Chế độ chủ tịch UBND là thủ trưởng và cơ chế giám sát

Mặc dù Dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) trình ra Quốc hội xem xét tại kỳ họp bất thường (khai mạc ngày 12/2) không đề xuất nội dung này, nhưng Báo cáo thẩm tra của Thường trực Ủy ban Pháp luật Quốc hội đã đưa ra đề xuất rằng cả nơi có tổ chức HĐND và nơi không tổ chức HĐND đều áp dụng mô hình UBND làm việc theo chế độ thủ trưởng.

Theo đó, mô hình này sẽ được áp dụng thống nhất trên cả nước. Chủ tịch UBND là người đứng đầu, chịu trách nhiệm trước HĐND (nếu có), trước cơ quan nhà nước cấp trên và trước pháp luật. UBND cấp tỉnh, huyện, xã gồm chủ tịch, phó chủ tịch, cơ quan chuyên môn và công chức (ở cấp xã). Chức danh ủy viên UBND đồng thời là lãnh đạo cơ quan chuyên môn sẽ bị loại bỏ nhằm tách bạch rõ ràng giữa UBND và các cơ quan chuyên môn.

Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đồng tình với mô hình UBND là cơ quan hành chính làm việc theo chế độ thủ trưởng, phù hợp với xu thế quản trị hiện đại trên thế giới. Bà nhấn mạnh rằng mô hình này sẽ phát huy vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cấp hành chính địa phương. Nếu thực hiện thành công, đây sẽ là một đột phá trong tư duy quản trị địa phương.

Còn Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng khẳng định: "Nếu thực hiện một cuộc cách mạng về đổi mới, đề cao trách nhiệm và thẩm quyền, thì nên có một mô hình UBND thống nhất trên cả nước."

Đề xuất tổ chức UBND theo chế độ thủ trưởng là một bước tiến quan trọng trong cải cách hành chính, giúp tinh gọn bộ máy, tăng tính chủ động và trách nhiệm của người đứng đầu.

Thật vậy, khi Chủ tịch UBND được xác định rõ là người chịu trách nhiệm toàn diện về hoạt động của UBND, mô hình này sẽ giảm tình trạng trách nhiệm chung chung, khó quy trách nhiệm cá nhân. Chủ tịch UBND có quyền tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm về kết quả, tạo động lực nâng cao hiệu quả lãnh đạo, điều hành.

Bỏ chức danh ủy viên UBND đồng thời là lãnh đạo cơ quan chuyên môn giúp giảm chồng chéo trong phân công nhiệm vụ. Các cơ quan chuyên môn tập trung vào chuyên môn, không bị ảnh hưởng bởi vai trò chính trị.

UBND vận hành theo nguyên tắc thủ trưởng cũng giúp ra quyết định nhanh hơn so với mô hình đồng thuận trước đây, đặc biệt trong bối cảnh cần cải cách thủ tục hành chính, đẩy nhanh tiến trình thực thi chính sách.

Trước đây, giữa nơi có HĐND và nơi không có HĐND có sự khác biệt trong tổ chức chính quyền, tạo ra sự thiếu đồng bộ. Việc thống nhất mô hình UBND theo chế độ thủ trưởng giúp quản lý địa phương hiệu quả hơn, tránh tình trạng phân tán quyền lực, đồng thời phù hợp với xu hướng cải cách hành chính.

Quan trọng hơn, mô hình này giúp tinh gọn bộ máy, giảm trung gian, tăng quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình. Đồng thời, tăng cường vai trò của Chủ tịch UBND cũng đồng nghĩa với việc thúc đẩy phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho địa phương, giúp chính quyền địa phương linh hoạt hơn trong giải quyết các vấn đề phát sinh.

Tuy nhiên, khi thực hiện mô hình này, sẽ có một số thách thức cần được giải quyết:

-Nguy cơ tập trung quyền lực quá mức vào Chủ tịch UBND: Khi quyền hạn của Chủ tịch UBND tăng lên, nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ, có thể dẫn đến lạm quyền, độc đoán. Ở các địa phương không có HĐND, việc kiểm soát quyền lực đối với Chủ tịch UBND trở nên khó khăn hơn.

- Khả năng phối hợp giữa UBND và các cơ quan chuyên môn: Khi bỏ chức danh ủy viên UBND, cần làm rõ cơ chế phối hợp giữa UBND và các cơ quan chuyên môn để tránh tình trạng hoạt động rời rạc, thiếu đồng bộ.

- Ảnh hưởng đến tính đại diện của UBND: Trước đây, các ủy viên UBND đại diện cho các lĩnh vực chuyên môn, giúp đảm bảo cái nhìn toàn diện trong ra quyết định. Khi loại bỏ vai trò này, UBND có thể thiên về góc nhìn hành chính hơn là chuyên môn, ảnh hưởng đến chất lượng quyết sách.

- Cơ chế giám sát và trách nhiệm giải trình: Cần hoàn thiện các cơ chế giám sát để đảm bảo UBND hoạt động minh bạch, không xảy ra tình trạng lạm quyền.

Tuy nhiên, để thực hiện tốt mô hình quản trị này cần hàng loạt giải pháp đi kèm:

Trước hết, Xây dựng cơ chế giám sát chặt chẽ: Ở nơi không có HĐND, cần tăng cường vai trò giám sát của cơ quan cấp trên, thanh tra, kiểm tra, đồng thời phát huy vai trò phản biện của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.

Hai là, Làm rõ vai trò của các cơ quan chuyên môn: Thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Chủ tịch UBND và các cơ quan chuyên môn, tránh tình trạng mỗi bên làm việc tách biệt, ảnh hưởng đến hiệu suất chung.

Ba là, Đảm bảo trách nhiệm giải trình minh bạch: Chủ tịch UBND cần có cơ chế báo cáo định kỳ, công khai thông tin về hoạt động của UBND để tăng cường trách nhiệm giải trình trước nhân dân và cơ quan nhà nước cấp trên.

Bốn là, Hoàn thiện hệ thống pháp lý để tránh lạm quyền: Xây dựng các quy định cụ thể về phạm vi quyền hạn của Chủ tịch UBND, các nguyên tắc hoạt động của UBND theo chế độ thủ trưởng để tránh tình trạng lạm quyền hoặc ra quyết định thiếu cân nhắc.

Như vậy, đề xuất tổ chức UBND theo chế độ thủ trưởng là một bước tiến quan trọng trong cải cách hành chính, giúp tinh gọn bộ máy, tăng tính chủ động và trách nhiệm của người đứng đầu, đồng thời đẩy mạnh phân cấp cho chính quyền địa phương. Tuy nhiên, để mô hình này hoạt động hiệu quả, cần có cơ chế giám sát, trách nhiệm giải trình minh bạch và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chuyên môn với UBND. Nếu thực hiện tốt, đây sẽ là một bước đột phá trong cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước theo hướng hiện đại, hiệu quả.

Lê Thọ Bình

Lê Thọ Bình