Chạnh lòng Bạch Mã

Bạch Mã không chỉ là lá phổi xanh của vùng đất cố đô xinh đẹp, mà còn là một điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá vẻ đẹp hoang sơ và đa dạng sinh học của thiên nhiên. Bạch Mã bốn mùa xanh tươi với suối rừng, quanh năm rì rào thác đổ, một vùng khí hậu ôn đới mát mẻ, nhiệt độ trung bình hàng năm trong khoảng 15 - 23 0 C. Đến đây du khách có cảm giác dễ chịu khác nào Đà Lạt, Bà Nà, Sa pa, Tam Đảo. Bạch Mã nổi tiếng với những con suối và ngọn thác ngoạn mục. Thác Đỗ Quyên cao 400 m, rộng 20m. Vào những ngày hè hai bờ suối và quanh thác hoa đỗ quyên nở rộ như một thảm lụa hồng khổng lồ giữa rừng xanh bạt ngàn.

Cửa hầm địa đạo Bạch Mã.

Theo tài liệu của người Pháp để lại cho biết, vào cuối năm 1925, dưới thời Pháp thuộc, để bảo vệ loài gà lôi lam mào trắng (lophura edwardsi), chính quyền sở tại đã trình lên Bộ Thuộc địa Pháp dự án thành lập vườn quốc gia với diện tích rộng 50.000 ha. Năm 1932, ông Mr. Girard, một kỹ sư cầu đường người Pháp đã khám phá ra vùng này, một miền đất có khả năng phát triển du lịch và nghỉ dưỡng. Năm 1942, khu nghỉ mát đã xây dựng hoàn chỉnh tại độ cao 1.200 m ở đỉnh Bạch Mã, với một quần thể gồm biệt thự, nhà bưu điện, nhà hàng tạp hóa và một tuyến đường ô tô hẹp dài 19 km nối từ quốc lộ 1A tới khách sạn Morin được khánh thành vào năm 1938. Mỗi công trình kiến trúc ở Bạch Mã được thiết kế xây dựng riêng biệt tùy theo địa thế và vị trí của từng khu đất, tạo nên một quần thể kiến trúc đa dạng, mỹ lệ, hài hòa với thiên nhiên hùng vĩ.

Sau ngày đất nước thống nhất, ngày 15/7/1991, Vườn Quốc gia Bạch Mã được tái thành lập với tổng diện tích 22.031 ha thuộc địa phận hai huyện Phú Lộc và Nam Đông tỉnh Thừa Thiên Huế. Đến năm 2008, Vườn Quốc gia Bạch Mã được điều chỉnh mở rộng lên 37.487 ha thuộc 3 huyện: Phú Lộc, Nam Đông (Thừa Thiên Huế) và Đông Giang (Quảng Nam). Vườn Quốc gia Bạch Mã sở hữu hệ sinh thái đa dạng với hơn 2.330 loài thực vật và 1.493 loài động vật, gồm 132 loài thú, 358 loài chim, 31 loài bò sát, 21 loài ếch nhái, 57 loài cá và 894 loài côn trùng, trong đó có 68 loài có tên trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới như voọc chà vá chân nâu, hổ báo hoa mai, sao la, mang lớn, mang Trường Sơn...

Bạch Mã là nơi giao thoa, hội tụ của hai hệ sinh thái Bắc - Nam là vùng chuyển tiếp giữa hai luồng khí hậu miền Bắc và miền Nam. Với địa hình cao trên 1.000 mét nên Bạch Mã có cả sinh vật nhiệt đới và á nhiệt đới. Do đa dạng về địa hình và khí hậu đã góp phần tạo nên tính đa dạng sinh học cao cho Bạch Mã, đưa Vườn Quốc gia này trở thành một trong những trung tâm đa dạng sinh học của khu vực Đông Nam Á.

Biệt thự hoang phế.

