhân khác.

Đặc trưng trong tác phẩm của họa sĩ Tô Bích Hải là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa thiên nhiên và con người. Tại lễ khai mạc, họa sĩ Tô Bích Hải chia sẻ: "Trong hành trình sáng tác nghệ thuật của mình, tôi luôn dành nhiều tâm tư cho khái niệm “cội nguồn”, muốn tìm kiếm ký ức, cảm giác về quê hương qua những sự vật hiện diện trong đời sống thiên nhiên và sinh hoạt hằng ngày. Hy vọng triển lãm sẽ đến được với đông đảo công chúng Việt Nam, bè bạn quốc tế."

Họa sĩ Tô Bích Hải chia sẻ với khán giả những tâm tư, tình cảm trong lần trở về quê hương này.

Đón nhận và đánh giá cao những đóng góp của họa sĩ Tô Bích Hải, Giám đốc Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam Phạm Thị Tuyết cho biết: “Chúng tôi tin rằng những tác phẩm của họa sĩ Tô Bích Hải không chỉ là dấu ấn của cá nhân, mà còn là nguồn cảm hứng cho các thế hệ phụ nữ vươn lên, tiếp tục sáng tạo và góp phần làm rạng danh văn hóa và nền nghệ thuật Việt Nam”.

Tại lễ khai mạc, bà Tô Bích Hải cũng đã trao tặng Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam 2 tác phẩm của mình, bổ sung vào bộ sưu tập của Bảo tàng.

Đại diện Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam tiếp nhận tượng trưng 2 bức tranh của họa sĩ Tô Bích Hải.

Tham quan triển lãm, người xem có thể cảm nhận được dù sống ở nước ngoài nhiều năm nhưng họa sĩ Tô Bích Hải rất quan tâm và am hiểu về văn hóa Việt Nam, từ mỹ thuật dân gian, văn học cho đến phong tục tập quán, tín ngưỡng... Chính bà cũng nhiều lần khẳng định nỗi nhớ và tình yêu với quê hương, đất nước luôn đậm đà trong mình, thôi thúc nghệ sĩ biểu đạt qua nhiều hình thức nghệ thuật.

Gây ấn tượng mạnh và có thể được coi như cảm hứng xuyên suốt triển lãm là loạt tranh sơn dầu "Nguồn cội", với hình ảnh những rễ cây được vẽ ở khổ lớn, bó rễ bện chặt vào thân cây rắn chắc như những sợi dây thừng. Những rễ cây chạy theo toàn bộ phần thân của cây, như các sợi nơ ron thần kinh liên kết từng mảng ký ức của người nghệ sĩ.

Bộ sưu tập "Lắng nghe đá thì thầm" có chất liệu than chì trên giấy dó. Tác giả cho biết đã lấy cảm hứng từ hình thù những viên đá trong dòng suối gần nhà, kết hợp với những cảm xúc từ tác phẩm "Văn tế thập loại chúng sinh" của đại thi hào Nguyễn Du.

Bên cạnh đó, 2 bộ tác phẩm "Lắng nghe đá thì thầm" và "Lắng nghe cây than thở" khắc họa mối liên kết mật thiết giữa con người và thiên nhiên, nơi hình hài và tâm tính con người hòa quyện với vân gỗ, với tế bào thực vật.

Tôi chỉ là hạt giống nhỏ, loài cây hoang vươn lên tìm ánh sáng, để nghe cây thở dài, để nghe đá thì thầm trong cuộc chuyển mình rạo rực. Tôi như kẻ nhìn trộm vào sự biến hóa và thăng hoa của vật.

Họa sĩ Tô Bích Hải

Họa sĩ Tô Bích Hải cũng vẽ nhiều chân dung của những người từng gặp gỡ, truyền cảm hứng trong bộ tác phẩm "Những người dệt mộng". Loạt tranh chân dung trẻ em là một nhánh nhỏ khác trong cuộc sống xa xứ của bà, gợi lên sự hoài niệm, ký ức thân thương về tuổi thơ. Tại Pháp, họa sĩ Tô Bích Hải còn được chú ý với công việc phục chế búp bê cổ, trong đó có một số dòng búp bê cổ nổi tiếng.

Phần lớn tác phẩm thể hiện hình ảnh và màu sắc của thiên nhiên.

Trong khi đó, loạt sơn mài tĩnh vật là một góc nhìn mới mẻ của người nghệ sĩ về thiên nhiên, thể hiện qua lát cắt của những thân gỗ lớn. Cuối cùng, cụm điêu khắc sắp đặt "Totem" đưa khán giả vào một hành trình khám phá niềm tin nguyên thủy "vạn vật hữu linh" (mọi vật đều có linh hồn) của nhiều dân tộc Á Đông. Tín ngưỡng này song hành với phong tục thờ cúng ông bà, tổ tiên, làm nên nét văn hóa đặc trưng truyền thống của người Việt.

Để thực hiện loạt tác phẩm này, bà Tô Bích Hải tìm kiếm và sử dụng những thanh gỗ cũ, đã thải loại từ một số ngôi nhà cổ ở Huế. Sau khi được "thổi hồn", tượng gỗ đứng thẳng lên và theo một thứ tự có ý đồ nghệ thuật. Theo tác giả, đây là sự "bày tỏ cảm xúc của mình và dâng lên lễ vật tinh thần theo cách riêng của tôi".

Bộ tượng gỗ "Totem" gợi lên những suy nghĩ, liên tưởng khác nhau ở mỗi người.

Kể từ lần đầu tiên trở về Việt Nam vào năm 2003, họa sĩ Tô Bích Hải tích cực hoạt động thiện nguyện song hành với nghệ thuật. Mỗi năm ở Pháp, bà đều tổ chức các nhóm tình nguyện viên tổ chức các các lễ hội và biểu diễn văn hóa nghệ thuật để gây quỹ nuôi dưỡng các trung tâm trẻ mồ côi là Trung tâm Hoa Mai (Đà Nẵng) và Trung tâm Vị Thanh (Cần Thơ), cấp học bổng cho các sinh viên nghèo học giỏi.

Đặc biệt, gần đây, bà đã cùng mạnh thường quân xây dựng 2 trường mẫu giáo tại địa bàn vùng sâu vùng xa của tỉnh Cao Bằng là Trường mẫu giáo xã Khâu Thành (huyện Trùng Khánh) và Trường mẫu giáo xã Vân An (huyện Hà Quảng).