GS.TS Nguyễn Thị Doan: Bài 'Học tập suốt đời' của Tổng Bí thư đã thúc đẩy việc dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm

Tổng Bí thư Tô Lâm

Kế thừa, phát triển tư tưởng của Bác Hồ về học tập

- Thưa GS.TS Nguyễn Thị Doan, bà đánh giá thế nào về bài viết “Học tập suốt đời” của Tổng Bí thư Tô Lâm?

GS.TS Nguyễn Thị Doan: Trong bài viết của Tổng Bí thư, có một số vấn đề mà chúng ta phải đặt vào trong tổng thể của bối cảnh hiện nay. Trước hết là tư duy có tính chất hệ thống, logic, mà tư duy hệ thống là điểm cốt lõi nhất của người lãnh đạo. Đồng chí Tổng Bí thư qua bài viết này đã thể hiện sự kế thừa, phát triển tư tưởng của Bác Hồ về học tập; tư tưởng của Đảng ta, các chỉ thị, nghị quyết của Đảng về học tập và học tập suốt đời. Đây là điều được đồng chí Tổng Bí thư quán triệt từ đầu đến cuối trong bài viết.

Bài viết của đồng chí Tổng Bí thư có nhắc lại tư tưởng của Bác Hồ về học tập suốt đời từ những năm 1945: “Ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động phong trào toàn dân, toàn quân xóa nạn mù chữ, Người căn dặn: “… Muốn biết thì phải thi đua học. Học không bao giờ cùng. Học mãi để tiến bộ mãi. Càng tiến bộ, càng thấy càng phải học thêm”; “Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu học thì lạc hậu, mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình”.

Bác Hồ cũng nói rằng “một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” và “khoa học kỹ thuật trên thế giới phát triển không ngừng, ai không học là lùi, công việc sẽ gạt mình lại phía sau”. Đó là tư tưởng của Bác và cả cuộc đời Bác là vì con người, Bác đi hoạt động cách mạng bôn ba đây đó cũng là vì con người. Từ tư tưởng của Bác Hồ, Đảng ta đã ra nhiều chỉ thị, nghị quyết về giáo dục đào tạo, khuyến học, khuyến tài. Trong bài viết của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhắc lại những quan điểm chỉ đạo, tư tưởng của Bác Hồ và bây giờ được đồng chí phát triển lên.

Bên cạnh đó, đặt trong bối cảnh vừa qua khi Bộ Chính trị và đồng chí Tổng Bí thư chỉ đạo rằng muốn bứt phá, muốn bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc thì phải có 3 điều. Thứ nhất là cải cách tư pháp, thứ hai là cải cách hành chính, thứ ba là cải cách, tinh gọn bộ máy. Hiện nay, đất nước ta đang thực hiện những cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy, những tư tưởng mới trong cải cách tư pháp và cải cách hành chính. Đồng chí Tổng Bí thư kết luận nếu như không có con người có đầy đủ trí tuệ, có đầy đủ hiểu biết, những kỹ năng cần thiết để dám nghĩ, dám làm, dám quyết định và dám chịu trách nhiệm thì không bao giờ thành công. Đây là điểm chốt trong bài viết.

Từ những điểm chốt đó, đồng chí cũng nêu ra nhiều thành tựu của xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời. Theo đó, nhờ có xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời, nhờ hệ thống giáo dục phát triển, nhờ đổi mới giáo dục đào tạo, nhờ những chỉ đạo quyết liệt của Bộ Chính trị, của Ban Chấp hành Trung ương, của Đảng ta theo tư tưởng Bác Hồ mà đất nước ta được như ngày hôm nay.

GS.TS Nguyễn Thị Doan, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam

Điểm mới giúp các đơn vị có thể dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm

- Bà tâm đắc và hy vọng nhất điều gì trong bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm về học tập suốt đời?

