Liên kết thúc đẩy công nghiệp văn hóa

Tour đường sông kết nối Hà Nội-Hưng Yên là một trong những sản phẩm công nghiệp văn hóa phát huy hiệu quả.

Để tạo ra các sản phẩm hấp dẫn, có sức cạnh tranh quốc tế, Hà Nội đã chủ động liên kết với các tỉnh, thành phố trong khu vực, dựa trên các trụ cột chính gồm: Du lịch văn hóa, thủ công mỹ nghệ, ẩm thực và nghệ thuật trình diễn. Tuy nhiên, để có thêm nhiều sản phẩm công nghiệp văn hóa hấp dẫn, cần sự liên kết, phối hợp chặt chẽ hơn nữa.

Nâng tầm sự độc đáo

Trung tâm Tinh hoa Làng nghề Việt (xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội) không chỉ giới thiệu lịch sử-văn hóa làng gốm Bát Tràng, mà còn giới thiệu nhiều nét đẹp của các sản phẩm đương đại. Trong đó, có một dòng sản phẩm cao cấp, không chỉ ở quy trình chế tác, kỹ thuật tạo hình, kỹ thuật nung gốm… mà còn ở câu chuyện văn hóa. Đó là dòng gốm “Hương sa” - nghĩa là phù sa của sông Hương. Sông Hương đóng vai trò đặc biệt trong đời sống văn hóa-tâm linh của người dân xứ Huế.

Với suy nghĩ làm thế nào để tạo ra một dòng gốm cao cấp, có chiều sâu văn hóa mà không thể sao chép, Tổng Giám đốc Tập đoàn gốm Gia tộc Việt Nguyễn Trung Thành đã phối hợp người sáng lập thương hiệu thêu XQ Việt Nam Võ Văn Quân tạo ra một sản phẩm mang tâm hồn Huế, mang nét văn hóa cung đình Huế với kỹ thuật, sáng tạo của nghệ nhân Bát Tràng. Từ đó, dòng gốm Hương sa đã ra đời.

Ông Nguyễn Trung Thành cho biết: “Để thể hiện sự trân trọng với nguyên liệu từ vùng đất Huế, chúng tôi đã làm lễ rước phù sa sông Hương để chế tác. Các sản phẩm của gốm Hương sa vì thế mang câu chuyện của Cố đô Huế và kinh đô Thăng Long. Sản phẩm gốm Hương sa đã nâng tầm độc đáo, mang câu chuyện đặc biệt về văn hóa và có tính cạnh tranh cao, giá trị thương mại và nghệ thuật cao”.

Gốm Hương sa chỉ là một trong nhiều sản phẩm xuất phát từ liên kết giữa Hà Nội và các tỉnh, thành phố trong khu vực cũng như cả nước để tạo ra những sản phẩm CNVH có sức hấp dẫn. Đối với nhóm sản phẩm thủ công mỹ nghệ, còn nhiều hình thức liên kết khác như: Liên kết giữa các cửa hàng kinh doanh phố Hàng Bạc (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) với các làng nghề: Đồng Xâm (Thái Bình), Châu Khê (Hải Dương); liên kết giữa các cửa hàng kinh doanh lụa, thêu, ren ở khu vực phố cổ với các làng nghề lụa Nha Xá (Hà Nam), thêu ren Văn Lâm (Ninh Bình); giữa các cửa hàng kinh doanh đồ đồng phố Hàng Đồng với các xưởng ở Ý Yên (Nam Định), Đại Bái (Bắc Ninh)…

Trong đó, Hà Nội là bên thiết kế mẫu, giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm; các làng nghề tại các tỉnh lân cận là bên sản xuất theo yêu cầu. Mối liên kết này giúp thành phố đa dạng hóa sản phẩm cho thị trường thủ công mỹ nghệ, nhất là sản phẩm phục vụ cho du lịch; đồng thời, thúc đẩy sản xuất tại các địa phương.

