Cuộc cách mạng thầm lặng

Tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nơi nghề nuôi tôm đã trở thành sinh kế quen thuộc của người dân, một cuộc cách mạng âm thầm đang diễn ra. Trung tâm của sự thay đổi ấy là ông Nguyễn Thanh Mỹ, một doanh nhân công nghệ đã rẽ lối sang lĩnh vực nông nghiệp với sáng tạo mang tên Tomgoxy - mô thức nuôi tôm giàu oxy, ứng dụng công nghệ cao, hứa hẹn thay đổi toàn diện ngành nuôi tôm Việt Nam.

“Ban đầu, tôi không biết gì về con tôm, chỉ biết ăn tôm thôi,” ông Mỹ cười kể lại. Hành trình bất ngờ này bắt đầu từ lời mời của ông Lê Văn Quang, Tổng giám đốc Minh Phú Seafood và ông Phan Thanh Sơn, Giám đốc Công ty Hệ thống thông tin FPT. Họ đã “đặt hàng” ông Mỹ phát triển một giải pháp công nghệ cao cho ngành nuôi tôm - lĩnh vực vốn đang gặp nhiều thách thức về hiệu quả và môi trường.

Tiến sĩ Nguyễn Thanh Mỹ một trong những doanh nhân tiên phong trong việc đưa công nghệ cao vào nông nghiệp

Từ “đơn đặt hàng” này, ông Mỹ đến khảo sát một trang trại nuôi tôm tại Trần Đề, Sóc Trăng, nơi được đánh giá là mô hình thành công nhất thời điểm đó. Những gì ông chứng kiến thật đáng kinh ngạc: tiếng ồn inh ỏi như trong một “chiếc máy xay sinh tố,” mùi hôi nồng nặc khiến ông chóng mặt. Nhưng chính sự hỗn độn ấy đã khơi dậy trong ông khát vọng thay đổi.

Qua trao đổi với các chuyên gia tại Đại học Cần Thơ, ông Mỹ hiểu rằng người nuôi tôm thường áp dụng phương pháp sục khí từ đáy lên để hòa tan oxy vào nước vì họ cho rằng oxy nhẹ hơn nước. Nhưng thực tế thì ngược lại dẫn đến hiệu quả hòa tan oxy không đạt tối ưu.

Khi đại dịch Covid-19 buộc cả nước giãn cách xã hội, ông Mỹ cùng đội ngũ kỹ sư tận dụng thời gian để nghiên cứu sâu hơn. Tại trung tâm nghiên cứu 4.0 của Mỹ Lan Group trên cù lao Long Trị thuộc tỉnh Trà Vinh, ông và 83 cộng sự làm việc không ngừng nghỉ, từ thiết kế ao nuôi, phát triển máy tách khí để thu oxy tinh khiết, đến chế tạo cảm biến đo nồng độ pH nước.

Sau sáu tháng miệt mài, nhóm nghiên cứu đã cho ra đời mô thức Tomgoxy, một giải pháp nuôi tôm tiên tiến kết hợp công nghệ và tính bền vững. Đồng thời, nhóm đã đăng ký 74 bằng sáng chế liên quan đến mô thức này.

Điểm đặc biệt của Tomgoxy là khả năng giảm chi phí đầu vào, không phát thải khí nhà kính và tối ưu hóa tài nguyên đất, nước. Một phần ba diện tích ao nuôi được trồng cây đước làm hệ thống lọc tự nhiên, trong khi các loại tảo được sử dụng để cung cấp oxy, lọc nước và hạn chế vi khuẩn gây bệnh. Kết quả là năng suất nuôi tôm tăng gấp ba lần so với phương pháp truyền thống.

Nếu như trước đây cần từ 1,4 đến 1,8 tấn thức ăn để sản xuất 1 tấn tôm, thì với Tomgoxy, chỉ cần đúng 1 tấn thức ăn. Mật độ thả nuôi tăng từ 100 con/m2 lên đến 400 con/m2. Quan trọng hơn, chất lượng tôm đồng đều, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường Nhật Bản, châu Âu và Mỹ.

Dù vậy, việc thuyết phục người nông dân áp dụng Tomgoxy không hề dễ dàng. Với mức đầu tư ban đầu khoảng 30 triệu đồng, cao hơn nhiều so với 5 triệu đồng cho máy cho tôm ăn truyền thống, mô hình này là một thách thức lớn về tài chính đối với nông dân. Hiểu được khó khăn đó, RYNAN - công ty của ông Mỹ - đã đưa ra nhiều giải pháp hỗ trợ, từ bảo lãnh ngân hàng đến bao tiêu sản phẩm với giá cao hơn thị trường. Những chính sách này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng tài chính mà còn xây dựng niềm tin cho người nuôi.