GS.TS Nguyễn Thị Doan: Trong bài viết, tôi rất tâm đắc việc đồng chí Tổng Bí thư không ngại ngần chỉ ra những “khuyết tật” của sự lười học, ngại học, sự yếu kém của cán bộ, đảng viên, của người dân trong quá trình vận hành, thực hiện công việc của mình và điều đó làm cản trở sự phát triển của đất nước. Chúng ta cần soi vào mình, xem có rơi vào lời nhận xét của Tổng Bí thư hay không, nhất là bối cảnh hiện nay khi cách mạng khoa học công nghệ đã và đang diễn ra mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu, tạo nên sự biến cách to lớn trong đời sống xã hội, nếu cán bộ, đảng viên mà không chịu học thì có đáp ứng được hay không?

Cũng trong bài viết, sau khi nhắc đến việc có một bộ phận lười học, không chịu học hỏi, đồng chí kết luận về vai trò của học tập suốt đời trong bối cảnh hiện nay. Đây là cái kết rất hay. Đồng chí có viết: “Học tập suốt đời trở thành một quy luật sống; không chỉ giúp mỗi cá nhân nhận biết, thích nghi, không tụt hậu trước sự biến đổi từng ngày của thế giới hiện tại, làm giàu trí tuệ, hoàn thiện nhân cách, vượt qua khó khăn, thử thách để ngày càng tiến bộ và định vị bản thân trong xã hội hiện đại; cao hơn, đây là chìa khóa quan trọng để nâng cao dân trí và đào tạo nhân lực, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, là con đường duy nhất, hướng đi tất yếu của mọi quốc gia để bảo đảm sự phát triển thịnh vượng, bền vững”. Cái mới mà đồng chí Tổng Bí thư đã tổng kết lại vấn đề học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập để đưa lên thành quan điểm và sắp tới tôi tin rằng sẽ có chỉ thị hoặc nghị quyết về vấn đề này.

Đồng chí Tổng Bí thư có giao nhiệm vụ cho chúng ta rằng muốn thực hiện được điều này thì với Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22.12.2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, chúng ta phải phát triển công nghệ số để mọi người tự học, học tập suốt đời trong điều kiện chuyển đổi số ở Việt Nam hiện nay. Vì công nghệ số sẽ truyền bá những tri thức để mỗi chúng ta tự học trên nền tảng số.

Và tôi cũng rất tâm đắc việc đồng chí giao nhiệm vụ: “Chỉ khi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, nhà nhà, người người thực hiện hiệu quả học tập suốt đời, xây dựng được đội ngũ cán bộ dám làm, dám nói, dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh, chúng ta mới vững vàng tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh dưới sự lãnh đạo của Đảng”.

Ngoài việc giao nhiệm vụ cho toàn Đảng toàn dân, toàn quân, Tổng Bí thư còn chỉ rõ rằng mỗi cấp ủy Đảng, chính quyền cần theo dõi, kiểm tra, giám sát quá trình triển khai thí điểm các đề xuất mới, sáng tạo. Bên cạnh đó, có một điểm rất mới trong giao nhiệm vụ đó là phải thường xuyên trao đổi, kiểm tra, phát hiện vấn đề nảy sinh, hỗ trợ tháo gỡ khó khăn và có chính sách miễn trừ trách nhiệm.

Với chỉ đạo này, ví dụ một chủ trương của Hội khuyến học Việt Nam về phát triển các mô hình học tập, nhưng trong quá trình thực hiện dù chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng không được như mong muốn vì lý do khách quan thì được miễn trừ trách nhiệm. Đây là điểm rất mới, làm cho chúng ta có thể mạnh dạn mà làm, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Cô trò một trường học tại Bình Dương hưởng ứng Tuần lễ học tập suốt đời (Ảnh: Báo Bình Dương)

Cần xây dựng nền tảng cơ sở hạ tầng cho học tập suốt đời

- Thưa bà, Hội Khuyến học Việt Nam sẽ có những chương trình, hoạt động gì để thúc đẩy việc học tập suốt đời, phù hợp với những định hướng mà Tổng Bí thư đã nêu trong bài viết?

