Cần có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro để tránh bị lợi dụng

Quang cảnh phiên làm việc của Quốc hội chiều 13/5. Ảnh: VPQH cung cấp.

Tiếp tục chương trình của Kỳ họp thứ 9, chiều 13/5, Quốc hội khóa XV tiến hành thảo luận tại Hội trường Diên Hồng về dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đề nghị bổ sung nguyên tắc tối thiểu về các tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học

Quan tâm đến các nội dung quy định tại Điều 9 (dự thảo Luật) về việc chấp nhận rủi ro trong hoạt động KH,CN và đổi mới sáng tạo, đại biểu Trần Khánh Thu – Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình cho biết, các nội dung về cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu KH,CN và hoạt động đổi mới sáng tạo quy định trong dự thảo Luật còn chung chung.

Đại biểu Trần Khánh Thu phát biểu thảo luận. Ảnh: VPQH cung cấp.

Cụ thể, đại biểu dẫn chứng, tại khoản 1 (Điều 9) còn quy định không bị truy cứu trách nhiệm hành chính hoặc trách nhiệm dân sự đối với những thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận, vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí. Trong khi đó, khoản 2, khoản 3 cũng nêu ý này.

“Khoản 4 nêu Chính phủ sẽ quy định chi tiết điều này, tuy nhiên chỉ nhấn mạnh Chính phủ sẽ quy định về tiêu chí xác định rủi ro, đánh giá quá trình tuân thủ mà không nói quy trình, quy định là gì để cá nhân, tổ chức, cá nhân khi thực hiện về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo phải chấp hành và quan trong nữa là cơ quan, tổ chức nào là người xác định đúng quy trình, quy định này?” – đại biểu Trần Khánh Thu đặt câu hỏi.

Theo đại biểu Trần Khánh Thu, nghiên cứu khoa học sẽ có 2 hướng, một hướng thành công bởi kết quả đáp ứng được mong đợi và kỳ vọng của các nhà khoa học cũng như cơ quan quản lý. Thế nhưng, cũng có một xu hướng đó là thất bại. Thất bại tức là nghiên cứu cũng dùng hết tâm sức, dùng hết cơ sở vật chất, dùng hết tâm huyết, thậm chí tìm cả thầy, tìm mọi người về, nhưng nghiên cứu kết quả vẫn thất bại. Đây là mình chấp nhận rủi ro nhưng rủi ro phải chấp nhận đến đâu?

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

“Chứ anh biết hướng nghiên cứu đó có nguy cơ thất bại, anh cố đấm ăn xôi, anh cứ lao vào để anh làm, làm bằng được mà kết quả vẫn không đến. Như vậy mình chấp nhận rủi ro thì rủi ro đến cấp độ nào? Điều này tôi nghĩ cũng là một điểm rất khó. Vậy thì người ngồi chấm và ngồi hoạch định ra để quyết định rủi ro hay thành công cũng là một vấn đề” - đại biểu Trần Khánh Thu nhấn mạnh.

Theo đại biểu, các dự án nghiên cứu tính mới, các ý tưởng đổi mới sáng tạo có thể diễn ra ngay trong quá trình sản xuất nên chưa chắc việc thực hiện khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo này có hiệu quả hay không? Cho nên, đại biểu cho rằng, nếu không quy định rõ quy trình, quy định sẽ dẫn đến việc dễ bị hiểu sai và có thể bị lợi dụng gây thất thoát, lãng phí ngân sách nhà nước.

“Do đó, đề nghị Ban soạn thảo bổ sung nguyên tắc tối thiểu về các tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học hợp lý; và cần có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro; đơn vị có thẩm quyền xác định rủi ro rõ ràng trong văn bản hướng dẫn thi hành luật” - đại biểu Trần Khánh Thu kiến nghị.

Nên thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm

Cùng quan tâm đến nội dung này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga – Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương cho biết, đại biểu hoàn toàn ủng hộ việc luật hóa tinh thần “chấp nhận rủi ro”, vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận thất bại có kiểm soát. Tuy nhiên, theo đại biểu, nếu không có cơ chế minh bạch, quy định này dễ bị lạm dụng.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu thảo luận. Ảnh: VPQH cung cấp.

Vì vậy, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị, cần làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (ví dụ: sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...).

Bên cạnh đó, theo đại biểu, cần thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập. Ngoài ra, cần thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế “đầu tư rủi ro công”, đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình…

Vũ Cảnh