Mộc mạc hương vị mèn mén

Ở Cao Bằng, ngô không chỉ là cây lương thực quan trọng mà còn là nguồn sống chính của đồng bào các dân tộc nơi đây. Để có được những bắp ngô chất lượng làm mèn mén, người dân phải chọn giống ngô tốt, thường là ngô nếp hoặc ngô tẻ địa phương có hạt chắc, mẩy và dẻo.

Khi muốn làm mèn mén, người dân sẽ lấy những bắp ngô khô, bóc vỏ, tách lấy hạt và cho vào cối đá để xay. Đây là công đoạn mất nhiều thời gian và công sức. Trước kia, hầu hết các gia đình đều có một chiếc cối đá lớn để xay ngô. Công việc này thường do phụ nữ đảm nhận, nhưng đôi khi đàn ông cũng giúp sức, nhất là trong các dịp lễ, tết hay chuẩn bị lượng lớn thức ăn cho cả gia đình. Xay ngô bằng cối đá đòi hỏi kỹ thuật, người xay phải giữ nhịp đều tay, không quá nhanh cũng không quá chậm để bột ngô có độ mịn vừa phải, không bị vón cục. Sau khi xay, bột ngô sẽ được rây để loại bỏ những phần vỏ trấu và sạn còn sót lại. Đây là công đoạn giúp mèn mén có độ mịn và bùi hơn khi ăn.

Không giống như cơm hay xôi được nấu trực tiếp với nước, mèn mén phải trải qua công đoạn hấp cách thủy nhiều lần để đảm bảo độ chín đều và không bị khô cứng. Ở lần hấp đầu tiên, bột ngô sau khi rây được trộn với một chút nước để tạo độ ẩm, sau đó cho vào chõ đồ trên bếp củi. Người nấu phải canh lửa sao cho vừa đủ, không quá mạnh để tránh làm khô bột. Sau khoảng 15 - 20 phút, bột ngô sẽ được lấy ra, xới tơi lên để hơi nước thoát ra bớt. Trong những lần tiếp theo, sau khi nguội bớt, bột ngô tiếp tục được trộn thêm nước và đem đồ. Lần này giúp mèn mén có độ dẻo mềm, không bị bở và khi ăn có vị ngọt tự nhiên của ngô.

Mộc mạc món mèn mén.

Mèn mén sau khi đồ chín có màu vàng ươm, hương thơm nhẹ của ngô lan tỏa. Mèn mén thường được ăn kèm với món canh như: canh rau cải, canh bí đỏ hay nước hầm xương, canh gà om để tạo độ mềm dễ ăn. Trong những ngày mùa đông lạnh giá, bát mèn mén nóng hổi ăn cùng bát canh là món ăn giúp giữ ấm cơ thể và cung cấp năng lượng cho ngày dài làm việc.

Mèn mén không chỉ là món ăn đơn thuần mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa của các dân tộc Cao Bằng. Nó gắn liền với cuộc sống lao động, từ việc lên nương trồng ngô, thu hoạch, xay giã đến nấu nướng. Trong những dịp lễ, tết, mèn mén là món ăn không thể thiếu trên mâm cúng tổ tiên, thể hiện lòng biết ơn đối với những bậc tiền nhân. Trong các bữa ăn hằng ngày, mèn mén giúp duy trì sự bền bỉ cho người lao động, bởi ngô là thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu năng lượng. Hay đối với du khách, đây là món ăn đặc trưng giúp họ hiểu thêm về văn hóa, phong tục của đồng bào vùng cao.

Anh Trần Trọng Nam, du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: Khi được giới thiệu về món mèn mén, tôi hơi ngạc nhiên vì mèn mén có kết cấu khô hơn so với cơm hay xôi mà tôi hay ăn. Tuy nhiên, khi ăn kèm với canh xương hầm hay canh rau cải, tôi mới cảm nhận được sự hòa quyện độc đáo. Vị bùi bùi của ngô kết hợp với vị ngọt của nước canh thực sự rất thú vị. Ban đầu có thể hơi khó ăn với những ai chưa quen, nhưng khi ăn một lúc thì lại thấy ngon và lạ miệng.

Mèn mén là món ăn đơn giản nhưng chứa đựng cả tinh hoa ẩm thực của đồng bào các dân tộc ở Cao Bằng. Từ những hạt ngô nhỏ bé, qua bàn tay khéo léo của người phụ nữ vùng cao, mèn mén trở thành món ăn mộc mạc mà giàu dinh dưỡng. Đây không chỉ là một phần trong bữa cơm hằng ngày mà còn là biểu tượng của sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên, giữa thế hệ này với thế hệ khác. Nếu có dịp đến Cao Bằng, hãy thử một lần thưởng thức mèn mén để cảm nhận trọn vẹn hương vị núi rừng nơi đây.

Đức Duy