Không để lạm dụng cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, chiều 13/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Bổ sung tiêu chí đánh giá, tránh lạm dụng cơ chế chấp nhận rủi ro

Tham gia góp ý, ĐBQH Trần Khánh Thu (đoàn Thái Bình) cho biết, dự thảo Luật có quy định về chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo nhưng còn chung chung.

ĐBQH Trần Khánh Thu (đoàn Thái Bình). Ảnh: Media Quốc hội.

Trong đó, quy định dự án nghiên cứu không đạt được kết quả như kỳ vọng sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hành chính hoặc trách nhiệm dân sự đối với những thiệt hại gây ra cho Nhà nước, nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận, vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Tuy nhiên lại không quy định rõ quy trình, quy định là gì; cơ quan, tổ chức nào đánh giá việc đúng quy trình, quy định. Điều này có thể dẫn đến việc bị hiểu sai và có thể bị lợi dụng gây thất thoát, lãng phí ngân sách nhà nước.

Từ đó, đại biểu đề nghị ban soạn thảo bổ sung nguyên tắc tối thiểu về các tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học hợp lý; có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro; đơn vị có thẩm quyền xác định rủi ro rõ ràng trong văn bản hướng dẫn thi hành luật.

Ủng hộ việc luật hóa tinh thần "chấp nhận rủi ro" vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận thất bại có kiểm soát, tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) cũng cho rằng, nếu không có cơ chế minh bạch, quy định này dễ bị lạm dụng.

Đại biểu đề nghị cần làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (ví dụ: sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...).

Đồng thời, đề xuất thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập; thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế đầu tư rủi ro công, đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình.

ĐBQH Nguyễn Văn Huy (đoàn Thái Bình). Ảnh: Media Quốc hội.

Có cơ chế giám sát, kịp thời xử lý rủi ro phát sinh

ĐBQH Thạch Phước Bình (đoàn Trà Vinh) cho biết, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, hay gọi là sandbox đã được áp dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới. Sandbox mở ra không gian thử nghiệm linh hoạt, thúc đẩy hoạt động nghiên cứu KHCN, đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, để cơ chế này phát huy hiệu quả, giảm rủi ro, tránh vi phạm đạo đức, dự thảo luật cần bổ sung cơ chế phản hồi linh hoạt sớm.

Cụ thể, trong quá trình triển khai thử nghiệm cần có kiểm soát, cơ quan Nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm thiết lập trung tâm tổng hợp, phân tích phản hồi từ các tổ chức giám sát, người sử dụng sản phẩm thử nghiệm để sớm nhận thức các vướng mắc phát sinh, thay vì chờ tới khi tổng kết.

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Văn Huy (đoàn Thái Bình) cho rằng, cơ chế chấp nhận rủi ro sẽ tạo môi trường thuận lợi cho nghiên cứu khoa học, khuyến khích sáng tạo, đổi mới, tạo môi trường thuận lợi cho việc thực hiện các đề tài khoa học có tính đột phá cao.

Tuy nhiên, đại biểu đề nghị bổ sung quy định thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá và báo cáo định kỳ để kiểm soát và xử lý kịp thời các rủi ro phát sinh.

Cùng đó, tiếp tục rà soát, nghiên cứu bổ sung các quy định về nguyên tắc nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro, cũng như quy định thật chặt chẽ, tránh lạm dụng quy định gây thất thoát, lãng phí trong hoạt động KHCH và đổi mới sáng tạo.

Yến Chi

Trang Trần