Cần có đánh giá tác động của thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ngành bia thật kỹ lưỡng

Hiệp hội Bia, Rượu, Nước Giải khát Việt Nam (VBA) chủ trì tổ chức hội thảo công bố “Báo cáo đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia”. Ảnh: NS

Các đề xuất tăng thuế của Bộ Tài chính sẽ có tác động lớn tới doanh nghiệp ngành bia

Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) số 27/2008/QH12 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/4/2009, nhưng sau đó đã qua 4 lần sửa đổi, bổ sung, đến nay đã đạt được nhiều kết quả, góp phần điều tiết vĩ mô nền kinh tế và tăng thu Ngân sách Nhà nước (NSNN). Tuy nhiên, mỗi lần sửa đổi các đối tượng chịu tác động trong đó có ngành bia chịu nhiều tác động nhất từ những lần điều chỉnh đó. Mức thuế suất hiện nay đối với mặt hàng bia là 65%.

Ngày 8/6/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết số 129/2024/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024. Theo đó, Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) đã được đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, bổ sung vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).

Các phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất sẽ có tác động vô cùng lớn tới doanh nghiệp ngành bia, vì vậy, ngành cũng tính toán các tác động và đề xuất một phương án phù hợp hơn, trong đó vị trí, vai trò của ngành bia được quan tâm hơn và đồng thời đảm bảo các mục tiêu của Việt Nam, nuôi dưỡng nguồn thu, tránh gây sốc thị trường, hài hòa giữa các lợi ích Nhà nước, người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Tại nhiều hội thảo, cuộc họp về thuế TTĐB, nhiều cơ quan Nhà nước, các hiệp hội, chuyên gia, doanh nghiệp cũng đã đề cập đến việc thiếu đánh giá mang tính định lượng toàn diện của ngành bia đối với đề xuất tăng thuế TTĐB trong thời gian tới, bao gồm các tác động tới đối tượng trực tiếp, gián tiếp, các ngành liên quan, phụ trợ, tác động người tiêu dùng, kinh tế, xã hội, ngân sách, lao động, môi trường đầu tư, kinh doanh, du lịch dịch vụ, sức khỏe...

Trong bối cảnh đó, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương), Viện Nghiên cứu Đồ uống Việt Nam phối hợp với nhóm chuyên gia của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) và Tổng cục Thống kê thực hiện nghiên cứu đánh giá tác động của việc điều chỉnh tăng thuế TTĐB đối với ngành bia Việt Nam.

Nhóm nghiên cứu đã sử dụng số liệu chính thống, đáng tin cậy, trên cơ sở kết hợp các phương pháp nghiên cứu khác nhau. Về đo lường định lượng tác động kinh tế của các phương án tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng bia, báo cáo thực hiện với ngành sản xuất bia. Theo đó, nhóm nghiên cứu phân nhóm bảng I-O gồm 22 ngành, trong đó có ngành bia. Các tác động được đo lường bao gồm: tác động tới giá trị sản xuất, giá trị tăng thêm (VA) của ngành bia và tác động tới toàn bộ nền kinh tế trên các khía cạnh: tổng giá trị tăng thêm (GVA); GDP; nguồn thu NSNN từ thuế gián thu và thuế trực thu; và thu nhập của người lao động.

Việc điều chỉnh tăng thuế sẽ tác động tới hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp

Theo đánh giá của các chuyên gia, trong những năm gần đây, ngành bia và đồ uống nói chung đóng góp lớn vào thu NSNN, với trung bình khoảng gần 60 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Giá trị sản xuất của ngành đồ uống chiếm khoảng 5,6 - 6% tổng giá trị sản xuất ngành công nghiệp, trong đó sản xuất và kinh doanh bia có những đóng góp quan trọng bên cạnh những giá trị về văn hóa, lịch sử. Ngành đã tạo ra việc làm cho hàng chục ngàn lao động trực tiếp và hàng triệu lao động gián tiếp trong chuỗi cung ứng bia từ sản xuất, cung ứng nguyên phụ liệu đầu vào cho sản xuất, chế biến đến lưu thông, phân phối, đóng gói, bao bì, vận chuyển, bảo quản, bán buôn, bán lẻ tới người tiêu dùng và phục vụ cho xuất khẩu...