Hiện tại, mô thức Tomgoxy đã được triển khai tại Ninh Thuận, Thái Lan và đang mở rộng sang Indonesia, Philippines, Lào và các quốc gia có ngành nuôi tôm lớn trên thế giới.

Nhưng đối với ông Mỹ, đây mới chỉ là khởi đầu. Mục tiêu lớn hơn của ông không chỉ là cải tiến ngành nuôi tôm mà còn ứng dụng công nghệ cao tạo thành lực đẩy cho sự phát triển bền vững của toàn ngành nông nghiệp.

Hoàn thiện chuỗi nông nghiệp công nghệ cao

Dù sinh ra và lớn lên ở vùng đồng quê Trà Vinh, ông Mỹ vẫn tự nhận mình là “người ngoại đạo” với ngành nông nghiệp. Ông đã theo học và dành phần lớn cuộc đời nghiên cứu, kinh doanh và khá thành công với Tập đoàn Mỹ Lan chuyên sản xuất bản in offset CTP, máy và mực in phun công nghiệp, màng chất dẻo đa lớp cản khí cao.

Cơ duyên đưa ông đến với ngành nông nghiệp xuất hiện vào năm 2015 khi ông được ông Lê Minh Hoan, lúc đó là Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp và nay là Bộ trưởng Nông nghiệp và phát triển nông thôn, mời tham gia thảo luận về ứng dụng công nghệ cao trong phát triển nông nghiệp tại tỉnh Đồng Tháp với tư cách là chủ tịch Tập đoàn Mỹ Lan.

Từ đó, ông nhận thấy rằng nông nghiệp Việt Nam có tiềm năng to lớn, không chỉ là một phần thiết yếu của nền kinh tế mà còn là “bệ đỡ” vững chắc cho sự phát triển bền vững.

Ngành nông nghiệp cũng nhận được sự quan tâm từ nhà nước với nhiều chính sách khuyến khích hiện đại hóa, như Quyết định 79 về nuôi tôm nước lợ hay Quyết định 1490 về canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải.

Việt Nam còn sở hữu đầy đủ cả năm phân khúc của chuỗi giá trị nông nghiệp: vật tư đầu vào, canh tác, chế biến, phân phối và tiêu thụ. Tuy nhiên, ngành này vẫn tồn tại nhiều vấn đề cần được khắc phục để hoàn thiện chuỗi giá trị nông nghiệp công nghệ cao.

Đơn cử, trong nuôi tôm, đa phần người nuôi hiện nay vẫn áp dụng phương pháp sục khí vào nước để cung cấp oxy, nhưng như đã nói ở trên, cách làm này không đúng theo nguyên lý khoa học, dẫn đến chi phí đầu vào tăng cao.

Tương tự, khi đối mặt với vấn đề xâm nhập mặn, do không có thiết bị đo độ mặn, người dân thường lấy nước mặn tưới cây mà không kiểm soát được, khiến cây trồng và hoa màu giảm năng suất hoặc chết, gây thiệt hại lớn.

Trong canh tác lúa, do thiếu hệ thống giám sát côn trùng thông minh, nông dân buộc phải dựa vào các phương pháp thủ công để dự báo tỷ lệ côn trùng gây hại. Điều này thường dẫn đến dự báo không chính xác, khiến họ phải phun thuốc trừ sâu trên diện tích lớn, gây lãng phí và tăng chi phí sản xuất.

Những tác động từ chiến tranh thương mại giữa các nền kinh tế lớn, bất ổn chính trị, cùng việc các thị trường truyền thống gia tăng các biện pháp bảo hộ và hàng rào kỹ thuật đã khiến các sản phẩm nông nghiệp dễ bị tổn thương hơn. Do đó, chuyển đổi kép trong nông nghiệp không chỉ là xu thế mà còn là điều kiện sống còn để ngành này phát triển bền vững.

“Những lỗi mà ngành nông nghiệp đang gặp phải chính là ‘cơ hội tỷ USD’ cho những ai tìm ra được giải pháp”, ông Mỹ nhận định. Chính vì vậy, cuối năm 2015, khi đang sở hữu 60% cổ phần Tập đoàn Mỹ Lan, cảm thấy mình đã giàu theo cách hiểu của ông là “biết đủ, không chịu áp lực về vật chất”, ông đã rời công ty và về hưu.

