Ma trận trị liệu tâm lý online

Đi tìm điểm tựa tâm lý…trên mạng

“Tôi tin rằng ai cũng có ít nhất một lần trong đời trở thành con bệnh tâm lý. Hãy đến với chúng tôi để được xoa dịu, chuyển hóa cảm xúc, suy nghĩ tiêu cực, cảm giác bị tổn thương trở về trạng thái an yên, mãn nguyện, giúp mỗi người tìm lại niềm vui, ý nghĩa, sống lạc quan hơn…”. Đó là một trong vô số dòng quảng cáo lấy đi cảm xúc của nhiều người trong nhóm “quà tặng trái tim” có hơn 3.000 thành viên tham gia.

Chúng tôi được chị L.M.H (ngụ quận Bình Thạnh, TP Hồ Chí Minh) giới thiệu vào nhóm để tìm kiếm chuyên gia trị liệu tâm lý. Trước đó, chị H. là bệnh nhân mắc chứng “rối loạn lo âu”. Do công việc kế toán hành chính đi làm cả tuần, tối về còn phải làm thêm các báo cáo kiểm toán, thuế nên chị H. không có thời gian đi bệnh viện. Chị tìm đến các hội nhóm trên mạng xã hội và gặp được chuyên gia trị liệu tâm lý tên M.C, giới thiệu là thạc sĩ tâm lý của trường Đại học bên Anh quốc.

Bệnh nhân điều trị tâm lý phải đứng giữa nhiều sự lựa chọn trước ma trận thông tin trên mạng xã hội.

Chuyên gia M.C nhận điều trị bệnh tâm lý cho chị H. vào 3 buổi tối hàng tuần, vào lúc 21h với học phí “bao khỏi bệnh” là 15 triệu đồng. Chị H. sẽ được học 3-1 (một thầy 3 trò), kèm theo phần thưởng sau 3 tháng sẽ được tặng một xuất hội khóa tại Vương quốc Anh.

Thấy học phí trong khả năng tài chính của mình, lại có cơ hội đi du lịch nước ngoài nên chị H. rất hào hứng đăng khí, nộp tiền. “Mỗi buổi học của tôi kéo dài 45 phút trên online. Thời gian đầu, chúng tôi là người chia sẻ câu chuyện của bản thân đang gặp phải. Sau đó, chuyên gia sẽ phân tích sâu vào những chi tiết của chúng tôi như, vì sao lo âu, vì sao buồn chán, vì sao không hạnh phúc…Cuối mỗi buổi học, chúng tôi được nghe một bản nhạc thiền. Tôi đã theo học được 3 tuần và chưa thấy có gì đột phá. Chuyên gia căn dặn, những bài học về sau mới quan trọng, chúng tôi bỏ giữa chừng sẽ không thể khỏi bệnh”, chị H. chia sẻ.

Trong nhóm “quà tặng trái tim” do 3 quản trị viên phụ trách, họ chỉ đưa lên những bài viết có nội dung tích cực, ca ngợi phương pháp điều trị của các chuyên gia, bác sĩ về tâm lý trị liệu. Nếu ai đưa thông tin tiêu cực lên hoặc đặt câu hỏi không có lợi cho các chuyên gia thì bị chặn lại hoặc ẩn nick. Tài khoản “Bằng lăng tím” tên T.T tâm sự với chúng tôi, chị là một bệnh nhân trầm cảm sau khi sinh con. Có những thời điểm chị cảm giác lo âu, sợ hãi, hoang mang, thất vọng và đau khổ cực độ.

“Cảm giác tự giày vò và dằn vặt bản thân, tự gán cho chính mình những cái mác tồi tệ như “kẻ thất bại” khiến tôi rơi vào bi kịch tưởng như không lối thoát. Tôi đã lên mạng tìm đến bác trị trị liệu online. Học được hơn một tháng, tôi như “tẩu hỏa nhập ma”, mắc thêm chứng rối loạn tâm thần. Tôi đã bỏ ngang và quyết định tìm đến bệnh viện”, chị T. chia sẻ về khóa học trị liệu tâm lý online.

Một trong nhiều nội dung quảng cáo trị liệu tâm lý online thu hút nhiều người tham gia.

Chị T. cho biết thêm, khi tham gia khóa học, chị phải nộp 9 triệu đồng học phí/3 tháng cộng với 6 triệu đồng tiền mua thẻ thành viên đặc biệt để được tư vấn 1:1 (một chuyên gia và một bệnh nhân). Các bài học tư vấn riêng của chuyên gia không có gì đặc biệt, đều chung chung mang tính lý thuyết. “Nhưng mấu chốt để tôi thoát khỏi khóa học này chính là những lời dọa dẫm của chuyên gia về mối nguy hiểm của căn bệnh của tôi. Ông ấy đưa ra dẫn chứng rất rùng rợn, ghê sợ khiến bệnh tình của tôi chẳng lành mà còn rách”, chị T. tâm sự.

