Mở rộng không gian công cộng, cải thiện cảnh quan đô thị

Quyết định này nhận được nhiều ý kiến trái chiều: một bên ủng hộ việc giải phóng mặt bằng, mở rộng không gian cho người dân và du khách, trong khi bên kia bày tỏ tiếc nuối trước sự biến mất của một công trình quen thuộc. Liệu đây có phải là bước đi cần thiết để chỉnh trang đô thị, hay là sự mất mát của một biểu tượng gắn liền với ký ức Hà Nội?

Tòa nhà "Hàm cá mập". Ảnh: Duy Minh

Mở ra một tương lai trong lành, khoáng đạt hơn

Hồ Gươm – trái tim của Hà Nội, nơi mỗi nhịp sóng vỗ vào bờ đều gợi lên những lớp trầm tích văn hóa ngàn năm. Giữa không gian linh thiêng ấy, tòa nhà “Hàm cá mập” sừng sững như một dấu ấn của thời gian, nhưng cũng là một khoảng chắn che khuất đi vẻ đẹp thanh thoát của hồ. Khi quyết định phá bỏ tòa nhà được đưa ra, chúng ta không chỉ nói về sự thay đổi của một công trình, mà còn là sự trả lại hơi thở rộng mở cho không gian công cộng.

Hà Nội chưa bao giờ thiếu những góc phố cổ kính, những hàng cây lặng lẽ in bóng trên mặt hồ. Nhưng trong guồng quay của nhịp sống hiện đại, con người đôi khi quên mất giá trị của những khoảng trống – nơi người ta có thể thảnh thơi dạo bước, lắng nghe tiếng chuông đền Ngọc Sơn vang vọng giữa lòng thành phố. Việc tháo dỡ “Hàm cá mập” không đơn thuần là xóa đi một tòa nhà, mà là sự cởi trói cho không gian vốn dĩ cần được rộng mở, thoáng đãng, nơi ánh nhìn không còn bị che lấp bởi những khối bê tông cứng nhắc.

Rồi mai đây, quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục sẽ không còn bị bó hẹp bởi những bức tường kính chật chội. Một khoảng trời rộng hơn sẽ hiện ra, nơi người dân và du khách có thể dừng chân, cảm nhận hơi thở thanh sạch của hồ Gươm mà không bị ngăn trở bởi những vách ngăn nhân tạo. Tháp Rùa, đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc – những biểu tượng của Hà Nội ngàn năm sẽ trở lại trọn vẹn trong tầm mắt, không bị che mờ bởi bóng dáng của một công trình vốn không thuộc về dòng chảy di sản.

Sự thay đổi nào cũng đi kèm với tiếc nuối, nhưng đôi khi, để Thành phố đẹp hơn, người ta phải biết buông bỏ. Và lần này, Hà Nội chọn cách cởi bỏ một phần quá khứ để mở ra một tương lai trong lành, khoáng đạt hơn.

Giá trị kiến trúc và lịch sử

Có những thành phố đã từng đứng trước những quyết định khó khăn: giữ lại một công trình như một phần ký ức hay mạnh dạn thay đổi để mở ra một không gian mới. Ở Paris, khu chợ cổ Les Halles từng là trung tâm thương mại sầm uất suốt hàng thế kỷ, nhưng rồi nó bị dỡ bỏ vào những năm 1970 để nhường chỗ cho một trung tâm đô thị hiện đại hơn. Người dân tiếc nuối, tranh cãi nổ ra, nhưng sau cùng, Paris vẫn tiếp tục đẹp theo một cách khác, với những khoảng không gian mở và sự kết nối hài hòa giữa quá khứ và hiện tại.

Giờ đây, Hà Nội cũng đang đối diện với một lựa chọn tương tự. Tòa nhà "Hàm cá mập" – một biểu tượng quen thuộc với nhiều thế hệ nhưng không phải là một di sản thực thụ. Nó không có nét kiến trúc đặc sắc, không gắn liền với một dấu ấn văn hóa sâu sắc nào của Hà Nội, ngoài việc đứng đó suốt ba thập kỷ như một minh chứng cho sự chuyển mình của đô thị. Thế nhưng, trong dòng chảy thời gian, không phải thứ gì cũ cũng cần được giữ lại. Đôi khi, những gì tồn tại chưa chắc đã thuộc về nơi mà nó đang đứng.