Tuy nhiên khi nhìn thấy cơ hội, ông Mỹ lại muốn làm gì đó để đóng góp vào sự phát triển của quê hương, tạo công ăn việc làm cho giới trẻ ở Đồng bằng sông Cửu Long. Từ tâm huyết đó, ông sáng lập ba công ty với sứ mệnh cách mạng hóa nông nghiệp thông qua công nghệ cao.

Ba công ty bao gồm RYNAN Smart Aguculture, chuyên sản xuất phân bón thông minh và thiết bị nông nghiệp; RYNAN Technologies Vietnam, nơi chế tạo các thiết bị IoT tiên tiến như ổ khóa, đồng hồ nước, trạm quan trắc và hệ thống giám sát côn trùng thông minh; và RYNAN Agrifoods, hoạt động trong lĩnh vực thương mại điện tử, hướng đến kết nối nông sản Việt với thế giới.

Mô thức Tomgoxy, một trong những dự án mang tính đột phá, đạt hiệu quả cao không chỉ được áp dụng tại Việt Nam mà còn "xuất ngoại".

Những “đứa con tinh thần” này không chỉ mang theo khát vọng công nghệ mà còn là lời hứa với một nền nông nghiệp hiện đại, xanh, bền vững. Chúng là cầu nối để giải quyết những vấn đề nhức nhối còn tồn đọng, thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời tiến tới hoàn thiện chuỗi giá trị nông nghiệp công nghệ cao cho Việt Nam. Những công ty này đã nhanh chóng tạo ra những dự án mang tính đột phá và đạt hiệu quả cao tại Việt Nam mà còn được “xuất ngoại” như mô thức Tomgoxy.

Các dự án đột phá

Trước đây, người dân sống ở những vùng bị ảnh hưởng bởi hạn mặn thường phải dùng phương pháp thủ công để kiểm tra độ mặn của nước, như thử trực tiếp bằng tay hay đo lường bằng các công cụ thô sơ.

Nhưng giờ đây, chỉ cần chiếc điện thoại thông minh, họ đã có thể dễ dàng theo dõi độ mặn của nước theo thời gian thực nhờ ứng dụng RYNAN Mekong miễn phí. Ứng dụng này không chỉ cung cấp thông tin về độ mặn mà còn thông báo thời điểm nước ngọt xuất hiện, giúp nông dân chủ động hơn trong việc tưới tiêu và nuôi trồng thủy sản, tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Ý tưởng ra đời của ứng dụng RYNAN Mekong bắt nguồn từ thực tế trong đợt hạn mặn năm 2016, khi mà những hàng dừa nước trên cù lao Long Trị dần chuyển từ màu xanh tươi mát sang nâu úa, báo hiệu sự xâm nhập mặn nghiêm trọng. Thời điểm đó, nhiều nông dân vẫn không nhận ra nước đã nhiễm mặn, tiếp tục sử dụng để tưới cây, dẫn đến thiệt hại nặng nề cho vườn tược.

Để giải quyết vấn đề này, ông Mỹ cùng đội ngũ kỹ sư đã nghiên cứu và phát triển hệ thống phao quan trắc mặn ngọt. Những chiếc phao này được đặt dưới dòng sông, bên trong chứa các cảm biến tự động thu thập dữ liệu về chất lượng nước, rồi truyền tải thông tin về điện thoại thông minh qua phần mềm đã cài sẵn.

Hệ thống này không chỉ cung cấp dữ liệu chính xác về độ mặn mà còn giúp nông dân ứng phó hiệu quả với tình trạng xâm nhập mặn, bảo vệ mùa màng và nuôi trồng thủy hải sản. “Đến nay, đã có hơn 100 trạm quan trắc nước xâm nhập mặn được lắp đặt tại 13 tỉnh thành ở Đồng bằng sông Cửu Long,” ông Mỹ cho biết.

Không dừng lại ở đó, ứng dụng RYNAN Mekong còn tích hợp hệ thống giám sát côn trùng thông minh, giúp nông dân tiếp cận miễn phí thông tin về tình hình sâu bệnh. Sử dụng trí tuệ nhân tạo, hệ thống này tự động nhận diện, thống kê số lượng và mật độ của sâu rầy, phân loại các loại thiên địch vô hại và đưa ra các cảnh báo, dự báo kịp thời.

Nhờ vậy, nông dân có thể đưa ra quyết định chính xác về việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật ở các khu vực cần thiết, hay tìm cách sử dụng thiên địch để kiểm soát sâu bệnh, giúp tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường.

