Đầu tư năng lượng tái tạo: Khung pháp luật còn nhiều điểm chồng chéo

Việc thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, nhất là năng lượng gió, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh khối không chỉ giúp ứng phó tác hại đối với môi trường mà còn tạo lợi thế lớn trong xu hướng xanh hóa toàn cầu.

Thiếu quy định làm tăng nguy cơ tranh chấp

Lợi thế là vậy nhưng theo TS. Trần Du Lịch - Phó chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), đến thời điểm hiện tại, cụm từ “xanh hóa” hay “năng lượng tái tạo” vẫn chưa thực sự quen thuộc với doanh nghiệp (DN) và khung pháp lý đối với lĩnh vực này tại Việt Nam chưa đầy đủ. Điều này dẫn đến tình trạng “muốn làm nhưng không làm được hoặc làm nhưng bị trì hoãn do vướng”. Không chỉ vậy, việc thiếu quy định, hướng dẫn còn làm tăng nguy cơ phát sinh tranh chấp khiến nhà đầu tư và cơ quan nhà nước đều quan ngại.

TP.HCM là nơi tập trung đông dân cư, có nhiều DN hoạt động nên tiêu thụ năng lượng rất lớn. Năm 2023, TP.HCM đã tiêu thụ 28,5 tỷ kWh, chiếm 15% tổng lượng điện tiêu thụ trong cả nước. Tuy nhiên, do đặc thù địa lý, Thành phố không thể phát triển nhiều loại hình năng lượng. Dù có mạng lưới sông ngòi đa dạng nhưng TP.HCM không có tiềm năng phát triển thủy điện trong khi nhiệt điện, điện than khó phát triển vì sẽ gây ô nhiễm môi trường.

Để phát triển bền vững, TP.HCM đã ban hành “Kế hoạch hành động tăng trưởng xanh giai đoạn 2024 - 2030”, trong đó, xác định 14 nhóm nhiệm vụ chính nhấn mạnh đến yếu tố xanh trong phát triển, nổi bật là những chương trình năng lượng tái tạo. Thành phố tập trung phát triển nguồn năng lượng điện mặt trời, điện gió, điện sinh khối, trong đó, ưu tiên phát triển năng lượng điện mặt trời mái nhà và năng lượng điện từ chất thải rắn. Hiện Thành phố mới thí điểm lắp đặt pin mặt trời trên mái nhà của 440 cơ quan công quyền, gồm các đơn vị quân đội, bệnh viện và các tòa nhà hành chính và đang đề xuất Bộ Công Thương xem xét quy mô nguồn điện sinh khối và điện rác với công suất đến năm 2030 là 340MW.

Ông Nguyễn Xuân Thắng - Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham Việt Nam), cho biết các nhà đầu tư rất quan tâm đến năng lượng mặt trời. Tuy nhiên, hiện nay quy định, hướng dẫn thực hiện vẫn đang trong quá trình soạn thảo. Điều này một mặt gây bế tắc cho nhà đầu tư đang vận hành các công trình năng lượng mặt trời sau năm 2020, mặt khác tạo ra sự e ngại cho nhà đầu tư muốn triển khai xây dựng công trình mới trong thời gian tới.

Không chỉ vậy, theo LS. Nguyễn Đức Minh Công ty Luật TNHH Kim & Chang, còn nhiều bất cập khác khiến các nhà đầu tư năng lượng sạch e ngại. Cụ thể, một công trình trong lĩnh vực này chịu sự điều chỉnh của nhiều quy định, phân tán tại nhiều luật khác nhau. Điều này vô hình trung gây nên sự khó khăn cho DN khi đầu tư, đặc biệt là trong bối cảnh khung pháp luật còn nhiều điểm chồng chéo và chưa theo kịp thực tiễn. Đã vậy, các hợp đồng mua bán điện đều phải sử dụng theo mẫu và rất hạn chế sự thỏa thuận của các bên. Đáng lo hơn, nhiều bên cho vay còn từ chối cấp vốn do mẫu hợp đồng mua bán điện không đạt tiêu chuẩn.