Hồ Gươm không cần một khối bê tông kính hiện đại che lấp vẻ đẹp của Tháp Rùa. Cũng như Berlin từng phải dỡ bỏ những bức tường chia cắt thành phố để khôi phục sự liền mạch của không gian, Hà Nội cần trả lại sự trong trẻo, tĩnh tại cho một vùng đất linh thiêng. Nếu một công trình làm mất đi sự hài hòa của cảnh quan, làm lu mờ những giá trị văn hóa gốc rễ, thì sự tồn tại của nó không còn là niềm tự hào mà trở thành một rào cản vô hình.

Khi người ta nhắc đến hồ Gươm, họ không nhắc đến “Hàm cá mập” như một biểu tượng kiến trúc, mà nhớ về cây cầu Thê Húc cong cong soi bóng nước, về tháp rùa vẫn đứng lặng yên cùng năm tháng. Một Hà Nội thanh lịch, dịu dàng không phải là thành phố của những khối bê tông vô hồn, mà là nơi để tâm hồn con người được kết nối với những giá trị lâu bền hơn cả thời gian. Và đôi khi, để giữ được cái đẹp trọn vẹn, người ta phải dám buông tay những gì không còn phù hợp.

Kế hoạch sử dụng đất hợp lý

Có những thành phố đã chọn cách lùi lại một bước để tiến về phía trước. New York từng phá bỏ một phần khu phố cổ để xây dựng quảng trường Times Square sầm uất. Seoul đã dỡ bỏ một con đường cao tốc để khôi phục suối Cheonggyecheon, trả lại hơi thở tự nhiên cho trung tâm thành phố. Những quyết định ấy ban đầu gây tranh cãi, nhưng rồi theo thời gian, người ta nhận ra rằng đó là sự đánh đổi xứng đáng. Hà Nội hôm nay cũng đang đứng trước một lựa chọn như thế – không phải là sự mất đi, mà là một cách tái sinh.

Quang cảnh xung quanh tòa nhà "Hàm cá mập". Ảnh: Duy Minh

Tòa nhà "Hàm cá mập" sau khi biến mất sẽ không để lại một khoảng trống vô định. Thay vào đó, nơi đây sẽ trở thành một không gian mới, hiện đại hơn nhưng vẫn gắn bó chặt chẽ với nhịp sống của thành phố. Một tổ hợp không gian ngầm ba tầng sẽ được xây dựng ngay dưới quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục, nơi mà bao thế hệ đã từng dừng chân, chứng kiến những đổi thay của Thủ đô. Đó sẽ là một khu vực vừa phục vụ nhu cầu thương mại, văn hóa, vừa tích hợp bãi đỗ xe ngầm, giảm tải áp lực giao thông cho khu vực phố cổ.

Không gian ngầm không phải là một khái niệm xa lạ với những đô thị lớn trên thế giới. Tokyo có những trung tâm thương mại dưới lòng đất sầm uất, Paris có những tuyến phố đi bộ ngầm kết nối các quảng trường. Nhưng điều quan trọng nhất, những công trình này không làm mất đi bản sắc đô thị mà giúp thành phố vận hành linh hoạt hơn, hài hòa hơn với nhịp sống hiện đại. Và Hà Nội cũng đang hướng đến một điều tương tự: một diện mạo mới nhưng vẫn giữ được hồn cốt của phố cổ, một không gian mở không chỉ trên mặt đất mà còn dưới lòng đất – nơi dòng chảy văn hóa, thương mại và sinh hoạt cộng đồng có thể hòa quyện một cách tự nhiên.

Có lẽ, những ngày đầu khi “Hàm cá mập” không còn, người ta sẽ cảm thấy trống vắng. Nhưng rồi khi những bậc thang dẫn xuống không gian ngầm mới hình thành, khi người dân và du khách có thêm nơi để dừng chân, khi hồ Gươm được trả lại vẻ đẹp khoáng đạt vốn có, ta sẽ hiểu rằng sự thay đổi này là cần thiết. Bởi lẽ, một thành phố không ngừng phát triển không phải là thành phố giữ mãi mọi thứ cũ kỹ, mà là nơi biết cách tạo ra những giá trị mới từ chính những gì đã từng tồn tại.