Hoạt động còn sôi động hơn. Nhiều tour, tuyến du lịch văn hóa đã hình thành và được khai thác trong thời gian qua. Thí dụ như tour “Kết nối các kinh đô Việt cổ” đưa du khách khám phá kinh đô Việt cổ từ thời Hùng Vương đến Thăng Long, rồi đến cố đô Hoa Lư.

Nhiều tour chọn điểm xuất phát là những di sản của Hà Nội, rồi tới các điểm đến tiếp theo như: Chùa Keo (Thái Bình), chùa Tam Chúc (Hà Nam), chùa Bái Đính (Ninh Bình)... Mới đây nhất là tour Khám phá di sản Kinh Bắc, kết nối di sản Hà Nội với “chuỗi” di sản trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh như: Chùa Bút Tháp, chùa Dâu, làng tranh Đông Hồ, làng gốm Phù Lãng...

Một chùm tour du lịch khá độc đáo được khai thác thời gian qua là tour đường sông kết nối Hà Nội với Hưng Yên, Bắc Ninh, Hà Nam. Trong đó, tuyến du lịch đường sông có điểm khởi đầu ở bến Chương Dương Độ (quận Hoàn Kiếm) với các điểm dừng như: Làng gốm Bát Tràng, đền Dầm (Hà Nội), đền Đa Hòa (thờ Đức Thánh Chử Đồng Tử ở huyện Văn Giang, Hưng Yên)… là tuyến hút khách nhất.

Sau khi trải nghiệm tuyến du lịch đường sông Hà Nội-Hưng Yên, anh Lê Mạnh Cường (khách du lịch từ Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết: “Khi tham gia tuyến du lịch đường sông, tôi khá bất ngờ khi được trải nghiệm cả di sản tâm linh, di sản làng nghề. Đây cũng là lần đầu tiên tôi được chiêm bái một di tích gốc về Thánh Chử Đồng Tử, điều mà lâu nay tôi chỉ biết đến qua các câu chuyện. Tuyến du lịch này giúp mọi người được gần gũi thiên nhiên, nên cả đoàn đều hài lòng”.

Ngoài liên kết trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ, du lịch văn hóa, hoạt động liên kết còn diễn ra khá phổ biến trong hoạt động nghệ thuật biểu diễn. Gần đây, nhiều show diễn lớn có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương-đơn vị tổ chức-nghệ sĩ của Hà Nội với các địa phương lân cận. Trong các cuộc triển lãm, lễ hội, liên hoan du lịch, văn hóa…, Hà Nội luôn đóng vai trò giới thiệu các sản phẩm CNVH cho các tỉnh, thành phố.

Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa-Giáo dục của Quốc hội cho biết: “Việc liên kết mở ra cơ hội để kiến tạo một mạng lưới , thúc đẩy hình thành các chuỗi giá trị văn hóa-sáng tạo mang tính liên tỉnh, liên ngành; gắn kết các khâu từ sáng tạo, sản xuất, phân phối đến tiêu thụ sản phẩm văn hóa-trên phạm vi nhiều địa phương, nhằm tận dụng lợi thế tương hỗ và gia tăng giá trị tổng thể.

Thủ đô Hà Nội, với vai trò là trung tâm sáng tạo, đào tạo và tiêu dùng lớn, có thể đóng vai trò đầu tàu trong việc hình thành các chuỗi liên kết ngành. Trong khi đó, các tỉnh lân cận như Bắc Ninh, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình hay Hải Dương sở hữu nguồn tài nguyên văn hóa dồi dào, hệ thống làng nghề phát triển, cùng lực lượng lao động lành nghề - chính là những mắt xích then chốt trong chuỗi sản xuất, gia công và khai thác nguyên liệu truyền thống”.

Thúc đẩy liên kết thực chất, hiệu quả

Mặc dù tiềm năng là rất lớn, nhưng thực tế cũng cho thấy, việc liên kết phát triển công nghiệp văn hóa còn mang tính tự phát giữa các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp. Vai trò của cơ quan quản lý chưa thật sự rõ nét. Kết quả là những sản phẩm nổi bật, có thương hiệu mạnh, mang đặc trưng của quá trình liên kết còn chưa nhiều.

Thí dụ trong nhóm tour du lịch đường sông, hiện chỉ tuyến Hà Nội-Hưng Yên với các điểm đến là: Làng gốm Bát Tràng, đền Dầm, đền Đa Hòa là hiệu quả. Một số tuyến đường sông Hà Nội-Bắc Ninh, Hà Nội-Hà Nam chỉ tổ chức khi có khách đặt hàng.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Phương Hậu, Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) đề xuất: “Trong các giải pháp liên kết, cần chú trọng nhất là giải pháp về chính sách và thể chế. Thí dụ Hà Nội và các địa phương lân cận phối hợp xây dựng Đề án liên kết phát triển công nghiệp văn hóa Vùng Thủ đô giai đoạn 2025-2035, xác định rõ vai trò của từng tỉnh, thành phố trong mạng lưới phát triển chung; thành lập cơ chế điều phối liên ngành cấp vùng, tổ chức định kỳ Diễn đàn CNVH Vùng Thủ đô tạo môi trường đối thoại chính sách hiệu quả, tạo đồng thuận giữa các tỉnh về mục tiêu chung.

Bên cạnh đó, việc phát triển hạ tầng, công nghệ cũng cần tính đến tính liên tỉnh, liên vùng. Thí dụ xây dựng cơ sở dữ liệu số về di tích, lễ hội, làng nghề... của từng địa phương và tích hợp vào một hệ thống chung như xây dựng bản đồ số tương tác của vùng Đồng bằng sông Hồng”.

Từ nền tảng chính sách, Hà Nội cùng các địa phương có thể triển khai những giải pháp cụ thể. Phó Giáo sư Trần Thị Ngọc Quyên, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu sáng tạo (Trường đại học Ngoại thương Hà Nội) đề xuất: “Du lịch, thủ công mỹ nghệ làm quà tặng là những nhóm chủ lực trong liên kết. Đối với nhóm hoạt động này, cần khuyến khích nguồn lực đầu tư vào các sản phẩm sáng tạo, phát triển các sản phẩm văn hóa mang đặc trưng của địa phương, đồng thời gắn với giá trị chung của vùng.

Thí dụ như liên kết giữa Hà Nội-Hải Dương có thể triển khai các dòng sản phẩm gốm Chu Đậu phục dựng. Trong đó, Hải Dương là nơi cung cấp sản phẩm còn Hà Nội là nơi tổ chức triển lãm, thiết kế bộ nhận diện, kết nối thương mại quốc tế. Liên kết Hà Nội-Ninh Bình có thể cho ra đời sản phẩm là hành trình trải nghiệm di sản kết hợp giáo dục.

Trong đó, Ninh Bình với tiềm năng về cảnh quan, làng nghề là nơi cung cấp điểm đến, trải nghiệm thực tế; Hà Nội là bên xây dựng chương trình giáo dục văn hóa - sản xuất tài liệu học đường - tổ chức tour chuyên đề cho học sinh, sinh viên...”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Hoài Giang (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, cần triển khai thêm những tour du lịch trải nghiệm kết nối phố nghề Hà Nội với làng nghề gốc ở Hải Dương, Nam Định, Thái Bình… Điều này sẽ giúp trải nghiệm của khách du lịch hấp dẫn hơn.

Nhiều chuyên gia khẳng định, liên kết không chỉ tạo ra cơ hội, mà thật sự là yêu cầu thiết yếu, là một chiến lược dài hạn để tăng sức cạnh tranh cho các sản phẩm công nghiệp văn hóa, nhất là trong bối cảnh toàn cầu hóa. Bởi thế, Hà Nội cần chủ động hơn trong liên kết, nhằm xây dựng những sản phẩm công nghiệp văn hóa có thương hiệu mạnh, đủ sức cạnh tranh với khu vực và quốc tế.

GIANG NAM