Đụng lợn Tết gắn kết tình làng

Người dân thôn Gò Đá, xã Yên Phú (Hàm Yên) bắt lợn đụng Tết.

Qua 23 tháng Chạp đổ đi, nhất là các ngày 27, 28, 29 Tết ở nhiều khu dân cư, đặc biệt thôn, bản vùng sâu, vùng xa trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang, tiếng lợn kêu, tiếng người nói xôn xao, tiếng dao thớt, gọi nhau làm rộn ràng từ sáng sớm tinh mơ.
Mới 5giờ 30 sáng, trời vẫn còn tối đen nhưng hai vợ chồng ông Đặng Thịnh, dân tộc Dao xã Bình Phú (Chiêm Hóa) cùng mấy người con đã trở dậy đun nước để mổ lợn. Năm nay nhà ông Thịnh mổ đụng con lợn hơn một tạ do nhà nuôi từ đầu năm, ngoài các con lấy một phần, ông cũng để hai đùi cho hai gia đình hàng xóm.

Trước khi mổ, gia đình và nhóm mổ đụng lợn đã thảo luận kỹ ngày mổ để các thành viên chuẩn bị, mỗi người một việc để công việc được chu đáo. Sau khi con lợn được mổ xong, ông Thịnh làm mâm cúng dâng lên thần linh, tổ tiên.

Lúc tàn hương, mâm lễ được bưng xuống, các thành viên cùng ăn uống sum vầy với nhiều món chế biến từ thịt lợn nóng hổi, trong đó có món lòng lợn thơm lừng. Bữa cơm ấm tình đoàn viên kết thức cũng là lúc các thành viên mang thịt đụng ra về chế biến món ăn của gia đình mình như làm nhân gói bánh chưng, làm giò xào, nem rán, chả nướng, nấu đông, canh xương…

Tết năm nay giá lợn tăng từ 64 nghìn đồng/kg lợn hơi lên trên 70 nghìn đồng, cho thấy nhu cầu khá lớn. Đối với loại lợn “đen tên lửa” nuôi kiểu hoang dã giá còn cao hơn nhiều, từ 140 nghìn-160 nghìn/kg hơi. Dù giá lên xuống thế nào không ảnh hưởng đến phong tục đụng lợn của người dân, vì các gia đình thường chủ động nuôi lợn từ trong năm.

Ông Sùng Seo Vần, dân tộc Mông, xã Kiến Thiết (Yên Sơn) chia sẻ, đụng lợn trong phong tục của người Việt nói chung rất hay và người Mông nói riêng cũng vậy. Theo ông Vần, ngoài yếu tố tiết kiệm, thì đụng lợn là để mình “mời” những người thân, người mình yêu quý đến cùng ăn con lợn ngon. Con lợn ở đây đã được gia chủ chủ động lựa chọn, chăn thả kỹ càng từ trong năm.

Thường con lợn được chia thành 4 phần lớn gọi là “đùi”. Sau đó, tùy thuộc vào việc có bao nhiêu người đụng và con lợn to hay nhỏ mà người ta lại chia tiếp các đùi đó ra. Nhà nào đông người thì lấy cả một đùi, nhà nào ít người thì lấy nửa đùi hoặc ít hơn. Mọi thứ sẽ được phân ra rất đều nhau căn cứ theo số lượng người ăn đụng từ phần nạc, phần mỡ, phần xương, miếng thủ, miếng tai, miếng lưỡi đến, lòng, dồi. Nói chung ăn đụng thì chắc chắn giá sẽ rẻ hơn mua thịt ngoài chợ, mà ưu điểm là các phần của con lợn đều được chia, nguồn gốc lợn xác định được rõ ràng.

Người dân thôn Làng Chang, xã Hòa Phú (Chiêm Hóa) chia thịt lợn đụng.

Chở một đùi lợn từ xã Tân Tiến (Yên Sơn) về chế biến, anh Hoàng Trung, xã Tràng Đà (TP Tuyên Quang) thừa nhận, rất thèm không khí đụng lợn Tết. Anh bảo trước hồi nhỏ năm nào gia đình cũng đi đụng lợn, không khí tưng bừng và háo hức lắm. Lớn lên phải xuống thành phố Hà Nội làm việc, xa nhà, cái gì cũng mua sẵn nên rất nhớ Tết xưa. Giờ đây hàng năm có cơ hội đưa vợ con về quê Tuyên Quang ăn Tết, việc làm đầu tiên của anh Trung phải đi đụng lợn.

Ngày thịt lợn anh chở vợ con vào chung vui cùng gia chủ, cho các con thấy được cảnh Tết truyền thống của dân tộc rất tình cảm, thiêng liêng và đầm ấm. Đây cũng là cách để giáo dục các cháu biết bảo tồn Tết xưa, nét văn hóa truyền thống của dân tộc.

Thầy cúng Quan Văn Tướng, dân tộc Tày xã Phúc Sơn (Lâm Bình) cho rằng, con lợn trong văn hóa tín ngưỡng Việt Nam mang một ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự gần gũi, quan trọng đối với đời sống tinh thần của người dân Việt. Lợn không chỉ là một vật nuôi quen thuộc trong nền nông nghiệp mà còn là biểu tượng của sự sung túc, thịnh vượng và may mắn trong nhiều phong tục, tín ngưỡng và lễ hội.

Trong tín ngưỡng con lợn còn được coi là vật hy sinh mang lại sự bình an. Nó không chỉ là một con vật trong các nghi thức cúng lễ mà còn đóng vai trò như một sự kết nối giữa con người và thế giới tâm linh. Nên vào những ngày lễ Tết hay công to việc lớn của gia đình, làng xã đều tổ chức thịt lợn.

Ngoài để cúng tế, thì lợn còn được chế biến vào nhiều món ăn chính mà các loại thịt gia súc, gia cầm khác không thể thay thế được. Việc ăn đụng lợn ngày Tết còn giúp các gia đình thêm thắt chặt tình đoàn kết anh em, gia tộc, dòng họ, tình làng, nghĩa xóm, tính cộng đồng thôn, bản, văn hóa làng xã được đề cao.

Bài, ảnh: Quang Hòa