Dấu ấn nơi 'hợp long' đường sắt Đông Dương xưa

Ngày 2-9-1936 tại Km1221, thôn Hảo Sơn Bắc, xã Hòa Xuân Nam, thị xã Đông Hòa ngày nay, Thống đốc René Robin và Hoàng đế Bảo Đại đã đặt thanh ray đường sắt cuối cùng, đánh dấu cột mốc hoàn thành toàn bộ tuyến đường sắt Đông Dương

Dấu tích...

Nhiều người dân và du khách đến ga Hảo Sơn (thôn Hảo Sơn Bắc, xã Hòa Xuân Nam, thị xã Đông Hòa, tỉnh Phú Yên) nhưng có lẽ ít người để ý đến tấm bia đá nằm ngay cạnh đường ray. Tuy nhiên, tấm bia này có giá trị và ý nghĩa lịch sử quan trọng đối với ngành đường sắt Việt Nam.

Theo tài liệu ghi lại, tại Ga Hảo Sơn là nơi đã diễn ra sự kiện nối thanh ray cuối cùng thông tuyến đường sắt thống nhất Bắc - Nam, tuyến đường sắt xuyên Đông Dương xưa. Ngày 2-9-1936, thực dân Pháp tổ chức khánh thành và thông tuyến vào ngày 1-10 cùng năm. Ngày 1-10-2016, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam tổ chức lễ khánh thành phục dựng mốc bia ghi dấu tích này. Tấm bia ghi lại thời khắc lịch sử 80 năm của ngành đường sắt Việt Nam.

Tấm bia phục dựng (làm bằng đá tự nhiên, ngang 1m, cao 2m) đặt ngay đúng vị trí từng được dựng bia cũ, qua thời gian chữ sơn màu vàng đã phai mờ, nằm cạnh đường ray và quốc lộ 1A. Mặt bia hướng vào Nam khắc bằng tiếng Pháp, hướng ra Bắc được khắc bằng tiếng Việt, với nội dung: “Nơi đây, đường sắt xuyên Đông Dương do Paul Doumer khởi xướng để tạo ra tính thông suốt của Đông Dương đã hoàn thành vào ngày 2-9-1936 bằng việc nối đường ray từ biên giới Trung Quốc vào đường ray từ Sài Gòn ra, Km1.221, khu gian Hảo Sơn - Đại Lãnh”. Paul Doumer là Toàn quyền Đông Dương từ năm 1897-1902 và là Tổng thống Pháp từ năm 1931-1932.

Anh Trần Văn Huy, quê Phú Yên, hiện đang sinh sống tại TPHCM, cho biết: “Tôi đã qua lại khu vực này rất nhiều lần nhưng không biết tại đây có một dấu tích đánh dấu sự kiện lịch sử của ngành đường sắt. Đây là sự kiện rất thú vị. Tôi mong rằng ngành đường sắt phối hợp cùng địa phương, tổ chức tuyên truyền và quảng bá sự kiện lịch sử thú vị này để nhiều người biết đến”.

Theo tìm hiểu từ cuốn Đất Phú trời Yên của tác giả Trần Sĩ Huệ, do Nhà Xuất bản Hội Nhà văn ấn hành năm 2018, trong đó có đoạn viết: “Việc xây dựng đường sắt xuyên Việt (ngày trước gọi là xuyên Đông Dương) được đề ra từ năm 1897 thời Toàn quyền Paul Doumer. Qua 39 năm xây dựng, từng đoạn ngắn từ Bắc vào và từ Nam ra, đến ngày 7-1-1936, đường ray được đặt tới Tuy Hòa và đến ngày 2-9 cùng năm, thanh ray cuối cùng được nối tại Hảo Sơn”.

Tuyến đường sắt qua Phú Yên, từ ranh giới tỉnh Bình Định đến ranh giới tỉnh Khánh Hòa dài 120km. Đây là đoạn hoàn thành cuối cùng trong hệ thống đường sắt xuyên Việt. Trong buổi lễ khánh thành tại Km1.221 phía Nam ga Hảo Sơn dưới chân đèo Cả, Vua Bảo Đại mặc quốc phục, cầm cờ lê, làm động tác siết bu lông nối ray, chính thức công nhận đã hoàn thành.

Tư liệu giá trị

Tấm bia ghi dấu tích nơi nối thanh ray cuối cùng của tuyến đường sắt năm xưa tại thôn Hảo Sơn Bắc, xã Hòa Xuân Nam, thị xã Đông Hòa, tỉnh Phú Yên hiện bắt đầu được nhiều người dân địa phương và du khách biết đến, tìm hiểu. Bên cạnh đó, nhiều thầy cô các trường học trên địa bàn tỉnh cũng tìm hiểu về dấu tích này để phục vụ việc giảng dạy các môn lịch sử, giáo dục địa phương.

Cô giáo Nguyễn Thị Mộng Thường, giáo viên dạy Ngữ văn và Giáo dục địa phương, Trường THCS Trần Hưng Đạo (thị xã Đông Hòa), cho biết: “Tôi thường đến dấu tích này để chụp ảnh, ghi lại nội dung trên tấm bia cũ cũng như trên bia phục dựng để làm tư liệu phục vụ giảng dạy. Tôi cho rằng địa điểm này góp phần giúp người dân, du khách và những người quan tâm đến ngành đường sắt biết đây là nơi lưu dấu một phần lịch sử quan trọng của tuyến đường sắt Đông Dương xưa, đường sắt thống nhất Bắc - Nam ngày nay”.

Hiện tại, màu sơn vàng những dòng chữ khắc trên bia đá phục dựng năm 2016 đã phai màu, khó đọc. Ông Phạm Nguyễn Chiến, Giám đốc Công ty cổ phần Đường sắt Phú Khánh, cho biết, việc phục dựng, trùng tu tấm bia ghi lại sự kiện nối thanh ray cuối cùng thông tuyến đường sắt thống nhất Bắc - Nam là một trong những nội dung chuẩn bị kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Đường sắt Việt Nam (21-10-1946 - 21-10-2026). “Hiện đơn vị đang khảo sát, triển khai thực hiện để hoàn thành đúng vào dịp kỷ niệm Ngày Truyền thống ngành đường sắt Việt Nam”, ông Chiến cho biết thêm.

PHƯƠNG ĐÔNG - MINH ĐĂNG