Đạo diễn 9X tiên phong mở lối mới cho nghệ thuật sân khấu Việt Nam đương đại

Đạo diễn sân khấu, nhà thiết kế không gian Hà Nguyên Long (phải)

Vốn là con trai của họa sĩ Hà Trí Hiếu (người đi tiên phong trong trào lưu mỹ thuật đương đại Việt Nam ở Hà Nội), đạo diễn, họa sĩ Hà Nguyên Long đã chọn theo học Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam.

Nhưng điều đó chưa đủ để Hà Nguyên Long thỏa mãn đam mê, khát vọng với mỹ thuật, anh tiếp tục sang Pháp học Đại học Nghệ thuật và kỹ thuật Paris chuyên ngành thiết kế không gian. Chính quãng thời gian ở Pháp, xa văn hóa Hà Nội và nơi anh sinh ra, khiến anh bất giác nhìn lại di sản văn hóa cội nguồn của dân tộc. Điều đó đã thôi thúc anh đến với sự sáng tạo trên nền nghệ thuật truyền thống của Việt Nam.

"Tôi yêu thích cảm giác được nhìn thấy con người hay vật thể đặt trong một không gian nói chung. Tranh là đặt con người và vật thể trong không gian, ánh sáng tĩnh. Còn kịch thì đặt con người, vật thể trong không gian động. Nên tôi không chỉ thích tranh mà còn thích sân khấu. Tôi mong muốn giới thiệu các giá trị cốt lõi trong nghệ thuật truyền thống Việt Nam tới cộng đồng quốc tế, đồng thời đề xuất các cách thức sản xuất và thử nghiệm phát triển nghệ thuật truyền thống theo hướng phù hợp với bối cảnh đương đại", đạo diễn Hà Nguyên Long chia sẻ.

Trong nghệ thuật của Hà Nguyên Long, tính thị giác không đến từ một hình ảnh bên ngoài

Khi rất nhiều người còn xa lạ với ngành thiết kế không gian, thì Hà Nguyên Long đã nắm bắt nó và tạo cho nó giá trị thực trên mọi sân khấu mà anh thiết kế, đạo diễn. Theo Hà Nguyên Long, thiết kế không gian có thể được hiểu đơn giản theo hai nghĩa. Đầu tiên, đó là tạo ra một không gian chuyên biệt dành riêng cho một dạng nội dung nào đó. Thứ hai là tạo ra một nội dung nào đó cho một không gian bất kỳ. Chúng ta có thể thấy như thiết kế nội thất, thiết kế không gian cho bảo tàng, triển lãm, thiết kế bối cảnh phim, và đối với Hà Nguyên Long, đó chính là thiết kế không gian dành cho nghệ thuật biểu diễn và sân khấu.

"Vì sân khấu là một bộ môn rất chuyên biệt mà ở đó chúng ta phải truyền tải một nội dung ra thành hình ảnh 3D hoặc là hình ảnh động và sẽ có diễn viên diễn trực tiếp ở trong không gian đó. Vậy thì không gian đó cần phải được thiết kế phù hợp với câu chuyện mà diễn viên sẽ "kể" trên sân khấu và phải minh họa được cho nội dung câu chuyện đó một cách sống động.

Sân khấu lúc này chính là một thế giới riêng, được xây dựng cùng với sự vận động của diễn viên. Nó không chỉ là các khối trụ, bê tông, nhà cửa, hay các bối cảnh đơn thuần, nó còn phải phát triển xuyên suốt về mặt hình ảnh cho tác phẩm sân khấu, hòa quyện vào âm thanh, ánh sáng. Đó phải là một "bức họa" sống động mà người họa sĩ, kiến trúc sư tạo nên gây ấn tượng mạnh mẽ với người thưởng thức", họa sĩ Hà Nguyên Long phân tích sâu hơn về lĩnh vực thiết kế không gian nghệ thuật.

Mới đây, Hà Nguyên Long từng thiết kế sân khấu cho vở kịch "Bóng rối" tại Nhà hát Kịch Việt Nam của đạo diễn Tạ Minh Tuấn. Đây là một nghệ thuật kịch táo bạo và độc đáo. Tại thiết kế này, Hà Nguyên Long đã sử dụng chất liệu duy nhất là vải. Vải được may thành các tấm rèm và các tấm rèm này được treo ở đều đặn trong cả không gian theo chiều sâu của ở sân khấu.

Câu chuyện về "Bóng rối" là một câu chuyện về sự che lấp và hé mở các bí mật gia đình và những góc khuất trong cuộc đời của mỗi người nên những tấm rèm ở đây không chỉ đóng vai trò là yếu tố trang trí mà nó còn là ẩn dụ cho những bí mật. Thiết kế này còn tạo ra yếu tố tương tác cho diễn viên trong toàn bộ tuyến truyện, để mỗi khi diễn viên "vén" một lớp màn thì câu chuyện sẽ được kể theo một cách khác. Từ đó, vô hình chung, thiết kế sân khấu không còn là một yếu tố tĩnh hay yếu tố trang trí, nó sẽ trở thành một "người kể chuyện" trong suốt vở diễn.

Hà Nguyên Long theo học Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam để trở thành họa sĩ, tuy nhiên khán giả biết đến anh nhiều hơn với vai trò nghệ sĩ thiết kế sân khấu và đạo diễn. Chia sẻ về việc "chuyển hướng" này, Hà Nguyên Long cho biết, anh vẫn đang thực hành công việc của một họa sĩ và đã tìm được điểm chung giữa mỹ thuật và thiết kế không gian.

Họa sĩ Hà Nguyên Long chia sẻ: "Thực ra ngay từ nhỏ tôi đã luôn có cảm giác những điều mà mình nhìn thấy trước mặt, những con người đang sống xung quanh mình, tất cả những yếu tố đang chuyển động, thời gian đang trôi đi giống như vô hạn các bức tranh đang được ghi lại trong từng khoảnh khắc. Với tôi, một bức tranh giống như một tác phẩm sân khấu được đóng băng, được lưu giữ ở trong khoảnh khắc nào đó. Ngược lại, một tác phẩm sân khấu cũng chính là các khung hình nối tiếp nhau để nói lên một điều gì đó, kể một câu chuyện gì đó và truyền đạt một trạng thái, cảm xúc nào đó của người kể".

An Khê