Doanh nghiệp tư nhân Việt Nam lớn hay nhỏ?

Các nhà hoạch định chính sách còn đặt vấn đề để khu vực kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất cho phát triển kinh tế.

Câu hỏi đặt ra, khu vực doanh nghiệp này lớn hay nhỏ, có đảm trách được vai trò đó hay không?

Doanh nghiệp tư nhân đã vươn lên vượt trội

Tất cả các nhà trí thức, học giả, nhà kinh tế mà chúng tôi có dịp trao đổi, thảo luận đều khẳng định là khu vực doanh nghiệp tư nhân là năng lực nội sinh của đất nước, họ đã lớn mạnh và đủ lớn để đảm nhận vai trò này, nếu có chủ trương như vậy.

Tuy nhiên, chúng tôi cố gắng tìm lại các số liệu thống kê chính thức để góp phần trả lời câu hỏi quan trọng này.

Trước hết, cần thống nhất quan niệm rằng, doanh nghiệp tư nhân là doanh nghiệp tư nhân trong nước có đăng ký chính thức qua hệ thống đăng ký kinh doanh của Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Hiện nay, do thay đổi về cách tính thống kê, không ai biết khu vực doanh nghiệp tư nhân có đăng ký chính thức đóng góp tỷ trọng bao nhiêu vào GDP.

Các doanh nghiệp tham dự Hội nghị Thường trực Chính phủ làm việc với các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam ngày 27/02. Ảnh: VGP

Kể từ Niên giám Thống kê năm 2019 trở về trước, khu vực kinh tế tư nhân được tính tách bạch, đứng một mục riêng và chỉ chiếm từ khoảng 8 – 10% GDP. Điều này chứng tỏ khu vực này không lớn lên được sau gần 40 năm đổi mới. Các số liệu này cũng tương ứng với số liệu của Ban Kinh tế Trung ương, mà nay là Ban Chính sách, chiến lược Trung ương.

Trong năm 2019, Tổng cục Thống kê công bố tính lại quy mô GDP. Theo đó, quy mô GDP của Việt Nam tăng thêm 25,4%/năm trong giai đoạn 2011 - 2017 do bổ sung thêm 76.000 doanh nghiệp.

Những số liệu này cần giải trình thêm vì việc bổ sung thêm 76.000 doanh nghiệp, tức chỉ chiếm 10% trong tổng số 758.610 doanh nghiệp đang hoạt động tính đến cuối năm 2019, mà làm quy mô GDP tăng thêm 25,4% là rất khó hiểu.

Bắt đầu từ Niên giám Thống kê 2020, khu vực doanh nghiệp tư nhân được tính gộp vào khu vực kinh tế ngoài nhà nước, cùng với khu vực kinh tế hộ gia đình (nông nghiệp và phi nông nghiệp) và khu vực kinh tế tập thể.

Chẳng hạn, theo Niên giám Thống kê 2023 (Niên giám cập nhật nhất), khu vực kinh tế ngoài nhà nước đóng góp khoảng (làm tròn số) 50% GDP, 56% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tạo hơn 82% công ăn việc làm xã hội.

Do tính gộp như vậy, nên thực sự không biết khu vực doanh nghiệp tư nhân chiếm tỷ trọng chính xác là bao nhiêu trong GDP.

Gần đây, chúng tôi được biết, khối doanh nghiệp tư nhân có đăng ký chính thức đóng góp khoảng 28% GDP.

Đây là phát hiện rất quan trọng, chấn động vì khu vực doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành khu vực chiếm tỷ trọng lớn nhất trong GDP của đất nước, vượt xa tỷ trọng của khu vực kinh tế nhà nước khoảng 21% GDP; khu vực kinh tế FDI hơn 20%; kinh tế cá thể (21%), kinh tế tập thể (1%).

Tóm lại, khu vực kinh tế ngoài nhà nước – trong đó bao gồm khu vực kinh tế tư nhân – chiếm tới ½ GDP của Việt Nam và xứng đáng là động lực tăng trưởng quan trọng nhất của nền kinh tế.

Từ góc nhìn đó, nếu khu vực kinh tế tư nhân không tăng trưởng cao, bền vững ở mức 2 con số thì nền kinh tế không thể tăng trưởng 2 con số, như chúng ta mong muốn.

Còn muôn vàn khó khăn

Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn thừa nhận rằng, khu vực doanh nghiệp tư nhân Việt Nam còn rất non trẻ và gặp rất nhiều khó khăn.

Khảo sát gần đây của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) cho biết, gần 54% trong tổng số 30 nghìn doanh nghiệp được khảo sát cho biết, họ gặp khó khăn đặc biệt về đầu ra do nhu cầu thị trường trong nước thấp.

Báo cáo PCI của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2024 cho biết, mức độ lạc quan của doanh nghiệp ở mức thấp so với những năm trước. Cụ thể, chỉ 27% doanh nghiệp cho biết sẽ mở rộng sản xuất kinh doanh trong 2 năm tiếp theo, thấp nhất trong hơn chục năm nay.

Trong tháng 01/2025 có hơn 58,3 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường. Có đến 370,5 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường trong 2 năm 2023, 2024 (năm 2024 là 197,9 nghìn; năm 2023, là 172,6 nghìn).

Về quy mô, doanh nghiệp siêu nhỏ chiếm phần khoảng 69%; doanh nghiệp nhỏ chiếm khoảng 25%; còn lại doanh nghiệp quy mô vừa 3,5% và doanh nghiệp lớn khoảng 2,5% (tức khoảng 25.000, trong đó doanh nghiệp tư nhân Việt Nam chiếm khoảng 1/3).

Tính đến nay, theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cả nước có 940 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động, kém xa so với mục tiêu có 1 triệu doanh nghiệp đến 2020 và 1,5 triệu doanh nghiệp đến năm 2025, như Nghị quyết 10 năm 2017 đã đặt ra.

Như vậy, số doanh nghiệp thành lập mới tăng thấp, số doanh nghiệp rút khỏi thị trường cao kỷ lục. Khu vực doanh nghiệp trong nước đang yếu đi; môi trường kinh doanh chưa có dấu hiệu cải thiện; vướng mắc pháp lý đối với hàng ngàn dự án đầu tư trên cả nước về cơ vẫn chưa được tháo gỡ.

Vì vậy, cần tiếp tục rà soát các rào cản kinh doanh, các điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp lý, lên đến gần 16.000 trong nhiều ngành nghề, lĩnh vực.

Tổng Bí thư Tô Lâm nói cần tiếp tục cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh. Trong đó, mục tiêu phấn đấu giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính và chi phí kinh doanh, chi phí không chính thức. Cải cách thể chế phải theo hướng bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện kinh doanh không cần thiết. Việc này nhằm phấn đấu trong vòng 2-3 năm, môi trường đầu tư của Việt Nam nằm trong Top 3 của ASEAN.

"Người người, nhà nhà đều hăng say làm việc, mọi thành phần kinh tế đều tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội thì tất yếu tăng trưởng kinh tế sẽ vượt lên" là câu nói rất thấm thía của Tổng Bí thư.

Không nên sợ kinh tế tư nhân vì họ chính là ông bà, cha mẹ, anh em, con cái, bạn bè, người thân xung quanh ta. Họ là đồng bào ta.

Tư Giang