Đồng bộ cơ chế, chính sách để 'mở đường' cho hydrogen

Hydrogen - xu thế tất yếu trong chuyển dịch năng lượng toàn cầu

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, tài nguyên cạn kiệt và các quốc gia đồng loạt đẩy mạnh mục tiêu phát triển bền vững, hydrogen, đặc biệt là hydrogen xanh, được xem như lời giải chiến lược cho bài toán an ninh năng lượng và giảm phát thải. Hơn 70 quốc gia đã ban hành chiến lược phát triển hydrogen sạch, đặt mục tiêu đến năm 2050, hydrogen sẽ chiếm từ 10 - 30% tổng tiêu thụ năng lượng. Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc... đều đã xem đây là trụ cột năng lượng trong tương lai.

Toàn cảnh diễn đàn. Ảnh: Quang Khánh

Hydrogen không chỉ là nguồn nhiên liệu sạch, mà còn có tính ứng dụng linh hoạt trong nhiều lĩnh vực: từ sản xuất điện, giao thông vận tải, công nghiệp nặng, đến các ngành sử dụng năng lượng cao như luyện kim, xi măng, hóa chất... Trong đó, hydrogen xanh được sản xuất từ năng lượng tái tạo có ưu điểm vượt trội: không phát thải carbon trong toàn bộ vòng đời sử dụng, góp phần quan trọng hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0”.

Tại Việt Nam, một loạt chính sách lớn đã được ban hành nhằm thúc đẩy phát triển lĩnh vực hydrogen. Trong đó, Nghị quyết số 55-NQ/TW, Quyết định số 893/QĐ-TTg về Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia và đặc biệt là Chiến lược phát triển năng lượng hydrogen đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050 (Quyết định số 165/QĐ-TTg) đã xác định rõ hydrogen, đặc biệt là hydrogen xanh, là hợp phần quan trọng trong cơ cấu năng lượng mới, gắn với các nguồn điện gió, điện mặt trời.

Theo ông Đặng Hải Anh, Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương), hiện sản lượng hydrogen trong nước khoảng 500 nghìn tấn/năm, chủ yếu từ lọc hóa dầu và sản xuất phân đạm (hydrogen xám và nâu). Việc sử dụng hydrogen vẫn chủ yếu tập trung tại các nhà máy lọc dầu, nhà máy đạm như Dung Quất, Nghi Sơn... Trong khi đó, hệ thống tồn trữ, vận chuyển, phân phối hydrogen chưa phát triển, chủ yếu sản xuất và sử dụng tại chỗ, một phần rất nhỏ được lưu trữ cho mục đích nghiên cứu hoặc ứng dụng nhỏ lẻ.

Cơ hội lớn nhưng thách thức không nhỏ

Đánh giá khả năng hiện thực hóa mục tiêu sản xuất 100 - 500 nghìn tấn hydrogen xanh/năm vào năm 2030, các chuyên gia cho rằng đây là ngưỡng có thể đạt được. Tuy nhiên, để hiện thực hóa được điều đó, nhiều khó khăn đang chờ được tháo gỡ.

Trước hết, nhu cầu sử dụng hydrogen xanh trong nước hiện chưa hình thành rõ nét, tập trung chủ yếu ở công nghiệp phân bón và hóa dầu. Bên cạnh đó, chi phí đầu tư lớn, công nghệ hiện đại, yêu cầu cao về nguồn nhân lực và hạ tầng kỹ thuật khiến việc thu hút đầu tư vào lĩnh vực này gặp không ít trở ngại. Về mặt thể chế, sự thiếu vắng các cơ chế tài chính ưu đãi, tiêu chuẩn kỹ thuật chuyên ngành, quy chuẩn an toàn... đang là rào cản khiến doanh nghiệp chưa mạnh dạn đầu tư.

Để tháo gỡ những vướng mắc trên, Bộ Công Thương đã đề xuất một loạt giải pháp: rà soát lại các dự án hydrogen trong Quy hoạch năng lượng quốc gia để đảm bảo tính liên kết; đề xuất cơ chế hỗ trợ phát triển hydrogen xanh; nghiên cứu khả năng phối trộn hydrogen với khí thiên nhiên; thử nghiệm các mô hình trạm tiếp nhiên liệu và nhà máy phụ trợ...

Các bộ, ngành cũng đang vào cuộc. Bộ Xây dựng được giao xây dựng đề án chuyển đổi nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng xanh trong các lĩnh vực như giao thông, công nghiệp. Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì triển khai chính sách giúp doanh nghiệp tiếp cận tín dụng xanh, trái phiếu khí hậu và các chương trình quốc tế như COP, JETP, AZEC. Bộ Khoa học và Công nghệ tập trung vào chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực và nội địa hóa thiết bị hydrogen.

Ông Nguyễn Văn Thạo, Trưởng Phòng công nghệ của Trung tâm tư vấn nhiệt điện - điện hạt nhân (Viện Năng lượng) nhấn mạnh: Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý, đặc biệt là các tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật để hỗ trợ doanh nghiệp phát triển hydrogen ở cả thượng nguồn (sản xuất từ năng lượng tái tạo), trung nguồn (truyền tải, lưu trữ) và hạ nguồn (sử dụng trong giao thông, công nghiệp...).

Theo đại diện Viện Năng lượng, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển hydrogen xanh nhờ vào nguồn năng lượng tái tạo dồi dào, đặc biệt là điện gió ngoài khơi. Trong bối cảnh Chính phủ đã cam kết mạnh mẽ mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, hydrogen xanh không chỉ phục vụ nhu cầu năng lượng sạch trong nước mà còn có thể trở thành ngành xuất khẩu chiến lược, mang lại động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế.

Điều cốt lõi là cần có sự đồng thuận, phối hợp nhịp nhàng giữa Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp, tổ chức quốc tế và cả người dân. Chỉ khi tất cả các bên cùng hành động, đổi mới và hợp tác, chúng ta mới có thể hiện thực hóa mục tiêu phát triển nền kinh tế hydrogen bền vững, vì một tương lai năng lượng sạch, xanh và thịnh vượng, ông Thạo nói.

Vũ Quang