Phương pháp trị liệu tâm lý mà chị H. và chị T. theo học thuộc loại bình dân, mọc nhan nhản trên mạng xã hội cũng như các nền tảng ứng dụng. Các chuyên gia, bác sĩ tự xưng thì thật giả lẫn lộn, bát nháo.

Nhà trị liệu xuyên biên giới

Cũng đang nổi lên trên mạng xã hội còn có những coaching (huấn luyện) tham vấn trị liệu. Trên nhóm “hỗ trợ tâm lý toàn cầu” có đoạn giới thiệu: “Hướng tới mục tiêu lâu dài là giúp cá nhân nâng cao khả năng giải quyết vấn đề tâm lý của mình sau khi được tham vấn. Khi đến bước trị liệu, nhà trị liệu sẽ dùng một số quy trình ngành khoa học, liệu pháp dòng thời gian và thôi miên trị liệu chữa lành dựa vào những quyết định của khách hàng, các nhà trị liệu sẽ giúp khách hàng thay đổi hành vi thông qua tái đóng khung hướng đến kết quả khách hàng mong muốn. Nhà tham vấn thông cảm và chấp nhận vô điều kiện với những cảm xúc và tình cảm của thân chủ, từ đó thân chủ làm chủ cuộc nói chuyện: Nhà tham vấn lắng nghe, phản hồi, tổng kết và đặt câu hỏi…”.

Bác sĩ khuyến cáo, bệnh nhân nên đến các bệnh viện uy tín để khám và điều trị chuyên sâu về bệnh tâm lý.

Bà Đ.T.D (48 tuổi, ngụ quận 4, TP Hồ Chí Minh) vốn là một doanh nhân, sau cú sốc phá sản bà bị sang chấn tâm lý, rối loạn lo âu nên đã tìm đến phương pháp trị liệu của nhà trị liệu Peter T. trên nhóm “hỗ trợ tâm lý toàn cầu”.

Chuyên gia Peter T. được quảng cáo là nhà trị liệu toàn cầu, đã từng điều trị cho hàng ngàn người trên khắp thế giới với “liệu pháp dòng thời gian”. Nghe tiếng tăm nhà trị liệu trên mạng, bà D. đăng ký tham gia khóa trị liệu online với Peter T. Bà được hứa rằng sẽ khỏi hoàn toàn các trạng thái lo âu, sợ hãi, sang chấn tâm lý chỉ trong vòng 3 tháng học. Vì hiệu quả cao nên chi phí cũng tương xứng, là 5 triệu/tuần, học liên tục 12 tuần sẽ phải đóng 60 triệu đồng.

Nếu trường hợp bệnh nhân tham gia khóa điều trị chưa dứt điểm căn bệnh sẽ được học tiếp miễn phí cho đến khi nào khỏi mới dừng lại. Tuần đầu tiên bà D. học về phương pháp lắng nghe, được giới thiệu là thôi miên qua lời kể có tác dụng làm cho trạng thái con người thư giãn.

Bài thứ hai bà D. được học là “liệu pháp tâm lý động lực”, một dạng trị liệu bằng trò chuyện để tập trung khám phá những tác động của trải nghiệm thời thơ ấu và các suy nghĩ vô thức lên suy nghĩ, cảm xúc, mối quan hệ và hành vi của hiện tại.

Tuy nhiên, đó chỉ là lý thuyết, khi bà D. bước vào bài học, mọi thứ đều mông lung như ảo ảnh. “Nó quá xa với hiện tại và thực tế căn bệnh tôi gặp phải. Đến liệu pháp thôi miên là bài học tôi hào hứng nhất để xem tâm trí mình trôi về đâu, có giống như các nhà thôi miên diễn tả hay không thì tôi lại được nhà trị liệu kể chuyện ma rồi bắt người bệnh tưởng tượng ra viễn cảnh của mình. Một buổi học khác thì nhà trị liệu bảo tôi cần phải sử dụng phương pháp thôi miên quy hồi tiền kiếp mới có thể buông bỏ những oán hận tâm lý. Học được 5 tuần thì tôi xác định bỏ ngang vì thấy không có gì hiệu quả. Khi đề cập đến việc hoàn phí thì nhân viên của Peter T. nói không được, giờ chỉ còn cách bán lại cho người khác”, bà D. buồn bã chia sẻ câu chuyện trị liệu tâm lý online của mình.