Bạch Mã không chỉ là vườn quốc gia “hòn ngọc quý” của Việt Nam mà còn của cả khu vực Đông Nam Á. Vườn Quốc gia Bạch Mã đóng vai trò như lá phổi xanh điều hòa khí hậu, môi trường sinh thái cho cư dân vùng phía tây tỉnh Thừa Thiên Huế và là nơi nghỉ dưỡng, nghiên cứu khoa học.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945/1954) và trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước (1955 - 1975) đỉnh núi Bạch Mã là một căn cứ quân sự quan trọng. Bởi lẽ từ đây, với tầm nhìn 360 độ có thể khống chế được quốc lộ 1A, chạy dọc theo bờ biển. Từ đỉnh Bạch Mã có thể quan sát được sân bay Nước Ngọt, Đà Nẵng và sân bay Phú Bài (Thừa Thiên Huế). Bạch Mã cũng là yết hầu chia cắt hai miền đất nước. Vì vậy, năm 1969, quân Mỹ đã điều sư đoàn dù 101 xây dựng một trại lính và một sân bay trực thăng dã chiến cùng vũ khí và phương tiện chiến tranh ở trên đỉnh núi. Năm 1973, sau khi ký Hiệp định Paris, quân Mỹ chuyển giao căn cứ này cho quân đội Sài Gòn chiếm giữ.

Toàn cảnh Vọng Hải đài Bạch Mã.

Để đảm bảo phòng thủ bảo vệ tuyến đường chiến lược chi viện cho chiến trường miền Nam, ngày 6/9/1973, Tiểu đoàn 5, Trung đoàn 6 bộ đội chủ lực Tỉnh đội Thừa Thiên Huế đã tấn công đánh bật quân địch ra khỏi căn cứ, chiếm lĩnh điểm cao Bạch Mã. Sau thắng lợi vẻ vang làm chủ hoàn toàn điểm cao Bạch Mã, Bộ Tư lệnh Quân khu Trị Thiên chỉ đạo Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 6 khởi công xây dựng địa đạo Bạch Mã từ tháng 10/1973, và hoàn thành vào tháng 1/1974 với chiều dài hơn 214m, cao 1, 8m, rộng từ 1,30 đến 1,50m. Dọc theo địa đạo còn có hầm trú ẩn, cửa gác, phòng nghỉ, phòng họp cho 15 - 20 người. Địa đạo Bạch Mã là một Di tích Lịch sử đã được Nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử cấp Quốc gia năm 2020.

Nhưng tất cả các công trình, trang trại, biệt thự, nhà lầu khách sạn, nhà thờ... đều bị tàn phá trong hai cuộc chiến tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Sau Đại thắng mùa Xuân 1975, đến thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế, một số nhà hàng khách sạn nhà nghỉ... lần lượt được mọc lên, nhưng do nhiều nguyên nhân khách du lịch ngày càng thưa dần, việc kinh doanh thua lỗ nhiều nhà nghỉ, khách sạn đặc biệt Di tích Lịch sử Địa đạo Bạch Mã, hầm trú ẩn của Quân Giải phóng đều bị bỏ hoang.

Trở lại Bạch Mã lần này, nhìn cảnh hoang tàn đổ nát, nhiều biệt thự, nhà hàng, khách sạn rêu phong, không một bóng người qua lại, địa đạo hầm trú ẩn, phòng hội họp chỗ sập, chỗ lở, cây cối, cỏ mọc um tùm, du khách không khỏi xót xa. Nhớ đến địa đạo Vịnh Mốc, Vĩnh Linh, Quảng Trị, địa đạo Củ Chi, TP Hồ Chí Minh khách tấp nập chen nhau tham quan khám phá, nhìn Bà Nà (Đà Nẵng), Sa Pa (Lào Cai), Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Ba Vì (Hà Nội) phát triển phồn vinh, du khách chạnh lòng cho số phận hẩm hiu của cảnh quan Bạch Mã!

Đường lên Vọng Hải đài.

Vườn Quốc gia Bạch Mã nói chung, Khu du lịch Bạch Mã nói riêng có rất nhiều tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, là điểm nghiên cứu khoa học. Hàng năm có nhiều nhà khoa học trên thế giới đến nghiên cứu, tham quan, khám phá như Vọng Hải Đài, Ngũ hồ, bảo tàng sinh vật, thác Đỗ Quyên, tượng Phật Bà, Thiền Viện Trúc Lâm Bạch Mã, thác Trượt, Khe Su, hồ Truồi... Tiềm năng đáng mơ ước đó bao giờ lại được đánh thức, đầu tư khi nơi nơi đang phát triển mạnh mẽ công nghiệp du lịch, văn hóa?

Trần Mạnh Thường