Độc đáo lễ cúng dâng zèng

Người Tà Ôi tổ chức nghi lễ cúng dâng zèng vào những dịp lễ quan trọng của gia đình hoặc làng bản

Zèng là loại vải thổ cẩm truyền thống của người Tà Ôi, được dệt bằng tay từ những sợi bông tự nhiên kèm theo các hạt cườm, tạo nên hoa văn độc đáo. Hoa văn zèng phong phú với 76 loại, bao gồm hình tam giác, hình thoi, đường thẳng, mô tả các yếu tố thực vật, động vật và con người. Đối với người Tà Ôi, mỗi tấm zèng không chỉ là trang phục hàng ngày, mà còn là biểu tượng về sự giàu có, quyền quý, là lễ vật hồi môn và trang trí những nơi linh thiêng.

Nghệ nhân Mai Thị Hợp (dân tộc Tà Ôi, xã Lâm Đớt) đã gắn bó với nghề dệt hơn 40 năm chia sẻ: “Tôi luôn xem công việc dệt zèng như một phần cuộc sống của mình. Cúng dâng zèng trước là để bày tỏ lòng biết ơn, sau là thể hiện điều mong cầu cho nghề được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác”. Nghệ nhân cũng cho biết, mỗi hoa văn trên tấm zèng là cách người Tà Ôi ghi lại câu chuyện của làng bản.

Một điều đặc biệt trong nghi thức cúng dâng zèng là các tấm zèng dành riêng cho Giàng (Trời) sẽ không được sử dụng hay giặt sau khi cúng, mà được bảo quản cẩn thận trong không gian linh thiêng. “Tấm zèng ấy là biểu tượng của lòng thành kính, nên không ai được phép xâm phạm hay sử dụng vào mục đích khác”, nghệ nhân A Viết Thị Tâm (dân tộc Tà Ôi, xã Lâm Đớt) cho biết.

Người Tà Ôi tổ chức nghi lễ cúng dâng zèng vào những dịp lễ quan trọng của gia đình hoặc làng bản. Trước khi đi buôn bán zèng ở nơi xa, nghi lễ này được thực hiện để tạ ơn Giàng và cầu mong chuyến buôn may mắn. Dâng zèng vừa là nét đẹp văn hóa truyền thống vừa là sợi dây kết nối duyên tình, giúp mỗi người Tà Ôi thêm quý trọng, gìn giữ và lưu truyền bản sắc của dân tộc mình.

Nghi lễ gồm ba bước chính. Đầu tiên là khâu chuẩn bị. Gia chủ và con cháu tập hợp các tấm zèng trong nhà, phân loại một phần để dâng cúng, phần còn lại xếp quanh mâm lễ. Lễ vật gồm một tấm zèng gập vuông vắn, một con gà luộc, bốn con cá để trên bát xôi, hai chén rượu, một chén nước, hai con chuột, một nải chuối, một bát gạo, các loại bánh truyền thống, hai khúc mía và một ngọn mía còn lá. Trên cùng là cây nêu treo tua rua sợi thổ cẩm. Tiếp theo, gia chủ thực hiện nghi lễ chính bằng cách đọc bài khấn, bày tỏ lòng biết ơn Giàng vì đã ban phước lành và nghề truyền thống, đồng thời cầu mong sự phù hộ để người dệt làm ra nhiều tấm zèng đẹp, người buôn bán thành công, cuộc sống ấm no. Cuối cùng, nghi lễ khép lại bằng việc thụ hưởng lễ vật và tổ chức múa hát truyền thống. Cộng đồng cùng tham gia vũ điệu Ri Răm, Ân Zựt để bày tỏ lòng vui mừng và cảm tạ Giàng.

Theo chia sẻ của nghệ nhân A Viết Thị Tâm, trong các nghi lễ quan trọng, tấm zèng phải được sử dụng riêng biệt, không giặt, không cho tặng hay đem ra sử dụng. Việc này thể hiện sự kính trọng đối với Giàng và sự thiêng liêng của zèng trong các lễ cúng.

Trong những dịp trọng đại như đám cưới, tấm zèng cũng giữ một vai trò quan trọng. Nghệ nhân Mai Thị Hợp cho biết, dù không cần quá nhiều, nhưng mỗi gia đình phải có ít nhất một tấm zèng để dâng lên tổ tiên, mong tổ tiên chứng giám và phù hộ cho hạnh phúc của đôi vợ chồng trẻ.

Theo bà Lê Thị Thêm, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện A Lưới, nghi lễ cúng dâng zèng không chỉ là biểu tượng của sự gắn kết cộng đồng, mà còn là cách để bảo tồn bản sắc văn hóa đặc sắc của người Tà Ôi. Chính quyền địa phương cũng đang tích cực hỗ trợ việc phát triển nghề dệt zèng và quảng bá sản phẩm này để mang giá trị của zèng vươn xa hơn.

Nghề dệt zèng là công việc và cũng là niềm tự hào của phụ nữ Tà Ôi. Nghệ nhân A Viết Thị Tâm chia sẻ, khung dệt truyền thống của người Tà Ôi gồm 6 cây tre nhỏ, giúp người dệt có thể tạo ra những sản phẩm tinh xảo với hoa văn hạt cườm độc đáo. Điều này làm nổi bật sự tài hoa và công phu của những người phụ nữ Tà Ôi.

Thương hiệu zèng của đồng bào Tà Ôi nổi bật với các hoa văn phong phú và giá trị nghệ thuật cao. Nghề dệt zèng không chỉ là một phần di sản văn hóa mà còn là nguồn cảm hứng để bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc. Cúng dâng zèng không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn là biểu tượng của văn hóa, đoàn kết và tinh thần của cộng đồng Tà Ôi, giúp duy trì và lan tỏa giá trị văn hóa của họ đến bạn bè trong và ngoài nước.

Bài, ảnh: Thái Châu