Khẩu chiến vụ 30 ly chè và chuyện mạng xã hội xét xử công khai

Tối 17/8, mạng xã hội lan truyền bài đăng của tài xế giao hàng tên V.Đ., chia sẻ trải nghiệm giao 30 ly chè đến một địa chỉ ở Long Biên (TP Hà Nội). Trong tin nhắn, khách hàng nhờ ghi tên từng người lên từng ly kèm danh sách. Shipper phản ứng không hài lòng và đề nghị chia nhỏ đơn trong lần sau.

Đoạn tin nhắn được xem là "ngòi nổ" cho một cuộc khủng hoảng mạng xã hội mà chính người trong cuộc cũng không ngờ tới.

Sau vài tin nhắn qua lại, V.Đ. đăng toàn bộ câu chuyện lên mạng, công khai cả tên, số điện thoại và địa chỉ của khách hàng. Sự việc lập tức gây tranh cãi. Nhiều người truy tìm nơi làm việc của vị khách, Công ty Văn phòng phẩm H., và tràn vào fanpage doanh nghiệp để công kích. Những bài đăng gần nhất của công ty này trên fanpage Facebook nhận nhiều tương tác "phẫn nộ", xuất hiện hàng trăm bình luận chửi bới, kêu gọi xử lý nữ nhân viên trong vụ việc.

Ngày 19/8, công ty thông báo đã tạm đình chỉ nữ nhân viên để xác minh và đứng ra hòa giải với shipper. Dù đôi bên thống nhất kết thúc sự việc, làn sóng chỉ trích vẫn chưa dừng. Một số nguồn tin cho biết tài khoản giao hàng của V.Đ. bị khóa, trong khi vị khách nữ phải tắt máy và ẩn toàn bộ thông tin cá nhân.

Câu chuyện nhanh chóng vượt khỏi phạm vi một đơn hàng thông thường. Chỉ sau vài dòng tin nhắn và một bài đăng “bóc phốt”, mạng xã hội đã trở thành tòa án ảo, nơi cộng đồng mạng xét xử, lên án và gây sức ép dư luận chỉ bằng một cú click.

Vụ việc là ví dụ điển hình cho hiện tượng “sỉ nhục công khai thời Internet”, chủ đề được tác giả Jon Ronson phân tích trong So You've Been Publicly Shamed (Tạm dịch: Thế là bạn bị bêu tên trước bàn dân thiên hạ). Cuốn sách cho thấy cách đám đông trực tuyến đang thay đổi bản chất của trừng phạt xã hội, với hậu quả kéo dài và khó lường.

Tòa án mạng xã hội

Internet từng được xem là không gian mở để con người lên tiếng vì công lý. Nhưng theo nhà báo Jon Ronson, thứ mà mạng xã hội tạo ra ngày nay không phải là “công lý”, mà là một cuộc hành hình tập thể vô tổ chức, ai cũng có thể là nạn nhân chỉ sau một cú nhấp chuột.

Khác với các hình thức trừng phạt công khai trong lịch sử vốn được thực hiện bởi tòa án, nhà thờ và dưới sự giám sát của cộng đồng, sự sỉ nhục công khai thời Internet không có quy trình, không có giới hạn và không có điểm kết thúc. Ronson gọi đây là "sự dân chủ hóa công lý", bất kỳ ai cũng có thể nhân danh đạo đức để trừng phạt người khác dù chỉ vì một lỗi nhỏ hay hiểu lầm.

Trong thời đại mạng xã hội, một lỗi nhỏ có thể bị phóng đại thành bản án công khai, nơi đám đông thay thế luật pháp và nhân danh “công lý” để trừng phạt. Ảnh: Shutterstock.

Những “cuộc hành quyết” hiện đại này diễn ra chủ yếu trên mạng xã hội, nơi mọi người hành xử theo đám đông, được tiếp sức bằng lượt thích, chia sẻ và cảm giác chính nghĩa. "Khi mọi người tập hợp lại thành một nhóm, họ có thể thực hiện những hành vi bạo lực mà họ không bao giờ dám làm một mình", Jack Levin, giáo sư tại Đại học Northeastern nói.

