Để sen Việt Nam phát triển bền vững

Diện tích trồng sen bị thu hẹp

Tại hội thảo, với mục tiêu là bảo tồn và phát triển sen Việt Nam, các đại biểu là chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp, tổ chức quốc tế trong và ngoài nước, đại diện các tỉnh, thành phố đã tập trung đánh giá thực trạng và đưa ra những định hướng, giải pháp phát triển sen trong thời gian tới.

Ban chủ tọa

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội Nguyễn Đình Hoa cho biết, sen không chỉ có giá trị đặc biệt về tâm linh và tôn giáo mà còn là cây trồng đa giá trị: có giá trị dinh dưỡng và giá trị sử dụng rất cao, hầu hết các bộ phận của cây trồng này có thể làm thực phẩm, làm dược liệu, làm nguyên liệu cao cấp cho ngành dệt may và đem lại giá trị kinh tế cao.

Đặc biệt, thành phố Hà Nội có rất nhiều đặc sản tinh túy được chế biến từ sen, vừa mang lại giá trị kinh tế, vừa là nét văn hóa đặc sắc của người Hà Thành. Hà Nội đã đánh giá, phân hạng được 2.723 sản phẩm OCOP, trong đó có 18 sản phẩm từ sen.

Hay những sản phẩm lụa tơ sen "độc nhất, vô nhị" ở Việt Nam do nghệ nhân Phan Thị Thuận (xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức) sản xuất và sản phẩm "Khăn lụa tơ sen" của Công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức của nghệ nhân Phan Thị Thuận cũng là sản phẩm tiềm năng được đánh giá 5 sao và được Văn phòng Chính phủ sử dụng làm quà tặng cho các nguyên thủ quốc gia.

Ngoài ra còn có các sản phẩm OCOP từ sen có giá trị kinh tế cao như: Sen trà Hiền Xiêm, quận Tây Hồ; chè sen Quảng An, quận Tây Hồ; hạt sen Đầm Long, huyện Ba Vì; trà lá sen, huyện Sóc Sơn; trà tâm sen, huyện Thanh Trì; xôi cốm hạt sen Ngô Thức, quận Nam Từ Liêm... Tuy nhiên, trong thời gian qua, do quá trình đô thị quá hóa diễn ra mạnh mẽ dẫn tới diện tích trồng sen đang dần bị thu hẹp. Qua đó, cũng đã ảnh hưởng nhiều đến quá trình phát triển các sản phẩm liên quan đến sen.

Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội Nguyễn Đình Hoa phát biểu khai mạc hội thảo

Còn theo PGS.TS. Đặng Văn Đông (Viện Nghiên cứu Rau quả) cho biết, phát triển sen còn nhiều hạn chế là do hiện nay các đầm sen chưa có cơ chế giao khoán rõ ràng, chưa có chủ nhân thực sự cùng với đó có những người chủ lại ít tâm huyết với cây sen, không đầu tư thích đáng vật tư, công sức cho việc chăm sóc cây sen, do vậy năng suất thấp hiệu quả thu được không đáng kể.

Hơn nữa, với tính của cây sen là yêu cầu cả đất và nước đều phải sạch, không ô nhiễm. Tuy nhiên nguồn đất và nước ở nhiều nơi đều bị ô nhiễm do nước thải sinh hoạt chưa được kiểm soát hết, do vậy đã làm cho cây sen khó có thể sống nổi, nếu không có những giải pháp cả trước mắt và lâu dài.

Đồng quan điểm trên, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp, quản lý khai thác công trình thủy lợi và nước sạch nông thôn tỉnh Đồng Tháp Trần Văn Nhãn cho biết, hiện nay, bộ giống sen còn ít, chủ yếu là các giống sen bản địa, truyền thống; chủng loại giống đơn điệu, hoa cánh mỏng và không bền, thời gian thu hoạch ngắn, giống được sử dụng qua nhiều năm đã bị thoái hóa. Một số loại bệnh trên cây sen ở các vùng chuyên canh chưa có giải pháp khắc phục triệt để làm ảnh hưởng đến năng suất.

