Đua ngựa Bắc Hà - bản sắc vùng cao nơi đại ngàn Tây Bắc

Không chỉ là cuộc đua, mà là linh hồn văn hóa

Khác với những trường đua chuyên nghiệp, nơi những chú ngựa giống được huấn luyện bài bản, đua ngựa Bắc Hà mang một vẻ đẹp mộc mạc, hoang dã. Ở đây, ngựa là ngựa thồ những con ngựa vốn ngày ngày cùng đồng bào Mông, Dao, Tày… vượt đèo, gùi hàng, chở nông sản ra chợ. Và kỵ sĩ, cũng không phải những tay đua chuyên nghiệp mà là nông dân, trai bản chính hiệu những người gắn bó với ngựa từ thuở thiếu thời.

Đua ngựa Bắc Hà bản sắc vùng cao nơi đại ngàn Tây Bắc.

Già Mào Seo Sềnh, 65 tuổi, ở xã Na Hối, từng là người đầu tiên mang ngựa đi đua khi giải mới tổ chức vào cuối thập niên 80. Ông kể: “Ngày xưa, đua ngựa là cuộc chơi của trai bản sau mùa gặt, ai có ngựa khỏe thì khoe, ai cưỡi hay thì thắng. Bây giờ thì thành lễ hội rồi, nhưng cái chất thô mộc, chân thật thì vẫn giữ nguyên”.

Quả đúng vậy, giải đua ngựa Bắc Hà hiện nay đã trở thành một sự kiện thường niên cấp tỉnh, nhưng điều khiến nó đặc biệt chính là tính truyền thống nguyên bản. Không có yên cương, không roi vọt, các nài ngựa chỉ dùng chiếc dây thừng vắt ngang cổ ngựa và khả năng điều khiển bằng tiếng hô, bằng dáng ngồi tất cả đều là kỹ năng từ đời sống chứ không qua trường lớp nào.

Sáng sớm ngày hội đua, thị trấn Bắc Hà đông nghẹt người. Du khách trong nước, quốc tế, người dân từ các bản làng xa xôi đổ về sân vận động trung tâm nơi biến thành trường đua rộng lớn. Cờ hoa rực rỡ, tiếng trống rộn rã, những tiếng nói cười hòa lẫn tiếng vó ngựa khua vang mặt đất.

Anh Lầu A Páo, một thanh niên 23 tuổi đến từ xã Tà Chải, lần đầu tiên tham gia thi đấu nhưng đã thu hút sự chú ý với con ngựa đen cao lớn, bộ bờm dày như suối tóc. “Con này là ngựa của bố tôi để lại, tôi cưỡi nó từ năm 15 tuổi. Lần này tham gia cho vui thôi, thắng hay không cũng không quan trọng”, Páo nói, mắt ánh lên niềm tự hào.

Đúng 9h, tiếng còi khai cuộc vang lên. Những kỵ sĩ mặc áo thổ cẩm, đầu quấn khăn rực sắc màu, thúc ngựa lao đi như tên bắn. Khán giả hò reo vang rền. Có đoạn ngựa rượt nhau sát nút, có đoạn ngựa bất ngờ tạt ngang khiến người cưỡi vất vả giữ thăng bằng. Mỗi cú rướn mình, mỗi tiếng hô “dô dô” như chắt lọc cả khí chất mạnh mẽ, bền bỉ của người vùng cao.

Bản sắc thấm trong từng bước vó

Không chỉ là cuộc đua thể thao, đua ngựa Bắc Hà còn là dịp để cộng đồng các dân tộc nơi đây giới thiệu bản sắc văn hóa. Dọc theo sân vận động là những gian hàng trưng bày sản vật địa phương: rượu ngô Bản Phố, thổ cẩm Na Hối, mận tam hoa, khèn Mông… Các tiết mục văn nghệ, trình diễn khèn, múa xòe, hát giao duyên tạo nên không gian lễ hội đậm đà bản sắc.

Người nước ngoài đặc biệt yêu thích lễ hội này anh Jakob Steiner, du khách người Đức, chia sẻ: “Tôi đã đi nhiều nơi ở châu Á, nhưng đua ngựa Bắc Hà thật sự đặc biệt. Nó không giống những gì tôi từng thấy rất hoang dã, chân thật và gần gũi. Người dân ở đây không thi vì tiền, mà vì lòng tự hào. Thật cảm động!”

Không ít nhà nhiếp ảnh, phóng viên quốc tế đã chọn lễ hội đua ngựa Bắc Hà làm chủ đề cho các tác phẩm đoạt giải. Hình ảnh những chú ngựa tung vó dưới nền trời Tây Bắc, phía sau là rặng núi trùng điệp và tiếng hò reo vang vọng như bản hùng ca của núi rừng.

Không chỉ là cuộc đua thể thao, đua ngựa Bắc Hà còn là dịp để cộng đồng các dân tộc nơi đây giới thiệu bản sắc văn hóa.

Từ một hoạt động cộng đồng nhỏ lẻ, nay đua ngựa Bắc Hà đã trở thành sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo. Chính quyền huyện Bắc Hà cùng ngành du lịch Lào Cai đã có nhiều nỗ lực tổ chức bài bản, chuyên nghiệp hơn nhưng vẫn giữ được cái hồn truyền thống.

Ông Bùi Văn Vinh, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, cho biết: “Chúng tôi muốn giữ lại tinh thần nguyên bản không dùng yên, không đua tốc độ kiểu hiện đại. Cái quý nhất của đua ngựa Bắc Hà là sự mộc mạc. Đó là lý do du khách yêu thích và tìm đến vào sáng ngày 7/6, với sự đua tranh quyết liệt của 32 chú ngựa cùng các kỵ mã tài giỏi. Đây là những chú ngựa và kỵ mã đã trải qua vòng đấu loại diễn ra cách đây gần 1 tháng.

Nét mới của giải đua ngựa năm nay là có thêm nhiều ngựa hay cùng các kỵ mã giỏi từ nhiều địa phương trong tỉnh Lào Cai và ngoài tỉnh tham dự”.

Bên cạnh việc phát triển du lịch, Bắc Hà còn kết hợp lễ hội đua ngựa với các hoạt động quảng bá nông sản, sản phẩm OCOP, góp phần nâng cao đời sống cho người dân bản địa. Toàn thị trấn Bắc Hà hiện có 130 cơ sở lưu trú, trong đó có gần 100 homestay, có thể phục vụ khoảng 3.200 người. Hiện tại, các khách sạn, nhà nghỉ ở khu vực trung tâm, vùng "lõi" của thị trấn Bắc Hà cơ bản đã kín phòng.

Giữa bao sự kiện du lịch rộn ràng khắp nơi, đua ngựa Bắc Hà vẫn là một nét chấm phá riêng không hào nhoáng nhưng đầy sức sống. Ở đó có mồ hôi, bụi đất, có tiếng cười sảng khoái, có ánh mắt lấp lánh của những chàng trai vùng cao và tinh thần đoàn kết cộng đồng. Những bước vó ngựa không chỉ chinh phục trường đua, mà còn nối dài con đường gìn giữ bản sắc nơi văn hóa không ngủ yên trong sách vở, mà sống động giữa đại ngàn.

Hà Thắng