Lễ hội 'Gầu Tào' - nét đẹp văn hóa tâm linh của người Mông

Múa khèn trong Lễ hội "Gầu Tào" của đồng bào Mông huyện Trạm Tấu

Là huyện vùng cao, đặc biệt khó khăn, Trạm Tấu có 12 dân tộc cùng sinh sống, trong đó, dân tộc Mông chiếm tỷ lệ cao nhất 79%; dân tộc Thái chiếm 13,11%, còn lại là các dân tộc khác.

Với tỷ lệ dân số đông cùng nhiều nét sinh hoạt văn hóa cộng đồng đặc sắc, đồng bào Mông ở Trạm Tấu đã tổ chức nhiều lễ hội truyền thống độc đáo, thể hiện rõ những đặc trưng văn hóa, tín ngưỡng và phong tục tập quán của họ, trong đó có Lễ hội "Gầu Tào” (Tsang Hâur Tox). Lễ hội "Gầu Tào” là lễ hội lớn nhất, đông người tham gia nhất, được coi là lễ hội tiêu biểu và đặc sắc nhất, là nét đẹp văn hóa tâm linh của người Mông.

Nghệ nhân dân gian Giàng A Su cho biết: Lễ hội "Gầu Tào” xuất hiện từ lâu trong đời sống của người Mông. Ban đầu chỉ tổ chức trong nội bộ trong thôn làng với mong muốn cầu tự, cầu con, cầu mệnh và cầu phúc. Cầu cho dân làng no ấm, ăn nên làm ra, thóc lúa đầy đồng, mùa màng bội thu, gia súc, gia cầm đầy chuồng... Ngày nay, "Gầu Tào” được tổ chức vào đầu xuân năm mới trong khoảng thời gian từ mồng một đến ngày 15 tháng Giêng.

Lễ hội "Gầu Tào” thường được đồng bào bắt đầu bằng việc chọn ngày đẹp, đốn và dựng cây nêu treo dải vải đỏ cùng chiếc khèn Mông ở bãi đất trống. Sau khi việc dựng cây nêu đã hoàn tất, bà con dân bản gần xa đều biết nơi sẽ tổ chức lễ hội. Cây nêu được người Mông khá tôn sùng, xem là cây thiêng, biểu tượng cho sức sống trường tồn. Chính vì vậy, nó là linh hồn của lễ hội "Gầu Tào”.

Để chuẩn bị cho nghi lễ cúng, chủ lễ sẽ cùng mọi người đặt bàn lễ và bày đồ lễ ngay chân cột nêu. Lễ vật cúng gồm: giấy cúng, một bát gạo, một bát nước, một bầu rượu, tám chén được chia đều đặt ở bốn góc bàn lễ, đặc biệt lễ vật không thể thiếu được là con gà trống. Để bắt đầu phần lễ cúng, chủ lễ sẽ thắp hương, vái lạy 4 phía rồi tiến hành vái cúng cầu mệnh: "Năm cũ đã qua, năm mới đã đến, gia chủ con và bà con trong bản tổ chức lễ hội cúng cầu mong thần núi, thần trời, thần linh phù hộ cho gia chủ con, bà con trong bản sang năm mới mạnh khỏe, không ốm đau, bệnh tật, phát triển sản xuất, chăn nuôi, gia súc đầy chuồng, thóc ngô đầy bịch. Tôi xin tạ ơn thần núi, thần trời rượu ngon và gà trống để tỏ lòng biết ơn...”, Nghệ nhân Giàng A Su chia sẻ về lời cúng.

Lễ hội Gầu Tào gồm 2 phần chính: Phần lễ với nhiều nghi thức thiêng liêng và phần hội là thời điểm vui chơi và giải trí, tổ chức các hoạt động thể thao, trò chơi hấp dẫn như: Thi giã bánh giày, đánh quay, kéo co, đẩy gậy... giao lưu đánh cầu lông gà, ném pao và nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật như: Múa khèn, tấu sáo, kéo nhị, hát đối, hát giao duyên, đàn môi, kèn lá... Những tiếng khèn, tiếng sáo, tiếng hát dân ca... được vang lên náo nức khắp làng bản, báo hiệu một mùa xuân mới đã về và cũng hứa hẹn một năm mới mùa màng bội thu, một cuộc sống ấm no, sung túc và thịnh vượng.

Bà Dương Phương Thảo – Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Trạm Tấu cho biết: Lễ hội "Gầu Tào” của người Mông là một nét đẹp văn hóa tâm linh đặc trưng của người dân vùng cao. Đó không chỉ là nơi bà con người Mông gửi gắm niềm tin, niềm hy vọng về một cuộc sống mới tươi đẹp hơn, là một trong những phong tục tín ngưỡng riêng biệt. Lễ hội còn là nơi gắn kết tình cảm của người dân, là dịp để những người con xa xứ được tìm về hội tụ với gia đình, thôn bản. Là không gian giải trí, vui chơi lành mạnh sau những tháng ngày lao động vất vả. Ngày nay, Lễ hội "Gầu Tào” ngày càng được mở rộng với quy mô lớn nhằm duy trì và bảo tồn nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, cũng là cơ hội để lan tỏa văn hóa vùng cao với du khách thập phương.

"Đây là Di sản văn hóa phi vật thể có tính đại diện, hội tụ nhiều giá trị văn hóa đặc trưng, là sản phẩm sở hữu chung của đồng bào, mang những giá trị rất riêng của văn hóa Mông. Mỗi bước thực hành di sản đều thể hiện những quan niệm của cộng đồng về thế giới quan, nhân sinh quan, thể hiện những cách ứng xử đẹp của con người với con người, con người với thiên nhiên, với cuộc sống, với lịch sử, với thế giới tâm linh. Thông qua lễ hội, niềm tin và nhu cầu về tâm linh, tinh thần của mỗi cá nhân, của cả cộng đồng được thỏa mãn đã góp phần vào sự tồn tại bền vững của di sản.”, bà Thảo chia sẻ.

Lễ hội "Gầu Tào” là tổng hòa các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần tiêu biểu của tộc người Mông, từ ẩm thực, trang y phục đến các di sản văn hóa phi vật thể có liên quan về tập quán xã hội và tín ngưỡng, ngữ văn dân gian, tiếng nói, chữ viết, nghệ thuật trình diễn, nghề thủ công truyền thống và các tri thức dân gian độc đáo. Tất cả đều được tạo nên từ môi trường sống đặc trưng của tộc người cũng như tư duy tâm linh, tín ngưỡng truyền thống.

"Gầu Tào” là lễ hội lớn nhất và có quy mô cộng đồng duy nhất, gắn với đời sống tâm linh, tinh thần của cộng đồng người Mông ở tỉnh Yên Bái. Di sản luôn giữ một vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống cộng đồng tộc người ở địa phương và có sức lan tỏa mạnh mẽ với các cộng đồng lân cận. Niềm tin và nhu cầu về tâm linh, văn hóa tinh thần của mỗi cá nhân, của cả cộng đồng được thỏa mãn là một nhân tố quan trọng góp phần bảo vệ và duy trì lễ hội. Hơn thế nữa, lễ hội "Gầu Tào” là không gian di sản bảo lưu được những nét đặc trưng về lịch sử - văn hóa của tộc người Mông được thể hiện qua các nghi lễ, các trò chơi và nhiều nghệ thuật diễn xướng dân gian khác nên nó có sức sống khá bền vững trong cộng đồng.

Mạnh Cường