Đổi mới quản lý vốn nhà nước, hướng tới khung pháp lý minh bạch và hiệu quả

Phân cấp mạnh mẽ và đơn giản hóa thủ tục hành chính

Ông Phan Văn Mãi cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo tiếp thu, chỉnh lý và hoàn thiện dự thảo Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp dựa trên ý kiến từ các đại biểu Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội, và các cơ quan liên quan. Trong quá trình chỉnh lý, các cơ quan đã quán triệt nghiêm túc chỉ đạo của Tổng Bí thư và Chủ tịch Quốc hội về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, đồng thời thực hiện Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác lập pháp. Dự thảo luật được xây dựng phù hợp với Hiến pháp năm 2013, thể chế hóa đầy đủ các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về đổi mới, cơ cấu lại, và phát triển doanh nghiệp có vốn nhà nước.

Ông Mãi cho biết, dự thảo đã kịp thời cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, Nghị quyết số 18-NQ/TW về sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp nhà nước, và Kết luận số 127-KL/TW về tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước. Các nội dung này được thể hiện rõ trong các điều, khoản của dự thảo, đảm bảo khung pháp lý đồng bộ, đáp ứng yêu cầu quản lý và phát triển doanh nghiệp trong bối cảnh mới.

Sau khi tiếp thu ý kiến, dự thảo luật được tinh gọn từ 62 điều xuống còn 59 điều, chia thành 8 chương, giảm 3 điều so với phiên bản trình tại Kỳ họp thứ 8. Quá trình rà soát đã được thực hiện kỹ lưỡng, tiếp thu tối đa ý kiến của các đại biểu Quốc hội, nhằm đảm bảo dự thảo luật không chỉ phù hợp với thực tiễn mà còn mang tính khả thi cao, tạo nền tảng vững chắc cho quản lý vốn nhà nước.

Một trong những trọng tâm của dự thảo luật là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và cắt giảm thủ tục hành chính để tăng tính chủ động cho doanh nghiệp. Chủ nhiệm Phan Văn Mãi cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo rà soát và quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty tại doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, cũng như người đại diện phần vốn nhà nước và phần vốn của doanh nghiệp.

Quá trình chỉnh lý đã cắt giảm khoảng 30% thủ tục hành chính, tương đương 7/24 thủ tục, và giảm 50% số thủ tục phải trình Thủ tướng Chính phủ, chuyển giao cho cơ quan đại diện chủ sở hữu hoặc doanh nghiệp. Điều này giúp đơn giản hóa quy trình, giảm thời gian chờ phê duyệt, và tạo điều kiện cho doanh nghiệp hoạt động linh hoạt, hiệu quả hơn. Việc phân cấp không chỉ đáp ứng yêu cầu quản lý mà còn thúc đẩy doanh nghiệp phát triển theo cơ chế thị trường, bình đẳng và cạnh tranh theo pháp luật.

Nhiều nội dung cụ thể được tiếp thu và chỉnh lý

Về đối tượng áp dụng, một số đại biểu Quốc hội đề nghị mở rộng phạm vi để quản lý cả doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư trực tiếp dưới 50% vốn điều lệ. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu ý kiến, bổ sung quy định về người đại diện phần vốn nhà nước đầu tư tại công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên, đảm bảo bao quát cả các doanh nghiệp có từ 50% vốn nhà nước trở xuống. Nguyên tắc quản lý được xác định rõ: ở đâu có vốn nhà nước, ở đó phải có sự quản lý với biện pháp và mức độ phù hợp, nhằm bảo vệ lợi ích nhà nước mà không can thiệp sâu vào hoạt động sản xuất kinh doanh.

Về phạm vi đầu tư vốn nhà nước, nhiều đại biểu đề nghị rà soát để phù hợp với Văn kiện Đại hội XIII và Nghị quyết số 12-NQ/TW, tập trung vào các lĩnh vực then chốt, thiết yếu, hoặc các lĩnh vực mà doanh nghiệp tư nhân không đầu tư. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo chỉnh lý phạm vi đầu tư, quy định rõ các lĩnh vực ưu tiên, bao gồm: cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu; phục vụ quốc phòng, an ninh; hoạt động tại địa bàn trọng yếu về quốc phòng, an ninh; lĩnh vực độc quyền tự nhiên; phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; đầu tư lớn vào công trình kết cấu hạ tầng trọng điểm quốc gia; và các lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế. Quy định này thể chế hóa chủ trương của Đảng, đảm bảo vốn nhà nước được sử dụng hiệu quả, tạo động lực phát triển cho các ngành và nền kinh tế.