GS.TS Nguyễn Thị Doan: Đồng chí Tổng Bí thư đã giao trách nhiệm rất rõ ràng, từ mỗi cấp ủy, chính quyền đến mỗi cán bộ, đảng viên, đến nhà nhà, người người. Vậy Hội khuyến học phải làm gì trong giai đoạn sắp tới?

Trước hết, tôi chia sẻ rằng Hội Khuyến học Việt Nam vô cùng vất vả trong việc thực hiện 5 mô hình học tập hiện nay (công dân học tập, dòng họ học tập, gia đình học tập, cộng đồng học tập và đơn vị học tập). 5 mô hình học tập này được Đảng, Nhà nước, Thủ tướng Chính phủ giao nhiệm vụ. Trung ương Hội khuyến học Việt Nam tuy được Chính phủ giao kinh phí không nhiều nhưng chúng tôi vẫn có thể “co kéo” bằng nhiều nguồn để thực hiện. Tuy nhiên, nhiều cấp ủy Đảng và chính quyền ở địa phương, kể cả những tỉnh giàu chỉ ban hành kế hoạch thực hiện yêu cầu của Thủ tướng, giao nhiệm vụ cho Hội khuyến học các địa phương mà không giao kinh phí. Do đó, chúng tôi phải hết sức động viên các đơn vị để công tác khuyến học vẫn gặt hái được những thành công lớn. Đây là sự nỗ lực, cố gắng lớn, với rất nhiều vất vả.

Hiện nay, khi đã có bức thư của Tổng Bí thư, khi đồng chí đã giao nhiệm vụ cho mỗi cấp ủy, chính quyền rồi thì tôi cũng hy vọng có thể lan tỏa tư tưởng của đồng chí cho nhiều cơ quan hơn nữa. Muốn thực hiện những ý nguyện trong bức thư này - là ý nguyện của Đảng được tổng hợp lại thì phải nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, đặc biệt là các cơ quan trung ương về trách nhiệm của họ, quyền của họ. Trách nhiệm của họ là phải học tập, quyền của họ là được học tập và có cơ hội học tập. Nếu không chịu học thì làm sao có thể góp phần vào việc xây dựng cơ quan, đất nước? Như vậy, chúng ta phải nâng cao nhận thức, phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền.

Thứ hai, muốn học tập suốt đời thành công, phải nghiên cứu kinh nghiệm của các nước, trong đó có UNESCO về xây dựng luật học tập suốt đời. Hiện nay, Bộ Chính trị quyết định và Chính phủ đã giao cho Bộ GD-ĐT để xây dựng Luật học tập suốt đời. Đây là một “cú hích” để luật sớm ra đời.

Thứ ba, phải xây dựng một nền tảng cơ sở hạ tầng cho học tập suốt đời. Nền tảng này gồm hai vấn đề. Trước hết là công nghệ thông tin, để người người học tập, nhà nhà học tập trên cơ sở công nghệ số. Công nghệ số này yêu cầu tất cả chúng ta phải “thoát mù công nghệ” hay “thoát mù chức năng”. Ai cũng phải biết máy tính, ai cũng phải sử dụng được công nghệ, từ người nông dân phải đổi mới, vận dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất của mình cũng phải học. Trách nhiệm của chúng ta là phải thoát cái “mù máy tính”, phải “bình dân học vụ số”.

Bên cạnh đó là nguồn tài nguyên giáo dục mở. Bây giờ có công nghệ thông tin nhưng không có nội dung thì mở ra đọc cái gì? Tôi cho rằng cần yêu cầu tất cả các trường đại học, các viện nghiên cứu, các trung tâm đào tạo phải viết chương trình, nội dung và đổi mới phương pháp đào tạo. Học tập suốt đời, học tập giáo dục mở theo phương pháp mở, học ở mọi nơi, mọi lúc, mọi chỗ, mọi tình huống mà không phải đến trường ngồi mới là đi học. Các nước phương Tây đã thực hiện như vậy từ lâu.

