Cần khung pháp lý về tiền kỹ thuật số

“Nếu lấp khoảng trống pháp lý đối với tiền kỹ thuật số sẽ giúp cho các giao dịch mua bán, đầu tư được quản lý chặt, Nhà nước có thể thu được thuế, hạn chế các tranh chấp phát sinh, lừa đảo.”

Luật sư Nguyễn Minh Cảnh

Nhiều vụ án liên quan đến tiền kỹ thuật số đã xảy ra

Tiền kỹ thuật số dù chưa được công nhận là tài sản hay là phương tiện thanh toán, song thực tế cho thấy đã có nhiều vụ án xảy ra liên quan đến loại tiền này.

Ngày 1-11-2023, TAND Cấp cao tại TP.HCM tuyên án phúc thẩm đối với 16 bị cáo trong vụ dàn cảnh tai nạn giao thông, cướp tiền ảo trên cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây.

Hay ngày 22-11-2023, TAND TP.HCM đã tuyên bị cáo Phạm Văn Thuận 13 năm tù về tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản. Thuận chính là người đã truy cập vào ví điện tử của bị hại để chuyển 7 bitcoin sang ví của mình để lấy tiền tiêu xài.

Trong cả hai vụ án hình sự nêu trên, HĐXX đều cho biết pháp luật Việt Nam không chấp nhận tiền ảo nói chung hay bitcoin là tiền tệ, phương thức thanh toán. Nhưng thực tế, các bị cáo đã quy đổi được số bitcoin cướp được thành tiền Việt Nam để chiếm đoạt nên có căn cứ xác định các bị cáo phạm tội.

Trong một vụ án khác, ngày 21-9-2017, TAND tỉnh Bến Tre đã tuyên chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện của ông Nguyễn Việt Cường yêu cầu hủy quyết định truy thu thuế vì ông tham gia trao đổi tiền điện tử (bitcoin).

HĐXX nhận định do pháp luật chưa có quy định về tiền ảo, tài sản ảo, tiền điện tử nên ngày 21-8-2017, Thủ tướng đã ký ban hành đề án hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo.

Vì vậy, quyết định truy thu thuế căn cứ vào công văn của Bộ Tài chính là không đúng quy định.

Quan điểm của chuyên gia

Ông VÕ TRÍ THÀNH, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương:

Cần tính đến “tiền số có chủ quyền”

Phải nhìn nhận vào một thực tế rằng đã có rất nhiều người Việt tham gia đầu tư tiền số. Theo số liệu được công bố tại một hội nghị về dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số, Việt Nam có đến 20 triệu người sở hữu tài sản số và hằng năm có khoảng 120 tỉ USD tiền mã hóa được đổ vào Việt Nam.

Như vậy, lượng người sở hữu tài sản số tại thời điểm tháng 11-2024 tương đương khoảng 20% dân số. Còn trên bình diện toàn cầu, Việt Nam đứng thứ hai trên thế giới về tỉ lệ người sở hữu tài sản số.

Do đó, Việt Nam cần phải thừa nhận thực tế này, từ đó cần có khuôn khổ, chính sách pháp luật để giám sát, kiểm soát rủi ro. Mặt khác, cũng để tạo ra những tác động tích cực.

Những rủi ro liên quan đến tài sản số cũng đã được bàn đến rất nhiều, đó có thể là câu chuyện rửa tiền, ổn định tài chính. Tuy nhiên, dù rủi ro có nhiều nhưng vẫn là xu hướng diễn ra, vì vậy chúng ta sẽ cần phải có những thích ứng.

Câu chuyện ở đây không chỉ là tiền mà còn là công nghệ, là huy động nguồn lực. Nhìn từ góc độ khác, vấn đề cần hướng đến không chỉ là tiền mã hóa mà các loại tài sản số nói chung. Nếu có sự quản lý tốt, ngoài nguồn lực thu được thuế cũng sẽ có nhiều lợi ích khác. Để hiện thực hóa các lợi ích, cần phải hướng đến trước tiên là bảo vệ nhà đầu tư và người tiêu dùng.

Tiền kỹ thuật số cũng có loại do tư nhân phát hành nhưng cũng có loại do ngân hàng trung ương phát hành được gọi là “tiền số có chủ quyền”. Điều này cũng liên quan đến việc điều hành chính sách tiền tệ, thế nên cơ quan quản lý cần phải nghiên cứu để dần bắt kịp với xu thế chung.