Được bà D. giới thiệu vào nhóm, chúng tôi đăng ký gặp nhà trị liệu Peter T. để tham vấn các gói liệu trình điều trị. Tuy nhiên, nhân viên của Peter T. nói chúng tôi phải là học viên tư vấn 1:1 mới được gặp qua phòng chát online với nhà trị liệu. Để là học viên lớp chuyên sâu này, chúng tôi phải nộp 7 triệu đồng/buổi Coaching và phải xếp hàng chờ đến lượt.

Trên nhóm có 20.000 thành viên từ khắp nơi trên thế giới, xuất hiện nhiều nhà trị liệu được quảng cáo, giới thiệu liên tục. Họ có nguyên một nhóm nhân viên tư vấn, nhận học viên, thu học phí và xếp lịch điều trị tâm lý xuyên quốc gia cho những bệnh nhân có nhu cầu qua online. Trong số này, nổi lên các nhà trị liệu về chiêm tinh, năng lượng, thôi miên…được rất nhiều bệnh nhân lựa chọn.

Theo các bệnh nhân chúng tôi từng tiếp xúc, họ kể rằng, trị liệu tâm lý online chẳng khác nào khóa học nói chuyện thư giãn giữa những người chưa từng gặp mặt ngoài đời và một nhà trị liệu cũng chưa từng gặp mặt. “Chúng tôi không biết họ là ai, có phải nhà trị liệu hay không, bằng cấp thế nào, tiêu chuẩn ra sao. Có người nói tiếng Anh qua phiên dịch nhưng lại là người Việt, khiến chúng tôi rất khó hiểu”, bà D. kể.

Bác sĩ Trần Minh Khuyên, Chuyên khoa Tâm thần kinh - Trị liệu tâm lý Bệnh viện Đại học Y dược TP Hồ Chí Minh cho biết, ở Việt Nam chưa có bác sĩ được cấp mã số hành nghề với chức danh “bác sĩ tâm lý”. Tất cả những người học ngành tâm lý dù là cử nhân, thạc sĩ hay tiến sĩ cũng không thể tự xưng là bác sĩ. Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là nhiều người chỉ tốt nghiệp cử nhân ngành tâm lý xã hội học hoặc tâm lý học đường, không qua đào tạo y khoa nhưng lại mặc áo trắng, tự nhận là bác sĩ trị liệu tâm lý, gây nhầm lẫn nghiêm trọng cho cộng đồng.

Theo bác sĩ Khuyên, để được hành nghề trị liệu tâm lý, ngoài học ngành tâm lý, người đó phải học tiếp chuyên ngành tâm lý lâm sàng, thực tập trực tiếp tại bệnh viện tâm thần, được giám sát bởi bác sĩ chuyên khoa và phải có chứng chỉ hành nghề rõ ràng. Họ chỉ có thể làm tham vấn, hỗ trợ những vấn đề mâu thuẫn xã hội hoặc cảm xúc đời thường. Nhưng khi gặp bệnh lý như trầm cảm nặng, loạn thần, ảo giác thì trị liệu tâm lý không có tác dụng. Phải có bác sĩ chuyên khoa tâm thần kê toa điều trị bằng thuốc.

Luật sư Nguyễn Thanh Biên.

Theo Luật sư Nguyễn Thanh Biên (Đoàn luật sư TP Hồ Chí Minh), hiện tại, Việt Nam chưa có luật riêng về hành nghề tâm lý trị liệu, dẫn đến khoảng trống lớn trong giám sát, kiểm định và bảo vệ người bệnh. Theo quy định Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2023, chức danh “tâm lý lâm sàng” phải có giấy phép hành nghề khám chữa bệnh. Cụ thể, Bộ Y tế cấp đối với người hành nghề tại các cơ sở khám chữa bệnh thuộc thẩm quyền quản lý của Bộ. Cơ quan chuyên môn về y tế thuộc UBND cấp tỉnh sẽ cấp đối với người hành nghề tại các cơ sở khám chữa bệnh trên địa bàn quản lý của tỉnh.

Những người hành nghề tư vấn tâm lý lâm sàng tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh phải có giấy phép hành nghề do cơ quan có thẩm quyền cấp. Trong khi chờ hành lang pháp lý đầy đủ, người dân hãy tỉnh táo, bởi tâm lý học là ngành chuyên môn y học, không phải sân chơi tự phong. Mạng xã hội không phải nơi chữa bệnh và chữa lành không bao giờ được đánh đổi bằng niềm tin mù quáng.

Ngọc Thiện