Bên cạnh đó, mô hình sản xuất kết hợp với du lịch nông nghiệp đã được khai thác trong nhiều năm nhưng chưa được đầu tư, làm mới, kinh phí đầu tư còn ít, chưa có nhiều giải pháp tiếp cận, khai thác tốt giá trị văn hóa, môi trường sinh thái từ sen để hấp dẫn khách du lịch; giải pháp truyền thông quảng bá của các chủ cơ sở còn đơn điệu. Trình độ ứng dụng khoa học công nghệ chưa cao, chưa tận dụng khai thác tối đa các phụ phẩm từ cây sen; các sản phẩm từ sen trên thị trường hiện nay giá trị gia tăng chưa cao, sức cạnh tranh chưa lớn.

PGS.TS. Đặng Văn Đông (Viện Nghiên cứu Rau quả) chia sẻ tai hội thảo

Hiến kế để sen phát triển bền vững

Trước thực trạng đó, PGS.TS. Đặng Văn Đông cho rằng, để bảo tồn và phát triển sen một cách bền vững, cần có sự tham gia và hành động cụ thể từ các cơ quan quản lý, các tổ chức bảo tồn và cộng đồng. Các cơ quan quản lý nên tập trung vào việc xây dựng và thực thi các chính sách bảo tồn phát triển một cách cụ thể, bao gồm ban hành các quy định về bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên và hỗ trợ tài chính cho các dự án bảo tồn phát triển sen.

Đặc biệt, cần kiểm soát ô nhiễm và cải thiện chất lượng nước để cho cây sen phát triển. Cần quản lý chặt chẽ nguồn xả thải từ công nghiệp và sinh hoạt. Các doanh nghiệp, khu công nghiệp và khu dân cư cần tuân thủ các quy định về xử lý nước thải, đảm bảo không xả thải trực tiếp ra hồ mà không qua xử lý. Thực hiện việc thiết lập hệ thống quan trắc nước tự động và kiểm tra định kỳ các chỉ số về môi trường.

Quang cảnh hội thảo

Còn theo ông Trần Văn Nhãn đề xuất: Cần có bảo tồn giống, nghiên cứu giống trồng sen, quy hoạch vùng trồng và phát triển các kỹ thuật cho việc trồng và khai thác các sản phẩm khác nhau (chuẩn hóa đa dạng hóa giống sen đáp ứng nhu cầu của thị trường tiêu thụ như sen lấy củ, lấy thân, lấy lá, lấy gương). Tăng cường tạo các sản phẩm thứ cấp từ cây sen để nâng giá trị hàng hóa của cây sen.

Ngoài ra, tăng cường liên kết sản xuất kết hợp khai thác du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm. Kết hợp khai thác phát triển du lịch nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội; các đơn vị lữ hành du lịch cần hỗ trợ, hướng dẫn các hộ gia đình, người dân phát triển các sản phẩm, dịch vụ du lịch mới gắn với sen sao cho phù hợp với mọi đối tượng khách trong nước và quốc tế.

Một số các sản phẩm OCOP từ sen có giá trị kinh tế cao được trưng bày tại hội thảo.

"Tiếp tục rà soát đổi mới cơ chế, chính sách thúc đẩy, thu hút đầu tư phát triển ngành hàng sen, khai thác tối đa giá trị gia tăng từ cây sen thời gian tới. Trong đó, cần nghiên cứu để ban hành chính sách chuyển đổi từ những diện tích trồng lúa kém hiệu quả sang trồng sen gắn với làm du lịch, hoặc xen canh lúa - sen theo từng khu vực để đảm bảo có nguồn nguyên liệu sen quanh năm và tạo thành các điểm tham quan, khu du lịch gắn với cảnh quan từ sen" – ông Trần Văn Nhãn nói.

Thương Nguyễn