Giá trị đặc biệt của điện Thái Hòa vừa được trùng tu

Sau ba năm tiến hành trùng tu tổng thể, điện Thái Hòa - cung điện quan trọng bậc nhất của triều Nguyễn ở Cố đô Huế - sắp được mở cửa trở lại để đón tiếp du khách trong và ngoài nước.

Cung điện có tầm quan trọng đặc biệt của nhà Nguyễn

Nằm ở trung tâm của Hoàng Thành Huế, điện Thái Hòa là công trình có giá trị nổi bật trong quần thể di tích Cố đô Huế – Di sản văn hóa thế giới của Việt Nam. Đây là địa điểm mà bất cứ du khách nào cũng ghé thăm khi đặt chân tới Hoàng thành Huế.

Được coi là biểu tượng cho quyền lực của nhà Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam, điện Thái Hòa chính là nơi đặt ngai vàng của nhà Nguyễn, đồng thời là chứng tích ghi dấu sự lên ngôi của 13 vị vua triều Nguyễn, từ Gia Long đến Bảo Đại.

Dưới thời nhà Nguyễn, những hoạt động quan trọng nhất của vua đều diễn ra tại điện Thái Hòa. Cung điện cùng với sân Đại Triều Nghi phía trước được dùng cho các buổi triều nghi quan trọng của triều đình như lễ đăng cơ, sinh nhật của vua và những buổi đón tiếp sứ thần chính thức. Hàng tháng, các buổi đại triều được tổ chức tại điện Thái Hòa hai lần vào ngày mồng 1 và 15 Âm lịch.

Điện Thái Hòa nhìn từ Ngọ Môn. Ảnh: Quốc Lê.

Vào những dịp này, nhà vua ngồi uy nghiêm trên ngai vàng. Chỉ các quan Tứ trụ và hoàng thân quốc thích được phép vào điện diện kiến. Các quan khác có mặt đông đủ và đứng xếp hàng ở sân Đại Triều Nghi theo cấp bậc và thứ hạng. Tất cả các vị trí đều được đánh dấu trên hai dãy đá đặt hai bên sân.

Quá trình xây dựng và trùng tu điện Thái Hòa được chia làm 3 thời kỳ chính, mỗi thời kỳ đều có những thay đổi lớn, cải tiến về kiến trúc và trang trí. Thời kỳ đầu tiên, vua Gia Long cho khởi công xây dựng điện vào ngày 21/2/1805 và hoàn thành vào tháng 10 cùng năm.

Năm 1833, Vua Minh Mạng khi quy hoạch lại hệ thống kiến trúc cung đình ở Đại Nội đã cho dời điện về mé Nam và làm lại đồ sộ và lộng lẫy hơn. Năm 1923, điện Thái Hòa được “đại gia trùng kiến” dưới thời Vua Khải Định để chuẩn bị cho lễ Tứ tuần Đại khánh tiết của nhà vua (mừng nhà vua tròn 40 tuổi) năm 1924.

Qua các đợt trùng tu lớn nói trên và nhiều lần trùng tu sửa chữa nhỏ khác dưới thời Vua Thành Thái, Bảo Đại và thời gian gần đây (vào năm 1960, 1970, 1981, 1985 và 1992) điện Thái Hòa đã ít nhiều có thay đổi. Tuy nhiên, cốt cách cơ bản của điện vẫn được bảo lưu, nhất là về kết cấu kiến trúc và trang trí mỹ thuật.

Di sản kiến trúc vô giá của Cố đô Huế

Là gương mặt của một đất nước, điện Thái Hòa được xây dựng với quy mô bề thế và tráng lệ, có diện tích 1.360 m² trên nền cao 1 mét, trông ra một sân rộng gọi là sân Đại Triều Nghi. Đây là ngôi điện lớn nhất trong hàng chục cung điện ở khu vực Hoàng thành Huế.

Công trình được xây theo lối trùng thiềm điệp ốc, một lối kiến trúc điển hình ở kinh thành Huế. Đó là việc hợp nhất hai nhà trước sau trên một mặt bằng để tạo một không gian rộng lớn, liên hoàn. Hai khối nhà trước – sau của điện đều có 7 gian 2 chái. Nhà sau (chính điện) có mái cao hơn và lòng sâu hơn nhà trước (tiền điện). Từ trước đến sau có 7 bước cột (không kể cột hiên), trong đó có một bước cột chung giữa hai nhà.

Mặt trước điện Thái Hòa. Ảnh: Quốc Lê.

Hệ thống vì kèo của nhà trước được làm kiểu “chồng rường – giả thủ”, nhà sau được làm theo kiểu “vì kèo cánh ác” đơn giản hơn. Ngoài việc có vai trò kết cấu đỡ toàn bộ hệ mái ngói thì hệ vì kèo này được chạm trổ rất tinh xảo, có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo nên giá trị thẩm mỹ của công trình.