Ông CẤN VĂN LỰC, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia:

Các sàn giao dịch tiền kỹ thuật số cần xin cấp phép hoạt động

Trên cương vị một chuyên gia kinh tế, tôi rất đồng tình với quan điểm của Tổng Bí thư rằng tiền kỹ thuật số là xu thế tất yếu. Vì vậy, cần phải sớm có khung pháp lý để điều tiết và quản lý nó.

Để hướng đến quản lý được loại tài sản này, cần phải hiểu đúng thế nào là tiền số và phân loại nó khác biệt ra sao với tiền điện tử.

Tiền điện tử là tiền pháp định và đã tồn tại rất lâu trên thế giới và cả Việt Nam, vì vậy mới có thanh toán điện tử, ví điện tử, chuyển tiền điện tử.

Tiền số hay tiền kỹ thuật số trên thế giới hiện đang phân ra hai loại. Tiền kỹ thuật số chính thống do Ngân hàng Trung ương các nước nghiên cứu và phát hành, ví dụ Trung Quốc hay Campuchia, Bahamas hoặc vài nước khác đã có. Tiền kỹ thuật số không chính thức do một nhóm cá nhân phát hành, chủ yếu giao dịch lẫn nhau và đa số là chưa được công nhận như bitcoin, onecoin hoặc ethereum.

Trong bối cảnh pháp lý hiện nay, nhà đầu tư không có bên nào bảo vệ, can thiệp hoặc bảo vệ quyền lợi. Chưa có khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số không chính thức như vậy.

Đồng thời, với các loại tiền kỹ thuật số không chính thức, hiện nay trên thị trường đã có một số sàn cho phép giao dịch tiền kỹ thuật số, tiền mã hóa. Đối với những sàn đó, Việt Nam phải yêu cầu các sàn xin cấp phép hoạt động.

Tôi cho rằng cũng cần phải có quan điểm thúc đẩy tiến độ nghiên cứu về tiền kỹ thuật số chính thống (do Ngân hàng Trung ương phát hành) để Việt Nam có cách tiếp cận phù hợp, có cách thức quan điểm phù hợp hướng đến việc chấp nhận hay không, rồi chấp nhận thì theo cách nào, tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành sẽ như thế nào.

Sau khi cơ quan chức năng hoàn thiện khung pháp lý thì phát hành và có thể tính tới đánh thuế giao dịch với loại tài sản đó; kiểm soát rủi ro và tăng nguồn thu của ngân sách.

Không chỉ vậy, tính tổng thể trên quy mô quốc gia, cần có khung pháp lý cho tài sản số nói chung, việc này cần phải lồng ghép một số ý chính trong Luật Công nghiệp, công nghệ số mà sắp tới Quốc hội sẽ thảo luận thông qua.

Việc hoàn thiện khung pháp lý cũng bổ trợ một phần cho mục tiêu Việt Nam hướng đến xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế, trong đó có tiền kỹ thuật số (chính thức và không chính thức) được giao dịch trên môi trường số.

ThS MAI HOÀNG PHƯỚC, Trường ĐH Kinh tế - Luật:

Có thể tham khảo mô hình của Thái Lan

Để đưa tiền kỹ thuật số vào khuôn khổ pháp lý đòi hỏi sự kết hợp của cả ba lĩnh vực: Công nghệ - tài chính - pháp luật. Việc này cần thực hiện theo lộ trình thận trọng nhưng cũng phải kịp thời để tránh dòng vốn chảy đi nơi khác. Qua nhiều nghiên cứu, tôi cho rằng chúng ta có thể học tập mô hình của Thái Lan, cụ thể:

Thứ nhất, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật để xác định và công nhận tiền kỹ thuật số là tài sản (chỉ những đồng tiền kỹ thuật số đáp ứng điều kiện luật định thì mới được công nhận là tài sản và được giao dịch hợp pháp).

Thứ hai, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật về cổng Initial Coin Offering (ICO) của Việt Nam để được cấp phép phát hành, từ đó các nhà đầu tư thông qua cổng ICO sẽ giao dịch được tiền kỹ thuật số một cách hợp pháp.

Thứ ba, xem xét thí điểm vận hành tương tự như sàn chứng khoán HSX, HNX, có thể có sàn dự bị dành cho các đồng tiền kỹ thuật số mới (mô hình như sàn UPCOM) trong thời hạn nhất định để có thời gian kiểm tra, hoàn thiện từng bước.

NGỌC DIỆP - SONG MAI ghi