Những bước đi tiếp theo

Không phải mọi tòa nhà cũ đều nên bị dỡ bỏ, cũng như không phải mọi công trình mới đều phù hợp với linh hồn của một thành phố. Những quyết định thay đổi diện mạo đô thị luôn đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng, không chỉ từ góc độ thẩm mỹ, mà còn từ yếu tố lịch sử, văn hóa, pháp lý và cả những nhu cầu thiết thực của cuộc sống hiện đại.

Paris đã từng phạm sai lầm khi xây dựng tháp Montparnasse – một tòa nhà chọc trời phá vỡ đường chân trời duyên dáng của thành phố, để rồi sau đó phải cấm xây dựng những công trình tương tự trong khu vực trung tâm. Ngược lại, như trên đã nói, Seoul đã có một cuộc cải tổ đô thị bài bản khi quyết định dỡ bỏ đường cao tốc trên cao để hồi sinh suối Cheonggyecheon, với đầy đủ nghiên cứu về tác động môi trường, giao thông và lợi ích cộng đồng.

Những bài học ấy cho thấy rằng, một quyết định phá bỏ không thể chỉ dựa vào cảm tính, mà phải được soi chiếu dưới những nguyên tắc khoa học và pháp lý chặt chẽ.

Tại Hà Nội, việc phá dỡ tòa nhà "Hàm cá mập" cũng không thể là một quyết định vội vàng. Đây là một công trình tồn tại hơn 30 năm, gắn liền với nhịp sống đô thị, dù không phải là di sản kiến trúc. Vì vậy, quá trình đánh giá phải được thực hiện nghiêm túc, dựa trên các tiêu chí về tác động cảnh quan, giao thông, môi trường và lợi ích cộng đồng. Không gian quanh hồ Gươm không chỉ là một điểm du lịch mà còn là một phần quan trọng trong ký ức đô thị, vì thế mọi sự thay đổi đều phải đặt trong tổng thể quy hoạch lâu dài của thành phố.

Việc phá dỡ là cần thiết, nhưng điều quan trọng hơn là những gì sẽ được thay thế sau đó. Một quy trình minh bạch, một tầm nhìn quy hoạch rõ ràng và sự tham vấn từ các chuyên gia, cộng đồng sẽ đảm bảo rằng sự thay đổi này không chỉ là một hành động phá bỏ đơn thuần, mà là một bước đi đúng đắn để tạo nên một Hà Nội vừa hiện đại, vừa giữ được tinh thần lịch sử của mình.

Cuối cùng, chúng ta có thể thấy rằng, Hà Nội, với hơn nghìn năm lịch sử, chưa bao giờ là một thành phố đứng yên. Từ những con phố nhỏ rêu phong đến những đại lộ mới mở, từ những mái nhà cổ kính đến những công trình hiện đại, mỗi sự thay đổi đều phản chiếu một giai đoạn phát triển, một bước chuyển mình của thời đại. Việc dỡ bỏ tòa nhà "Hàm cá mập" cũng là một quyết định nằm trong dòng chảy ấy – không phải là sự xóa bỏ ký ức, mà là cách để Hà Nội tìm lại sự hài hòa, mở ra một không gian công cộng xứng đáng với vị trí trung tâm của Thủ đô.

Không gian quanh hồ Gươm cần được nâng niu như một di sản sống, nơi lịch sử và hiện tại hòa quyện một cách tinh tế. Những lựa chọn về quy hoạch hôm nay sẽ định hình diện mạo thành phố cho thế hệ mai sau. Vì thế, mỗi bước đi cần có sự cân nhắc thận trọng, không chỉ để làm đẹp cảnh quan, mà còn để giữ vững tinh thần của Hà Nội – một thành phố thanh lịch, nhân văn và luôn biết cách gìn giữ những giá trị cốt lõi của mình.

Có thể sẽ có những hoài niệm, những tiếc nuối, nhưng khi quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục trở thành một không gian mở thực sự, khi người dân có thêm nơi để đi dạo, ngắm hồ, khi Hà Nội hiện đại mà vẫn giữ được hồn cốt riêng biệt của mình, thì khi ấy, chúng ta sẽ hiểu rằng, thay đổi đôi khi không phải là mất đi, mà là để gìn giữ theo một cách bền vững hơn.

* Tít do Báo Kinh tế & Đô thị đặt

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội