Lễ hội Hết chá: Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của người Thái trắng Mộc Châu

20 giờ trước Gốc

Ngày 22/3, đã diễn ra Lễ hội Hết chá - một trong những di sản văn hóa phi vật thể độc đáo cấp quốc gia của người Thái trắng Mộc Châu. Lễ hội được tổ chức tại phường Đông Sang, thị xã Mộc Châu, tỉnh Sơn La.

Các đại biểu dự lễ hội. Ảnh: Trần Thắng

Thị xã Mộc Châu, tỉnh Sơn La, không chỉ được biết đến là một thảo nguyên tươi đẹp, rộng lớn, có không khí trong lành, mát mẻ, cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, nên thơ, mà còn có nhiểu lễ hội truyền thống được gìn giữ, phục dựng. Cộng đồng dân tộc Thái ở phường Đông Sang thuộc nhóm Thái trắng Mộc Châu, họ sống quần cư bên những dòng suối, thung lũng ven đồi, núi. Kinh tế chủ yếu là nông nghiệp trồng trọt và chăn nuôi. Nơi đây còn bảo tồn được nét văn hóa truyền thống mang đậm bản sắc tộc người Thái…

Đặc biệt, người Thái trắng ở đây còn lưu giữ được Lễ hội Hết chá thể hiện tính nhân văn, tôn vinh thầy thuốc với những nghi lễ bày tỏ lòng biết ơn, cảm tạ người đã chữa khỏi bệnh cho người dân, bản làng, các gia đình... để cuộc sống nhân dân được yên bình.

Nghi lễ rước hoa mạ, hoa ban và cây nêu. Ảnh: Trần Thắng

Chủ lễ và các thầy mo làm thủ tục cúng thổ thần, thần linh, thần cây đa, sư phụ “hết chá” để báo cáo việc tổ chức lễ hội. Ảnh: Trần Thắng

Lễ hội Hết chá gắn liền với văn hóa và con người Thái trắng vùng Mộc Châu.

Chuyện rằng, xưa kia, người Thái rất nghèo, không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy mo (tức Mọ Mun) cũng vừa là những người bốc thuốc Nam, đã chữa khỏi bệnh cho những người ốm, thầy mo nhận họ làm con nuôi. Hàng năm, mang ơn thầy các con nuôi của ông lại đến tạ ơn, nhưng thời điểm đầu năm đang bận rộn cho Tết Nguyên đán nên thầy mo ấn định lễ tạ ơn sẽ tổ chức vào tháng 3 hàng năm. Lễ hội Hết chá từ đó mà thành.

Lễ hội Hết chá chính là dịp để các con nuôi được thể hiện lòng thành kính đối với ông bà, tổ tiên, biết ơn đối với người thầy đã chữa khỏi bệnh cho mình, cũng là dịp tạ ơn trời đất, tổ tiên, thần linh đã giúp cho con người duy trì cuộc sống, đoàn kết xây dựng bản làng, cầu cho người khang vật thịnh, mưa thuận gió hòa để mùa màng bội thu....

Với những giá trị đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định công nhận Lễ hội Hết chá, tổ dân phố Na Áng, phường Đông Sang, thị xã Mộc Châu là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2016.

Nghi lễ chính trong Lễ hội Hết chá là: Chủ lễ và các thầy mo làm thủ tục cúng thổ thần, thần linh, thần cây đa, sư phụ “hết chá” để báo cáo việc tổ chức lễ hội; nghi lễ dước hoa mạ, hoa ban và cây nêu về với sân khấu chính.

Trong lễ hội còn diễn ra những trò diễn dân gian vui nhộn, dạy con cháu khai hoang ruộng nước, tập cho trâu cày, khơi dậy nền văn minh lúa nước của đồng bào dân tộc Thái trắng; Khai hoang ruộng nước; trò tập trâu cày ruộng; trò thi nấu canh trứng (trò chơi rất đặc biệt, có sự tham gia của nàng tiên trên trời gọi là “Nang manh” được sư phụ mời xuống trần gian để thi tài nấu canh trứng với cô gái dưới trần gian để cho đám trai làng ngưỡng mộ); trò đi xúc cá...

Phần thi lấy lửa luộc gà trong lễ hội. Ảnh: Trần Thắng

Các nghệ nhân truyền dạy cách làm những con vật trong nghi lễ. Ảnh: Trần Thắng

Trò diễn dân gian trong Lễ hội Hết chá. Ảnh: Trần Thắng

Trong khuôn khổ Lễ hội Hết chá còn có các nội dung thi, quảng bá sản phẩm nông sản, trò chơi dân gian như: Tung còn; thi lấy lửa luộc gà và trưng bày ẩm thực dân tộc - văn hóa ẩm thực của các dân tộc phường Đông Sang.

Lễ hội là hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh sâu sắc, là lễ hội đoàn kết cộng đồng, cùng giúp nhau vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Cũng là dịp để người dân tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, mọi người ấm no hành phúc.

Lễ hội còn thể hiện ý thức gắn kết cộng đồng người Thái trắng trên cao nguyên Mộc Châu.