Riêng với điện mặt trời áp mái nhà, TS-LS. Lê Nết Công ty Luật LNT & Partners, khẳng định tất cả đều gặp vướng mắc do thiếu quy định pháp luật. Cụ thể, điện mặt trời mái nhà không có quy định về giá bán cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), pháp luật hiện hành cũng gây hạn chế cho đơn vị phát điện trong việc tìm kiếm đối tác mua điện. Việc thực hiện công trình trong lĩnh vực này chịu sự điều chỉnh của chủ yếu bởi Luật Điện lực và một số nghị định, quyết định khác.

Thiếu quy định, hướng dẫn một mặt gây bế tắc cho nhà đầu tư đang vận hành các công trình năng lượng mặt trời sau năm 2020, mặt khác tạo ra sự e ngại cho nhà đầu tư muốn triển khai xây dựng công trình mới

Cơ chế đặc thù giúp TP.HCM có nhiều lợi thế

Ông Trần Du Lịch cho rằng, TP.HCM có nhiều lợi thế khi được cho phép thí điểm cơ chế đặc thù, bao gồm cả đặc thù trong phát triển năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, những rào cản chung của chính sách, quá trình hiện thực hóa Nghị quyết 98 của Quốc hội đối với lĩnh vực này gặp không ít thách thức. Vì vậy, chính quyền Thành phố, cộng đồng DN cần phải phối hợp trong việc nhìn nhận vấn đề và tìm ra giải pháp. Cùng với đó, các chuyên gia có kinh nghiệm, đặc biệt về mặt pháp lý có thể đồng hành để tư vấn, hỗ trợ lãnh đạo Thành phố trong tiến trình thu hút đầu tư và triển khai kế hoạch xây dựng năng lượng tái tạo nhằm giúp quá trình đầu tư, vận hành diễn ra an toàn, đảm bảo quyền lợi cho các bên tham gia.

TP.HCM nên đưa ra những hướng dẫn cụ thể trên nền tảng quy định của Nghị quyết 98 để thực hiện hiệu quả kế hoạch phát triển năng lượng sạch trong bối cảnh hiện nay. Theo đó, một số quy định tại Nghị quyết 98 nên được làm rõ. Ví dụ như đối với sử dụng mái nhà công cho triển khai điện mặt trời, Thành phố nên cho phép trao đổi phần điện dư thừa cho các cơ quan, đơn vị sự nghiệp công khác, hay có cơ chế phối hợp với nhà đầu tư tư nhân thông qua hình thức cho thuê mái nhà các công trình công.

Để giải quyết những thách thức về việc ban hành quy định pháp lý đối với việc phát triển năng lượng điện mặt trời, các chuyên gia khuyên nên tham khảo mô hình của một số nước. Chẳng hạn như mô hình RESCO của Ấn Độ cho phép các nhà phát triển tư nhân đầu tư vào hệ thống năng lượng mặt trời mái nhà và bán điện thông qua các hợp đồng mua bán điện. Mô hình này không chỉ giảm thiểu rủi ro công nghệ cho người dùng cuối mà còn khuyến khích đầu tư từ các tổ chức tư nhân. Bên cạnh đó, cần tập trung vào hệ thống lưu trữ năng lượng pin (BESS) để tích trữ năng lượng tái tạo. BESS sẽ lưu trữ năng lượng dư thừa, giảm phụ thuộc vào lưới điện và cung cấp dịch vụ phụ trợ như điều khiển năng lượng và tần số. “Quan trọng là TP.HCM với trợ lực từ Nghị quyết 98 cần có những bước đi quyết liệt hơn, mạnh dạn hơn nhằm tận dụng những lợi thế từ cơ chế đặc thù. Thành phố cần sớm công bố danh mục chương trình năng lượng tái tạo, cũng như có hướng dẫn rõ hơn về thủ tục, quy trình thực hiện, ví dụ trong khâu lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, phạm vi hợp tác đầu tư, hay chính sách ưu đãi”, LS. Đức Minh tư vấn.

Minh Hào