Hậu quả thường vượt xa mức độ nghiêm trọng của hành vi bị chỉ trích. Lindsey Stone, một phụ nữ Mỹ, từng mất việc và chịu sang chấn tâm lý chỉ vì đăng một bức ảnh châm biếm tại nghĩa trang Arlington. Cô không phạm pháp nhưng vẫn bị xã hội mạng "phán xét" và trừng phạt như một tội đồ.

Ronson lập luận rằng nhiều người tham gia vào các vụ sỉ nhục công khai tin rằng họ đang làm điều đúng đắn, nhưng thực tế lại đang hành xử vô đạo đức hơn chính những người họ cố gắng trừng phạt. Sự vô danh và cảm giác an toàn sau màn hình khiến người ta dễ dàng quên đi hậu quả mà nạn nhân phải gánh chịu.

Ông kêu gọi công chúng nhận ra sự khác biệt giữa các vụ sỉ nhục nhắm vào lạm dụng quyền lực như hành vi bạo lực của cảnh sát và những "lựa chọn thay thế vô nghĩa và độc ác" như lôi một người bình thường ra mổ xẻ vì một hành vi vô thưởng vô phạt. "Chúng ta là những người có quyền lực và đã đến lúc phải chịu trách nhiệm với quyền lực đó", Ronson cảnh báo.

Làm gì khi trở thành nạn nhân?

Từ thực tế của những người từng là nạn nhân của “cuộc săn phù thủy trên Internet”, Ronson đề xuất nhiều chiến lược để vượt qua sự sỉ nhục công khai và khôi phục phẩm giá cá nhân.

Chiến lược hiệu quả nhất, theo ông, là từ chối cảm thấy xấu hổ. Max Mosley, một người bị tiết lộ đời sống tình dục cá nhân, đã không để sự sỉ nhục định nghĩa mình. Ông lên tiếng, kiện ngược lại và giành lại quyền kiểm soát câu chuyện. Justine Sacco, sau khi bị Twitter “hủy diệt” vì một dòng tweet được cho là phân biệt chủng tộc, cuối cùng cũng nhìn nhận lại vấn đề từ góc độ cá nhân: “Tôi không thấy xấu hổ. Tôi bị làm nhục”.

Cuốn sách của Jon Ronson phân tích cách Internet đã phóng đại “sự sỉ nhục”, biến những hành vi sai sót nhỏ thành nỗi xấu hổ đeo bám cả đời người.

Một số người còn tìm kiếm sự hỗ trợ từ công nghệ, như Lindsey Stone hợp tác với một công ty quản lý danh tiếng để “gỡ” các kết quả tìm kiếm tiêu cực trên Google. Dù quá trình này đắt đỏ và mất thời gian, nó giúp nạn nhân giành lại sự kiểm soát hình ảnh của mình trên không gian số.

Ronson nhấn mạnh rằng chìa khóa để thoát khỏi nỗi sợ bị sỉ nhục công khai là chấp nhận sự không hoàn hảo của con người. Mỗi người đều là những "vùng xám", không hoàn toàn đúng cũng không hoàn toàn sai. Việc xã hội ép buộc cá nhân phải hoàn hảo, rồi trừng phạt không thương tiếc nếu họ thất bại, sẽ chỉ tạo ra một cộng đồng sợ hãi, câm lặng và mất niềm tin.

Ông khuyến nghị những ai không phải (hoặc chưa phải) là nạn nhân không tiếp tay cho các cuộc sỉ nhục công khai vô nghĩa. "Đừng like, share, hay để lại bình luận cay độc khi chưa hiểu rõ bản chất sự việc. Đừng biến mình thành 'thực tập sinh không lương' giúp các nền tảng mạng xã hội kiếm tiền từ nỗi đau của người khác", ông nhấn mạnh.

Hạ Đan