Mái điện Thái Hòa lợp ngói hoàng lưu ly, được chia làm ba tầng. Đó là một thủ pháp của những nhà kiến trúc thời Nguyễn nhằm làm giảm độ lớn, sự đồ sộ của phần mái, tạo nên yếu tố nhẹ nhàng và duyên dáng cho công trình. Bờ nóc trên đỉnh mái và khoảng ngăn cách giữa mái thượng và mái hạ – gọi là dải cổ diêm được chia ra nhiều ô hộc trang trí những hình vẽ và thơ văn. Cứ một ô hình vẽ lại có một ô đề thơ, đây là lối trang trí “nhất thi nhất họa” rất độc đáo của điện Thái Hòa. Lối trang trí này cũng có trong nội thất điện, nhưng khác ở chỗ là thay vì các hình vẽ khác nhau giữa các ô đề thơ, là các hình trang trí hoa văn lặp lại.

Không gian bên trong điện Thái Hòa rộng rãi với các kết cấu gỗ được sơn son thếp vàng lộng lẫy. 80 cột gỗ lim trong điện được sơn thếp và trang trí hình rồng vờn mây – một biểu tượng về sự gặp gỡ giữa hoàng đế và quần thần đúng như chức năng vốn có của ngôi điện.

Ngai vàng trong điện Thái Hòa. Ảnh: Quốc Lê.

Trung tâm của chính điện là ngai vàng của các vua nhà Nguyễn, được đặt trên bục gỗ ba tầng, chạm trổ hình rồng rất cầu kỳ. Phía trên ngai vàng có bửu tán thếp vàng và pháp lam lộng lẫy. Phía sau ngai vàng là một hệ thống đố bản ngăn cách với phía sau, có các cửa đi ở giữa và hai bên.

Điện Thái Hòa là nơi thể hiện quyền uy của đấng thiên tử. Vì vậy hình tượng rồng – biểu tượng của đấng quân vương – là chủ đề chính trong các họa tiết trang trí ở cung điện này. Hình rồng được thể hiện trên nhiều vị trí bằng nhiều chất liệu, với nhiều tư thế, hình dáng, nhiều góc độ. Từ bên sân Đại Triều Nghi cho tới thềm điện, rồng chầu được chạm khắc trên những lan can bậc đá, được chạm quấn xung quanh cột hiên. Rồng cũng được cách điệu trên những con sơn gỗ của hệ kết cấu đỡ mái hiên. Trên mái, rồng được đắp ở đỉnh mái, trên bờ nóc, bờ quyết của các tầng mái với nghệ thuật khảm sành sứ rất đặc trưng của kiến trúc cung đình Huế. Các chi tiết trang trí rồng ở trên mái có tính nghệ thuật rất cao, thể hiện tài năng của những nhà thiết kế và nghệ nhân xây dựng công trình.

Hoạt động trùng tu điện Thái Hòa. Ảnh: Nguyễn Do/Báo Pháp luật TP HCM.

Giới nghiên cứu đánh giá, Điện Thái Hòa là một công trình tiêu biểu trong hệ thống kiến trúc cung đình Huế cũng như các kiến trúc cung điện nói riêng của Hoàng thành. Ở đây hội tụ gần như tất cả những tinh hoa về nghệ thuật kiến trúc – trang trí, kỹ thuật xây dựng của thời Nguyễn, tạo nên một phong cách rất đặc trưng của Huế. Có thể nói cung điện này là đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc cung đình Huế.

Trải qua thời gian dài sử dụng và ảnh hưởng bởi thiên tai, điện Thái Hòa đã xuống cấp, hư hỏng và được tiến hành trùng tu tổng thể từ tháng 11/2021. Sau lễ khởi công, điện Thái Hòa được hạ giải, để bảo tồn, trùng tu tổng thể toàn bộ các hạng mục gồm: nền móng, tường bao, mái lợp, hệ khung và các kết cấu gỗ...

Dự án được thực hiện trên tổng diện tích 7.100m2, trong đó, khuôn viên điện Thái Hòa có tổng diện tích hơn 4.800m2, điện Thái Hòa 1.440m2, sân Đại Triều Nghi 1.640m2. Tổng mức đầu tư là hơn 128 tỉ đồng từ nguồn vốn ngân sách Nhà nước và nguồn vốn huy động khác.

Theo Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế, lễ công bố hoàn thành dự án "Bảo tồn, tu bổ, tổng thể di tích điện Thái Hòa sẽ diễn ra vào ngày 23/11 tới. Điện Thái Hòa sau khi trùng tu sẽ là nơi phục dựng các lễ hội, nghi lễ cung đình phục vụ khách tham quan di tích.

Thanh Bình