Ngành nào dẫn đầu cuộc đua 'robot hóa' nhà máy tại Việt Nam trong thập kỷ qua?

Robot ở Việt Nam tăng vọt sau một thập kỷ

Trong hơn một thập kỷ qua, Việt Nam đã ghi nhận sự gia tăng vượt bậc trong việc ứng dụng robot vào lĩnh vực sản xuất. Nếu như vào năm 2010, số lượng robot công nghiệp vận hành trong nước chỉ ở mức dưới 1.000 đơn vị, thì đến năm 2022, con số này đã lên tới gần 24.000 đơn vị, tức tăng gấp hơn 24 lần.

Đáng chú ý, giai đoạn từ 2016 trở đi chứng kiến tốc độ tăng trưởng bứt phá, cho thấy bước ngoặt rõ rệt trong tư duy và chiến lược phát triển sản xuất, khi doanh nghiệp ngày càng chú trọng đến tự động hóa để nâng cao năng suất và giảm phụ thuộc vào lao động thủ công.

Ngành nào dẫn đầu cuộc đua tự động hóa?

Trước năm 2016, robot chủ yếu được triển khai trong các ngành có hàm lượng công nghệ thấp như đồ chơi và sản xuất đa dạng, vốn chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng số robot công nghiệp.

Tuy nhiên, từ sau năm 2016 cơ cấu này đã thay đổi nhanh chóng khi robot ngày càng tập trung vào các ngành công nghiệp công nghệ cao như thiết bị điện, điện tử và ô tô vốn là những lĩnh vực đòi hỏi mức độ tự động hóa cao hơn.

Ngành thiết bị điện ghi nhận mức tăng trưởng đều đặn kể từ năm 2016 và giữ vững vị trí dẫn đầu đến năm 2022, nhờ đặc thù sản xuất yêu cầu độ chính xác cao và khối lượng lớn.

Ngành máy tính và điện tử cũng bứt phá mạnh mẽ từ năm 2016 và duy trì đà tăng trưởng gần tương đương với ngành thiết bị điện.

Ngành ô tô có tốc độ tăng chậm hơn nhưng vẫn duy trì vị trí trong nhóm dẫn đầu, phản ánh xu hướng phát triển chuỗi cung ứng nội địa và gia tăng hàm lượng công nghệ trong sản xuất.

Sự vượt trội của ba ngành này không chỉ cho thấy mức độ sẵn sàng cao trong ứng dụng tự động hóa mà còn thể hiện sự dịch chuyển cấu trúc công nghiệp của Việt Nam theo hướng gắn kết sâu hơn với chuỗi giá trị toàn cầu, đặc biệt ở các khâu có thể tiêu chuẩn hóa và dễ dàng tự động hóa như lắp ráp, kiểm tra và đóng gói. Đây đồng thời là lĩnh vực thu hút vốn FDI lớn nhất tại Việt Nam trong nhiều năm, với sự hiện diện của các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới.

Các ngành truyền thống tụt lại phía sau

Trái ngược với sự tăng trưởng mạnh mẽ của các ngành công nghệ cao, các ngành truyền thống như cao su, nhựa, thực phẩm, đồ uống, sản phẩm kim loại và máy móc công nghiệp lại cho thấy mức độ ứng dụng robot rất thấp, với tốc độ tăng trưởng chậm và gần như không thay đổi trong suốt nhiều năm qua.

Các rào cản gồm hạn chế về năng lực tài chính và công nghệ của phần lớn các doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước; thiếu hụt lao động có kỹ năng phù hợp.

Điều này cho thấy sự phân hóa rõ rệt trong khả năng tiếp cận công nghệ robot giữa các nhóm ngành, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về chính sách hỗ trợ đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho khu vực công nghiệp truyền thống.

Rủi ro và thách thức về việc làm

Bên cạnh những lợi ích rõ rệt về năng suất và hiệu quả sản xuất, sự phát triển nhanh chóng của tự động hóa tại Việt Nam cũng đặt ra những thách thức xã hội đáng kể, đặc biệt là nguy cơ mất việc đối với lực lượng lao động kỹ năng thấp.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO 2024), các nhóm lao động dễ bị tổn thương nhất bởi làn sóng tự động hóa bao gồm lao động giản đơn, công nhân tay nghề thấp, thợ lắp ráp, vận hành máy móc, thiết bị, cùng với công nhân thủ công trong các nghề truyền thống.

Điểm chung của các nhóm này là họ thường đảm nhiệm những công việc mang tính thể chất, có tính lặp lại cao vốn là những vị trí dễ dàng bị thay thế bởi robot.

Trước thực tế đó, Việt Nam đang đứng trước một bài toán kép: làm thế nào để vừa đẩy mạnh ứng dụng robot nhằm nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh quốc gia, vừa đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra một cách công bằng, không để ai bị bỏ lại phía sau.

----------------------------------------------------

*Nền tảng tổng hợp dữ liệu kinh tế Vietstats

Vietstats*