Còn dư địa nào để giảm lãi suất cho vay?

Mặt bằng lãi suất huy động vốn dù có tăng trở lại trong quí 2 năm nay nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với cùng giai đoạn năm trước, do đó vẫn giúp kéo được lãi suất cho vay giảm mạnh so với cùng kỳ. Ảnh: T.L

Áp lực lãi suất trong bối cảnh mục tiêu tăng trưởng GDP cao

Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), tăng trưởng tín dụng năm 2024 đạt 15,08%, với lãi suất cho vay bình quân giảm 1,72 điểm phần trăm so với năm 2023. Trong khi đó, huy động vốn tăng trưởng khoảng hơn 9,1%, với lãi suất huy động tăng bình quân 0,71 điểm phần trăm. Nếu tính cả huy động thông qua phát hành trái phiếu với tổng giá trị phát hành hơn 302.000 tỉ đồng thì tổng mức huy động vốn của các tổ chức tín dụng cũng chỉ tăng khoảng 11,5%. Khoảng cách chênh lệch giữa tăng trưởng tín dụng và huy động vốn ngày càng cao có thể dẫn đến nguy cơ lãi suất tăng trở lại.

Bước sang năm 2025, NHNN đặt mục tiêu tăng trưởng tín dụng 16% và điều chỉnh linh hoạt theo diễn biến thị trường. Tuy nhiên, trong hai tháng đầu năm 2025, áp lực tăng trưởng kinh tế và những rủi ro biến động tỷ giá đã khiến một số ngân hàng tăng lãi suất huy động. Trước nguy cơ này, ngày 24-2-2025, Chính phủ đã yêu cầu NHNN tăng cường giám sát, thanh tra các tổ chức tín dụng có dấu hiệu tăng lãi suất không lành mạnh.

Ngay sau yêu cầu này, nhiều ngân hàng đã thông báo giảm lãi suất huy động vào đầu tháng 3-2025, với mức giảm trung bình từ 0,1-0,7 điểm phần trăm/năm. Nhìn chung, việc giảm lãi suất huy động tập trung ở các ngân hàng tư nhân, trong khi nhóm ngân hàng nhà nước ít thay đổi do trước đó đã ổn định lãi suất để hỗ trợ nền kinh tế.

Còn dư địa để giảm lãi suất cho vay không?

Mặc dù Chính phủ đặt mục tiêu kiểm soát lãi suất nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và người dân, việc tiếp tục giảm lãi suất cho vay trong năm 2025 vẫn gặp nhiều thách thức. Một trong những yếu tố quan trọng là áp lực từ chính sách tiền tệ bên ngoài, đặc biệt là chính sách của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed). Năm 2024, Fed đã chấm dứt chu kỳ tăng lãi suất, nhưng lộ trình giảm lãi suất chậm hơn kỳ vọng và dự kiến chỉ có 1-2 lần giảm trong năm 2025, với mức lãi suất về khoảng 3,75-4%/năm vào cuối năm. Điều này cho thấy Fed sẽ duy trì lãi suất cao lâu hơn, gây áp lực lên tỷ giá đô la Mỹ/tiền đồng và ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ trong nước.

Bên cạnh đó, mặc dù tỷ lệ nợ xấu có xu hướng giảm nhưng vẫn ở mức cao và số dư nợ xấu vẫn gia tăng cũng là yếu tố đáng lo ngại. Theo NHNN, nợ xấu nội bảng của các ngân hàng thương mại tính đến ngày 31-12-2024 là hơn 733.904 tỉ đồng, tăng 3,4% so với cuối năm 2023. Trong khi đó, Luật các tổ chức tín dụng mới chưa luật hóa đầy đủ khả năng thu giữ tài sản bảo đảm và xử lý nợ xấu theo Nghị quyết 42/2017/QH14, khiến việc xử lý nợ xấu của các ngân hàng bị chậm. Sự gia tăng nợ xấu buộc các ngân hàng phải trích lập dự phòng cao hơn, làm giảm khả năng hạ lãi suất cho vay.

Một yếu tố khác ảnh hưởng đến dư địa giảm lãi suất là nguồn vốn huy động. Dù số dư huy động đạt mức kỷ lục, tốc độ tăng trưởng huy động trên thị trường 1 (thị trường giữa ngân hàng với dân cư và tổ chức kinh tế) lại chậm lại, chỉ tăng hơn 9,1% trong năm 2024 so với mức 12,5% của năm 2023. Trong khi đó, với áp lực cân đối kỳ hạn, nhiều ngân hàng phải tăng cường huy động qua kênh trái phiếu, với số dư đạt hơn 302.000 tỉ đồng năm 2024. Nếu áp lực thanh khoản gia tăng khi tăng trưởng tín dụng cao hơn, các ngân hàng khó có thể tiếp tục giảm lãi suất cho vay mà không ảnh hưởng đến lợi nhuận.

Cần giải pháp đồng bộ để giảm lãi suất

Để giảm lãi suất cho vay và đảm bảo lãi suất không tăng trở lại, cần có những giải pháp đồng bộ từ cả phía cơ quan quản lý và các tổ chức tín dụng:

Thứ nhất, NHNN có thể tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ linh hoạt, sử dụng các công cụ như thị trường mở (OMO) để cung ứng thanh khoản hợp lý, tránh tình trạng căng thẳng vốn trong hệ thống ngân hàng.

Thứ hai, cần có các gói tín dụng ưu đãi có mục tiêu, đặc biệt là đối với các lĩnh vực sản xuất, công nghiệp chế biến, chế tạo và doanh nghiệp nhỏ và vừa. Có những cơ chế bảo đảm giúp giảm rủi ro cho ngân hàng, từ đó tạo điều kiện để duy trì lãi suất thấp.

Thứ ba, cần sớm luật hóa Nghị quyết 42/2017/QH14 về quyền thu giữ tài sản bảo đảm và xử lý nợ xấu. Đồng thời, NHNN cần tăng cường giám sát và yêu cầu các tổ chức tín dụng nâng cao chất lượng quản trị rủi ro.

Thứ tư, để ổn định mặt bằng lãi suất trong dài hạn, cần thúc đẩy các giải pháp phát triển thị trường tài chính phi ngân hàng, nhằm giảm sự phụ thuộc của doanh nghiệp vào tín dụng ngân hàng.

Cuối cùng, các tổ chức tín dụng cần chấp nhận giảm biên lợi nhuận (NIM) để hỗ trợ khách hàng, giúp doanh nghiệp và người dân phục hồi sản xuất, tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững.

Mặc dù Chính phủ và NHNN đang nỗ lực duy trì mặt bằng lãi suất thấp để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, nhưng việc tiếp tục giảm lãi suất cho vay trong năm 2025 không phải là nhiệm vụ dễ dàng. Với những áp lực từ lạm phát, tỷ giá, nợ xấu và thanh khoản hệ thống, chính sách tiền tệ cần sự linh hoạt và đồng bộ với các giải pháp khác trong nền kinh tế. Doanh nghiệp cần chủ động trong việc tối ưu hóa dòng vốn, trong khi hệ thống ngân hàng cần tiếp tục cải thiện hiệu quả hoạt động để đảm bảo tín dụng chảy vào các lĩnh vực sản xuất, tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế bền vững.

Trịnh Duy Viết