Giáo dục chính quy chỉ là giáo dục ban đầu, là một giai đoạn rất nhỏ trong toàn bộ cuộc đời, còn lại là giáo dục tiếp tục, giáo dục thường xuyên. Hiện nay, Hội Khuyến học Việt Nam đang làm nhiệm vụ thứ hai: Thúc đẩy giáo dục thường xuyên, giáo dục tiếp tục cho người lớn, cho cả trẻ em; chúng tôi tìm mọi cách để thúc đẩy sự học và phải có tài nguyên giáo dục mở.

Điều vô cùng quan trọng trong phát triển cơ sở hạ tầng của học tập suốt đời là cho ra đời, thành lập các trung tâm học tập cộng đồng, các trung tâm đào tạo theo hướng mở liên thông. Nếu cơ sở đào tạo không được trang bị hiện đại thì ai muốn liên thông, trong khi nhận thức của người Việt Nam vẫn là phải học đại học, nếu chỉ học đến lớp 9 mà rẽ ngang là không được. Với truyền thống hiếu học, ai cũng muốn cho con mình học đại học. Bởi vậy, nếu không chuẩn bị một nền tảng thật tốt, số hóa, trang thiết bị hiện đại thì không ai có thể rẽ ngang đi học nghề!.

Hiện nay, các trung tâm học tập cộng đồng ở Việt Nam đã phủ kín đến 100% xã, phường, thị trấn nhưng không mấy ai quan tâm. Bộ GD-ĐT chịu trách nhiệm quản lý các trung tâm học tập cộng đồng, còn Hội Khuyến học chỉ tham gia quản lý, tham gia xây dựng kế hoạch, chương trình và điều hành. Tôi cho rằng cơ bản nhất là Bộ GD-ĐT cần tăng cường kiểm tra, còn Hội khuyến học với trách nhiệm của mình sẽ tiếp tục thúc đẩy trung tâm học tập cộng đồng phát triển.

Tôi cũng mong để hiện thực hóa việc học tập suốt đời, tạo cơ hội và quyền học tập cho tất cả nhân dân thì nên chăng chúng ta giao cho cả đơn vị tư nhân được xây dựng các trung tâm học tập, trung tâm học tập cộng đồng.

Với riêng Hội khuyến học Việt Nam, chúng tôi sẽ có nhiều hình thức hơn nữa để thúc đẩy việc học tập suốt đời. Hiện chúng tôi đã có các chương trình kiểm tra, giám sát, thúc đẩy 5 mô hình học tập theo Quyết định 387 và 677 của Thủ tướng Chính phủ. Chúng tôi vẫn đang hoàn thiện phần mềm, thúc đẩy các địa phương, cùng địa phương giải quyết khó khăn thông qua những cuộc tập huấn.

Đồng thời, Hội khuyến học Việt Nam cũng có những hình thức khen thưởng, như trao học bổng “Học không bao giờ cùng”, mỗi năm trao từ 400 - 500 suất cho tất cả các đối tượng, hay học bổng chuyên đề (như trao học bổng cho 50 nông dân một huyện có thành tích xuất sắc trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng).

Một hình thức nữa là Giải thưởng Nhân tài Đất Việt được khởi xướng từ năm 2005, với gần 20 kỳ trao giải. Trong đó lại có giải "Khuyến học - Tự học thành tài" do Hội đồng Khoa học Hội Khuyến học Việt Nam tuyển chọn, nhằm tôn vinh những tài năng và nỗ lực từ tinh thần tự học, tự nghiên cứu tạo ra những sản phẩm, công trình mang lại lợi ích cho cộng đồng. Với giải thưởng này, một người nông dân không học qua trường lớp, chỉ học qua lớp 6, lớp 7, thậm chí chỉ tốt nghiệp tiểu học nhưng mày mò nghiên cứu khoa học, chế tạo ra máy móc được cấp quyền sở hữu trí tuệ cũng có thể được trao giải.

- Trân trọng cảm ơn GS.TS Nguyễn Thị Doan đã chia sẻ!

Hồng Hạnh - Nguyễn Liên - Xuân Sơn