Đến nay, hệ thống giám sát côn trùng thông minh đã được lắp đặt tại 110 điểm ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, Lâm Đồng, Ninh Bình, Quảng Ninh và nhiều khu vực khác. Đặc biệt, công nghệ này đã được xuất khẩu ra thị trường quốc tế, với 52 hệ thống lắp đặt tại Nhật Bản và một hệ thống tại Thái Lan, khẳng định tính hiệu quả và tiềm năng ứng dụng rộng rãi của giải pháp này.

Giám sát phát thải khí metan

Bên cạnh các dự án đột phá đã được ứng dụng thực tế và mang lại hiệu quả rõ rệt, ông Mỹ còn xây dựng một mạng lưới giám sát phát thải khí metan, hiện đang được triển khai thí điểm tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long.

Ông ước tính, với sản lượng lúa gạo khổng lồ, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long mỗi năm tạo ra khoảng 26-27 triệu tấn rơm rạ. Tuy nhiên, gần 70% trong số đó lại bị đốt hoặc vùi vào đất, không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn góp phần làm gia tăng lượng khí metan - một trong những tác nhân gây hiệu ứng nhà kính nghiêm trọng.

Hệ thống giám sát phát thải khí metan, hiện đang được triển khai thí điểm tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long

Để thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Chính phủ đã phê duyệt Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp. Đề án này thí điểm một số chính sách mới, bao gồm việc chi trả tín chỉ carbon dựa trên kết quả giảm phát thải từ các vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp.

Tuy nhiên, để có thể giao dịch tín chỉ carbon, việc đo lường phát thải khí metan phải được thực hiện một cách minh bạch và rõ ràng. Phương pháp phổ biến hiện nay tại Việt Nam là sử dụng buồng tích lũy khí, nhưng phương pháp này thường chỉ được áp dụng trong khung giờ từ 8h đến 10h sáng, dẫn đến hạn chế trong việc thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Điều này không phản ánh được sự biến động của các yếu tố môi trường như nhiệt độ, thời tiết hay lượng nước trong suốt cả ngày, khiến kết quả đo đạc thiếu chính xác và không đáp ứng được yêu cầu minh bạch.

Nhận thức được những hạn chế này, ông Mỹ và đội ngũ của mình đã phát triển hệ thống giám sát phát thải khí metan thông minh mang tên MethanEYE. Hệ thống này sử dụng trí tuệ nhân tạo và Internet vạn vật để thu thập dữ liệu từ mặt đất, kết hợp với dữ liệu viễn thám, giám sát phát thải khí metan từ canh tác lúa trên diện rộng và theo thời gian thực.

Cụ thể, MethanEYE tự động điều hòa nhiệt độ và sử dụng các cảm biến để đo độ hấp thụ tia hồng ngoại gần của khí metan tích lũy trong buồng khí. Hệ thống còn tích hợp nhiều loại cảm biến khác để đo các thông số môi trường quan trọng như nhiệt độ đất, nhiệt độ không khí và cường độ ánh sáng, từ đó nâng cao độ chính xác và độ tin cậy của dữ liệu giám sát.

Các chỉ số khí metan được đo lường liên tục trong toàn bộ chu kỳ sinh trưởng của cây lúa và hiển thị dưới dạng biểu đồ trực quan trên phần mềm quản trị trung tâm. Phần mềm này còn cho phép nông dân và các đơn vị liên quan theo dõi dữ liệu qua điện thoại thông minh, mang lại sự tiện lợi tối đa trong việc quản lý và giám sát.

Hiện nay, hệ thống MethanEYE đã được lắp đặt tại các mô hình điểm thuộc Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại HTX Phước Hảo (huyện Châu Thành, Trà Vinh), HTX Nông nghiệp Phong Phú (huyện Gò Quao, Kiên Giang) và Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long… Hệ thống này không chỉ tự động hóa quy trình đo đạc mà còn đảm bảo tính chính xác và minh bạch, đáp ứng yêu cầu khắt khe từ các đơn vị mua chứng chỉ carbon.

Với niềm tin vững chắc rằng công nghệ chính là “chìa khóa” giúp nông dân phát triển bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống, các dự án của tiến sĩ Nguyễn Thanh Mỹ và RYNAN đang mở ra những cơ hội mới cho ngành nông nghiệp Việt Nam, góp phần quan trọng vào quá trình chuyển đổi số toàn cầu.

Hứa Phương