Về chiến lược kinh doanh và kế hoạch kinh doanh hàng năm, một số đại biểu đề nghị làm rõ thẩm quyền phê duyệt và tạo sự chủ động cho doanh nghiệp. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu, chỉnh lý Điều 17, quy định Hội đồng thành viên và Chủ tịch công ty quyết định ban hành, điều chỉnh chiến lược kinh doanh và kế hoạch kinh doanh hàng năm, dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các chỉ tiêu được cơ quan đại diện chủ sở hữu giao. Chính phủ được giao quy định chi tiết, giúp khắc phục tình trạng chậm trễ trong phê duyệt chiến lược và kế hoạch, tạo điều kiện cho doanh nghiệp điều hành linh hoạt.

Về huy động vốn và cho vay vốn, các đại biểu đề nghị tăng tính chủ động cho doanh nghiệp nhưng vẫn cần cơ chế giám sát chặt chẽ. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu, chỉnh lý Điều 18, cho phép doanh nghiệp được bảo lãnh hoặc cho công ty con vay vốn, với các điều kiện được Chính phủ quy định chi tiết. Quy định này thể chế hóa quan điểm của Đảng, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tăng tính tự chủ và tự chịu trách nhiệm, giúp các công ty con tiếp cận nguồn vốn hợp lý, tạo nguồn lực phát triển.

Về hoạt động đầu tư, một số ý kiến cho rằng quy định hạn chế kinh doanh bất động sản và yêu cầu xin ý kiến trước khi khai thác bất động sản là chưa phù hợp, gây cản trở sự chủ động của doanh nghiệp. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu, không quy định hạn chế đầu tư trong dự thảo và bổ sung Điều 22, cho phép doanh nghiệp thuê, thuê mua, thế chấp, cầm cố tài sản, tạo điều kiện tự chủ trong sản xuất kinh doanh.

Về chính sách tiền lương, thù lao, tiền thưởng, các đại biểu đề nghị tăng phân cấp cho doanh nghiệp. Dự thảo đã quy định Hội đồng thành viên và Chủ tịch công ty quyết định chính sách tiền lương, bao gồm cả người đại diện chủ sở hữu trực tiếp và kiểm soát viên, nhằm tăng tính chủ động và phù hợp với cơ chế thị trường.

Về phân phối lợi nhuận sau thuế, các đại biểu đề nghị cho phép sử dụng lợi nhuận để xử lý các vấn đề phát sinh trước khi trích lập quỹ và nộp ngân sách nhà nước. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu, chỉnh lý khoản 4 Điều 25, quy định lợi nhuận sau thuế được sử dụng để chia lãi cho thành viên góp vốn, bù đắp lỗ các năm trước, xử lý chi phí theo luật chuyên ngành, chi phí đầu tư thất bại tại dự án đặc thù, rủi ro cao, chi phí đổi mới sáng tạo, dự án đổi mới thất bại, và chi phí thực hiện nhiệm vụ chính trị. Phần còn lại được trích lập quỹ và nộp ngân sách, trừ trường hợp bổ sung vốn điều lệ hoặc đầu tư dự án theo quy định của Chính phủ, đảm bảo linh hoạt và giảm thủ tục hành chính.

Về bảo toàn và phát triển vốn, các đại biểu đề nghị làm rõ nội hàm và cơ chế kiểm soát. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu, hoàn thiện quy định về bảo toàn, phát triển vốn, kế thừa Luật 69, đảm bảo thực chất và phù hợp với chủ trương đánh giá tổng thể doanh nghiệp, bao gồm hiệu quả kinh tế và trách nhiệm xã hội.

Về giám sát, kiểm tra, dự thảo đã tiếp thu, chỉnh lý các quy định từ Điều 43 đến Điều 49, theo Kết luận số 134-KL/TW ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị về sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra. Dự thảo chỉ quy định thẩm quyền thanh tra của Chính phủ và Thủ tướng, không quy định cho các bộ, cơ quan ngang bộ, hay cơ quan đại diện chủ sở hữu, và thực hiện theo pháp luật về thanh tra, đảm bảo tinh gọn, hiệu quả.

Về đánh giá, xếp loại doanh nghiệp, dự thảo đã chỉnh lý quy định về đánh giá dựa trên hiệu quả hoạt động tổng thể, xem xét nhiệm vụ chính trị, quốc phòng, an ninh, thử nghiệm công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới, và tác động của yếu tố khách quan. Doanh nghiệp thực hiện nhiệm vụ an sinh xã hội được đánh giá dựa trên mức độ hoàn thành nhiệm vụ nhà nước giao và trách nhiệm xã hội.

Dương Công Chiến