Độc đáo lễ cúng trước cửa rừng ở Quảng Bình, người dự phải 'tẩy trần' sạch sẽ

Lễ cúng quan trọng

Dân tộc Chứt gồm các nhóm tộc người: Mày, Sách, Rục, Mã Liềng và A Rem, sinh sống rải rác ở các bản làng biên giới huyện Minh Hóa, Quảng Bình.

Người Chứt có tiếng nói nhưng không có chữ viết riêng. Trải qua nhiều thế hệ, các phong tục, nghi lễ của họ chủ yếu được truyền miệng. Lễ cúng Giang Sơn là nghi lễ bắt buộc hàng năm, tên gọi của lễ cúng có từ sau này, còn trước đây ý nghĩa cũng giống như lễ cầu an của người miền xuôi.

Theo nhiều già làng, lễ cúng Giang Sơn trước đây được tổ chức 2 lần trong năm. Lần thứ nhất vào đầu năm (thường vào tháng 3 âm lịch) để cầu bình an và xin các vị thổ thần phù hộ nương rẫy tươi tốt, được mùa, gọi là lễ "mở đất". Lần thứ hai vào khoảng tháng 10 âm lịch, nhằm trả lễ cảm tạ ân đức và được gọi là lễ "đóng đất".

Ở mỗi lễ cúng, những bản ở gần nhau cùng chung tiếng nói sẽ đóng góp các lễ vật như: Lợn, gà, nếp rẫy, hoa chuối để làm lễ. Mâm cúng chia làm 2 tầng, tầng trên kính thổ thần, tầng dưới cho tổ tiên và những người đã khuất luôn phù hộ cho dân bản.

Lễ cúng Giang Sơn của người Mày ở bản Dộ-Tà Vờng, xã Trọng Hóa. Ảnh: X. Phú

Với người Mày, người Sách, lễ vật khá đơn giản và tùy theo điều kiện từng năm, điều quan trọng nhất là địa điểm đặt lễ và thầy cúng.

Được lựa chọn tại một điểm cố định, truyền từ nhiều đời trước, địa điểm bày lễ hướng về cửa rừng. Thầy cúng là những người uy tín trong bản, thuộc các bài cúng được truyền từ đời này qua đời khác.

Nhiều năm nay, già Hồ Tót là thầy cúng của người Mày tại bản Dộ-Tà Vờng, xã Trọng Hóa.

Theo già Hồ Tót, các bài văn cúng trong lễ rất quan trọng bởi mỗi khu đất, khu rừng, con suối đều có những vị thần ngự trị. Khi cúng khấn, nếu đọc thiếu tên của những vị thần thì năm đó người dân trong bản sẽ gặp bất lợi ở những nơi “quên” xin phép.

Những bài cúng, mỗi thế hệ người Mày trong bản chỉ truyền cho một người.

“Làm phép” sạch thân thể mới được vào dự lễ

Những người Rục lớn tuổi ở xã Thượng Hóa hiện cũng không nhớ lễ cúng Giang Sơn có từ khi nào. Trước đây do đời sống bà con còn khó khăn nên lễ được tổ chức 3 năm một lần. Những năm gần đây, lễ được tổ chức hàng năm tại bản Ón.

Để chuẩn bị cho lễ, từ chiều hôm trước, dân bản đã tích trữ củi và nhóm bếp đốt lửa cháy liên tục. Lễ vật cũng do bà con góp lại, năm khấm khá thì mổ lợn còn không thì dùng gà làm lễ cúng.

Theo quan niệm của người Rục, trước khi vào lễ, người tham gia phải được "tẩy trần" sạch sẽ để đánh bay mọi tội lỗi, uế tạp. Nếu người tham gia không được “làm sạch thân thể”, các vị thần linh sẽ không chấp nhận để ban phát những điều may mắn, tốt lành.

Ông Cao Ngọc Đoan (58 tuổi, ở bản Ón) cho biết, để thanh tẩy cho người dự lễ, những người có uy tín trong bản sẽ vào rừng chọn 7 viên đá lèn “đặc biệt” cùng với bó lá rừng mà dân bản gọi là Tri ang Cà panh.

“Đá sẽ được rửa sạch, nung đỏ trong bếp rồi thả vào những nồi ngâm nước lá Tri ang Cà panh đặt trước cổng vào. Khi nước nguội, chủ lễ sẽ vẩy lên từng người để tẩy trần. Đây là thủ tục bắt buộc, ai không làm phép sạch thân thể sẽ không được vào dự lễ”, ông Đoan cho biết thêm.

Lễ cúng Giang Sơn của người Rục ở xã Thượng Hóa, huyện Minh Hóa. Ảnh: D. Hương

Chủ lễ là những già làng cao tuổi nhất, có kinh nghiệm và thông thuộc địa lý các khu vực khe suối, núi rừng xung quanh các bản làng. Các bài cúng bằng tiếng Rục thể hiện sự biết ơn với tổ tiên, các vị thần linh đã chở che, phù hộ và cúng tiễn các vong linh không có ai thờ cúng, gây tai ương cho dân bản.

Trước đây, trong lễ cúng, già làng thường dùng 2 miếng gỗ ngắn (có hai mặt) ném vào con dao đi rừng để xin keo sấp ngửa, còn hiện dùng 2 đồng xu có mặt âm dương. Sau khi được các vị thổ thần chấp thuận, bà con dân bản cùng ngồi lại bên bếp lửa, ăn uống, ca hát và kỳ vọng năm mới mưa thuận gió hòa, nhà nhà an yên…

Hiện nay, dân tộc Chứt ở Quảng Bình có khoảng gần 1.900 hộ với hơn 7.800 nhân khẩu. Ông Đinh Tiến Dũng, Phó Chủ tịch UBND huyện Minh Hóa cho biết, lễ cúng Giang Sơn không chỉ đơn thuần là nghi lễ cầu an, mà còn là một phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào người Chứt.

Việc duy trì các nghi thức này có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển bền vững của cộng đồng, đồng thời là một sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội trong tương lai.

Hải Sâm