Căn bệnh âm thầm dễ bị bỏ qua ở người già

Trầm cảm là một rối loạn tâm thần phổ biến có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng ở người cao tuổi, căn bệnh này thường bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với những thay đổi tâm lý và thể chất của tuổi già. Theo Bộ Y tế Việt Nam, có khoảng 10% người cao tuổi trong cộng đồng có dấu hiệu trầm cảm và tỷ lệ này còn cao hơn ở những người mắc bệnh mạn tính. Trầm cảm không chỉ làm suy giảm chất lượng sống mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời.

Người cao tuổi thường đối mặt với cô đơn, mất mát và bệnh tật – những yếu tố dễ dẫn đến trầm cảm. Ảnh minh họa.

Nguyên nhân gây trầm cảm ở người cao tuổi

Có nhiều yếu tố góp phần dẫn đến trầm cảm ở người cao tuổi. Về mặt tâm lý - xã hội, sự cô đơn và mất mát là nguyên nhân hàng đầu. Khi bước vào tuổi già, nhiều người phải đối mặt với sự ra đi của bạn đời, bạn bè hay người thân. Việc sống một mình trong thời gian dài, ít có cơ hội giao tiếp xã hội cũng khiến họ dễ rơi vào trạng thái buồn bã, mất kết nối và cô lập.

Bên cạnh đó, các bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, cao huyết áp, tai biến mạch máu não, bệnh Parkinson hay tim mạch không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn tác động tiêu cực đến tinh thần. Người bệnh thường lo lắng, chán nản vì phải sống chung với bệnh, dùng thuốc lâu dài hoặc phụ thuộc vào người khác trong sinh hoạt.

Thêm vào đó, khả năng vận động giảm sút, đau nhức mạn tính và suy giảm trí nhớ cũng làm gia tăng cảm giác bất lực và tự ti. Nhiều người cao tuổi cũng phải đối mặt với những thay đổi lớn trong cuộc sống như nghỉ hưu, thay đổi nơi ở hoặc gặp khó khăn tài chính, góp phần làm tăng nguy cơ trầm cảm.

Yếu tố sinh học cũng đóng vai trò không nhỏ. Sự thay đổi hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh trong não, tác dụng phụ của một số loại thuốc điều trị bệnh mạn tính, thiếu hụt dinh dưỡng (đặc biệt là vitamin B12 và acid folic) có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tâm trạng và cảm xúc. Ngoài ra, yếu tố di truyền cũng được ghi nhận có liên quan đến nguy cơ mắc trầm cảm ở người cao tuổi.

Triệu chứng thường gặp nhưng dễ bị nhầm lẫn

Trầm cảm ở người lớn tuổi thường không biểu hiện rõ ràng như ở người trẻ, khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn hơn. Nhiều người không nhận ra mình đang mắc bệnh, hoặc các triệu chứng dễ bị quy cho là "biểu hiện bình thường của tuổi già".

Các dấu hiệu thường thấy gồm:

Tâm trạng u uất kéo dài, cảm giác buồn bã không rõ lý do, mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích.
Thể chất suy giảm: mệt mỏi kéo dài, chán ăn, sút cân, đau nhức toàn thân, rối loạn tiêu hóa.
Rối loạn giấc ngủ: mất ngủ, thức dậy sớm, khó ngủ lại.
Khó khăn về nhận thức: suy giảm trí nhớ, khó tập trung, hay lẫn lộn – dễ bị nhầm với sa sút trí tuệ.
Hành vi rút lui xã hội: ít nói, ngại giao tiếp, thờ ơ với người thân và môi trường xung quanh.
Ý nghĩ tiêu cực: cảm giác tội lỗi, vô dụng, thậm chí có suy nghĩ tự tử.

Do các triệu chứng này thường diễn tiến âm thầm và kéo dài, người thân và cả nhân viên y tế có thể bỏ qua hoặc không xem trọng, dẫn đến hệ quả nghiêm trọng.

Chăm sóc tinh thần cho người già quan trọng không kém gì chăm sóc sức khỏe thể chất. Ảnh minh họa.

Điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm

Trầm cảm ở người cao tuổi hoàn toàn có thể điều trị được nếu được phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Điều trị hiệu quả thường bao gồm kết hợp giữa thuốc men, trị liệu tâm lý và hỗ trợ xã hội.

1. Tâm lý trị liệu: Đây là phương pháp điều trị nền tảng, giúp người bệnh nhận diện và điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, cải thiện khả năng đối phó với stress và tăng cường kỹ năng sống. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), trị liệu cá nhân hoặc trị liệu nhóm đều cho thấy hiệu quả tích cực.

2. Thuốc chống trầm cảm: Các loại thuốc như SSRI (thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc) được sử dụng phổ biến nhờ hiệu quả tốt và ít tác dụng phụ. Tuy nhiên, do người cao tuổi thường nhạy cảm với thuốc, cần bắt đầu với liều thấp, theo dõi chặt chẽ và phối hợp với bác sĩ chuyên khoa tâm thần.

3. Hỗ trợ xã hội và chăm sóc toàn diện: Việc khuyến khích người cao tuổi tham gia các hoạt động cộng đồng, duy trì các mối quan hệ xã hội và được sống trong môi trường thân thiện, ấm áp sẽ góp phần đáng kể trong quá trình hồi phục. Bên cạnh đó, việc kiểm soát tốt các bệnh mạn tính, đảm bảo dinh dưỡng hợp lý, vận động thể chất nhẹ nhàng cũng là những yếu tố không thể thiếu.

Phòng ngừa trầm cảm ở người già

Trầm cảm ở người già không phải là điều không thể tránh khỏi. Việc phòng ngừa và phát hiện sớm có thể giúp cải thiện chất lượng sống rõ rệt.

Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả gồm:

Tăng cường giao tiếp và kết nối xã hội: duy trì quan hệ với gia đình, bạn bè, hàng xóm; tham gia các câu lạc bộ, hội nhóm.
Xây dựng lối sống lành mạnh: ăn uống cân bằng, tập thể dục nhẹ nhàng (đi bộ, dưỡng sinh, yoga…), ngủ đủ giấc.
Chăm sóc sức khỏe định kỳ: tầm soát trầm cảm, theo dõi và điều trị tốt các bệnh mạn tính.
Chia sẻ cảm xúc: khuyến khích người cao tuổi bộc lộ cảm xúc, tham vấn bác sĩ khi có dấu hiệu bất ổn.

Trầm cảm không chỉ là nỗi buồn thoáng qua, mà là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng có thể ảnh hưởng toàn diện đến sức khỏe và cuộc sống người cao tuổi. Việc quan tâm đúng mức, phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp người cao tuổi có cuộc sống khỏe mạnh, ý nghĩa và hạnh phúc hơn trong giai đoạn cuối đời.

Nếu bạn có người thân lớn tuổi có biểu hiện buồn bã kéo dài, chán ăn, mất ngủ hay xa lánh người khác, hãy mạnh dạn tìm đến sự trợ giúp của bác sĩ chuyên khoa. Sự đồng hành và yêu thương từ gia đình chính là liều thuốc tinh thần quý giá nhất.

Bs Hà Hùng