Ngành cũng thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài và các công nghệ tiên tiến hiện đại. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong ngành luôn ưu tiên và quan tâm dành một phần ngân sách đáng kể để tham gia tích cực trong các hoạt động phát triển bền vững theo tiêu chí môi trường- xã hội và quản trị minh bạch (ESG), thông qua các chiến dịch sản xuất xanh, nâng cao nhận thức xã hội, hỗ trợ vấn đề an sinh, bảo vệ môi trường và báo cáo minh bạch, theo xu hướng của thế giới, và cam kết của Việt Nam, tích cực tham gia vào công tác thiện nguyện, xã hội...

Đánh giá về các tác động tăng thuế, một số kết quả thu được qua phân tích định lượng theo 3 phương án tương ứng như sau:

Mức độ tác động tới ngành bia và nền kinh tế so với kịch bản tăng trưởng (6,5%) theo mục tiêu Quốc hội đề ra: GDP và tăng trưởng GDP phương án 1 giảm 14.276 tỷ đồng, tương đương 0,0354%; phương án 2 giảm 32.5259 tỷ đồng, tương đương 0,08%; phương án 3 giảm 8.590 tỷ đồng, tương đương 0,0172%

Giá trị tăng thêm ngành bia phương án 1 giảm 44.359 tỷ đồng, tương đương 9,4%; phương án 2 giảm 61.899 tỷ đồng, tương đương 13,12%; phương án 3 giảm 38.329 tỷ đồng, tương đương 6,5% .

Tác động tới 22 ngành trong quan hệ liên kết ngành và tới các nhân tố của giá trị tăng thêm, bao gồm giá trị tăng thêm của nền kinh tế (GVA) phương án 1 giảm 10.169 tỷ đồng, tương đương 0,028%; phương án 2 giảm 13.546 tỷ đồng, tương đương 0,038%; phương án 3 giảm 6.577 tỷ đồng, tương đương 0,028%

Thu NSNN với phương án 1 thuế gián thu tăng 6.469 tỷ đồng, thuế thu nhập doanh nghiệp giảm 1.320 tỷ đồng; phương án 2 thuế gián thu tăng 8.559 tỷ đồng, thuế TNDN giảm 1.752 tỉ đồng; phương án 3 thuế gián thu tăng 4.186 tỷ đồng, thuế TNDN giảm 856 tỷ đồng.

Lợi nhuận ngành của doanh nghiệp phương án 1 giảm 1.582 tỷ đồng, phương án 2 giảm 3.282 tỷ đồng, phương án 3 giảm 1.592 tỷ đồng.

Tác động tới người lao động với phương án 1 thu nhập giảm 2.468 tỷ đồng, phương án 2 giảm 4.585 tỷ đồng, phương án 3 giảm 2.215 tỷ đồng.

Theo ông Nguyễn Văn Việt - Chủ tịch VBA, với các minh chứng dựa trên dữ liệu chính thống và phương pháp khoa học và phân tích các thông tin cập nhật của ngành, nhóm nghiên cứu nhận thấy về tác động kinh tế, với cả ba phương án tăng thuế đều ảnh hưởng tới sản xuất của ngành bia, từ đó làm giảm sản xuất của 21 ngành làm đầu vào cho ngành bia trong nền kinh tế. Khi tăng thuế TTĐB đối với bia thì nguồn thu NSNN từ thuế sản phẩm (thuế gián thu) trong cả ba phương án đều tăng. Nhưng nguồn thu NSNN từ thuế gián thu chỉ tăng trong ngắn hạn. Mặt khác, việc tăng thuế ảnh hưởng tiếp đến cơ hội việc làm và thu nhập của người lao động. Hệ quả là làm suy giảm GDP của nền kinh tế.

Vì vậy, trên cơ sở căn cứ vào tổng quan, thực trạng chung của doanh nghiệp ngành bia là ngành dễ bị tổn thương trước các cú sốc, bao gồm cả những thay đổi về chính sách, nhóm nghiên cứu đề xuất cân nhắc lựa chọn phương án 3 vì phương án này hài hòa hơn về các mục tiêu, tác động tiêu cực tới nền kinh tế ở mức giảm nhẹ hơn, đảm bảo mức độ ổn định tương đối về chính sách, hạn chế được những rủi ro ảnh hưởng tới cơ hội việc làm và thu nhập của người lao động, an sinh xã hội.

Việc điều chỉnh tăng thuế sẽ có tác động lớn tới hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, của người dân tới cả nền kinh tế. Do vậy cần có đánh giá tác động thật kỹ lưỡng, dựa trên các cơ sở khoa học, tình hình thực tế về kinh tế và an sinh xã hội, chiến lược phát triển kinh doanh của doanh nghiệp đã đầu tư ở Việt Nam, đảm bảo hài hòa các mục tiêu.

Ngô Sơn