Bỏ cấp huyện, thực hiện chính quyền 3 cấp

Bỏ chính quyền cấp huyện là một quyết sách chiến lược nhằm hiện đại hóa quản trị quốc gia. Ảnh minh họa

Bỏ chính quyền cấp huyện là một quyết sách chiến lược nhằm hiện đại hóa quản trị quốc gia, nâng cao hiệu lực, hiệu quả và thúc đẩy sự phát triển của đất nước mạnh mẽ hơn. Tầm nhìn của chủ trương này là tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý bằng cách loại bỏ tầng nấc trung gian, giúp ra quyết định nhanh hơn và giảm chồng chéo chức năng.

Bỏ chính quyền cấp huyện, nước ta chỉ còn 3 cấp chính quyền là: Trung ương (quốc gia), tỉnh/thành phố (trung gian, kết nối), xã/phường (địa phương, cơ sở). Chính quyền 3 cấp là mô hình phổ quát của các nước phát triển trên thế giới vì tính hiệu quả, tinh gọn và phù hợp với quản trị hiện đại. Thực tiễn cho thấy, nhiều quốc gia tiên tiến như: Hoa Kỳ, Anh, Đức, Pháp, Nhật Bản đều vận hành theo mô hình này. Tại Hoa Kỳ, chính quyền gồm: Liên bang, tiểu bang và địa phương, trong đó cấp hạt (County) không phải là một cấp chính quyền độc lập mà chỉ là đơn vị hành chính. Tương tự, Anh có chính quyền Trung ương, chính quyền địa phương và các hội đồng khu vực; còn Đức áp dụng mô hình: Liên bang, bang và thành phố/địa phương. Pháp duy trì Trung ương, vùng và xã; trong khi Nhật Bản vận hành theo Trung ương, tỉnh và thành phố/xã, không có cấp huyện như ở Việt Nam.

Mô hình chính quyền 3 cấp và chính quyền 4 cấp có sự khác biệt rõ rệt về cấu trúc, hiệu quả quản lý và tính phù hợp với xu hướng cải cách hành chính. Hiện nay, Việt Nam duy trì mô hình chính quyền 4 cấp gồm: Trung ương, tỉnh, huyện và xã; trong đó cấp huyện đóng vai trò trung gian giữa tỉnh và xã. Tuy nhiên, như đã nói ở trên, nhiều quốc gia phát triển đã áp dụng mô hình 3 cấp gồm: Trung ương, tỉnh và xã, loại bỏ cấp huyện để tinh gọn bộ máy.

Về hiệu quả quản lý, chính quyền 4 cấp dễ dẫn đến tình trạng chồng chéo chức năng giữa tỉnh, huyện và xã, khiến quá trình ra quyết định trở nên chậm chạp, cồng kềnh. Ngược lại, chính quyền 3 cấp giúp tăng tốc độ xử lý công việc do cấp tỉnh trực tiếp quản lý cấp xã, không cần thông qua cấp trung gian. Điều này không chỉ nâng cao tính minh bạch, mà còn tăng quyền tự chủ cho địa phương, khi cấp xã có vai trò chủ động hơn trong việc thực hiện các chính sách.

Về chi phí vận hành, mô hình 4 cấp đòi hỏi duy trì bộ máy hành chính quy mô lớn, tốn kém ngân sách nhà nước. Trong khi đó, việc bỏ cấp huyện sẽ giúp tiết kiệm đáng kể chi phí nhân sự, hành chính và quản lý, từ đó tạo nguồn lực để đầu tư vào các lĩnh vực quan trọng như: Y tế, giáo dục và hạ tầng.

Bỏ chính quyền cấp huyện là một bước cải cách mạnh mẽ nhằm tinh gọn bộ máy, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cần giải quyết để đảm bảo hiệu quả và tính khả thi. Trước hết, cấp huyện hiện đóng vai trò trung gian, giúp tỉnh quản lý và chỉ đạo cấp xã. Khi cấp này bị loại bỏ, tỉnh sẽ phải trực tiếp giám sát một số lượng lớn đơn vị hành chính cấp xã, gây áp lực lớn về tổ chức, điều hành và giám sát, trong khi cấp xã phải gánh thêm nhiều nhiệm vụ mới, dù năng lực quản lý ở nhiều nơi còn hạn chế. Nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bộ máy dễ rơi vào tình trạng quá tải ở cấp tỉnh và rối loạn trong quản lý ở cấp xã.

Bên cạnh đó, việc cung cấp dịch vụ công cũng bị ảnh hưởng khi nhiều thủ tục hành chính vốn được thực hiện ở cấp huyện sẽ phải chuyển lên tỉnh hoặc xuống xã. Nếu cấp xã chưa đủ năng lực hoặc hạ tầng công nghệ chưa đáp ứng được yêu cầu, người dân sẽ gặp khó khăn khi tiếp cận các dịch vụ hành chính.

Một vấn đề khác là việc sắp xếp lại bộ máy và nhân sự khi bỏ cấp huyện. Hàng loạt cán bộ, công chức đang làm việc tại cấp này sẽ cần được điều chuyển hoặc tinh giản, nếu không có chính sách hợp lý sẽ dẫn đến dư thừa nhân sự và tâm lý bất ổn trong bộ máy hành chính. Cùng với đó, cơ chế quản lý ngân sách cũng cần được điều chỉnh, khi trước đây cấp huyện đóng vai trò quan trọng trong phân bổ tài chính cho cấp xã. Nếu không có cơ chế phù hợp, có thể xuất hiện tình trạng phân bổ ngân sách thiếu hợp lý, gây bất bình đẳng giữa các địa phương hoặc làm tăng nguy cơ thất thoát, lãng phí.

Ngoài ra, hệ thống pháp luật hiện nay được xây dựng dựa trên nền tảng chính quyền 4 cấp, với nhiều quy định ràng buộc trách nhiệm và quyền hạn của cấp huyện. Khi bỏ cấp này, hàng loạt luật, nghị định, thông tư sẽ cần phải sửa đổi, từ Luật Tổ chức chính quyền địa phương đến các quy định về quản lý đất đai, đầu tư công, thuế và tài chính. Nếu không được điều chỉnh kịp thời, sẽ tạo ra khoảng trống pháp lý hoặc gây lúng túng trong triển khai thực tế.

Giải pháp chính sách tối ưu phải chăng là bỏ huyện như một cấp chính quyền, nhưng vẫn duy trì như một đơn vị hành chính? Huyện với tư cách là một cấp chính quyền có đầy đủ bộ máy quản lý nhà nước, gồm Hội đồng nhân dân (HĐND), Ủy ban nhân dân (UBND) và các cơ quan chuyên môn để thực hiện chức năng quản lý nhà nước trên địa bàn. HĐND huyện quyết định các vấn đề quan trọng, trong khi UBND huyện thực thi quản lý hành chính và chỉ đạo các xã trực thuộc. Huyện có quyền ban hành quyết định và chỉ đạo các xã thực hiện.

Khi huyện chỉ còn là một đơn vị hành chính, bộ máy chính quyền cấp huyện bị xóa bỏ, không còn HĐND, UBND và các cơ quan chuyên môn, mọi chức năng quản lý sẽ được chuyển lên tỉnh hoặc phân cấp trực tiếp xuống xã. Tuy nhiên, huyện vẫn tồn tại như một văn phòng hành chính của tỉnh để duy trì địa giới hành chính, điều phối phát triển vùng và hỗ trợ quản lý liên xã, có thể duy trì cả trung tâm hành chính công để tạo thuận tiện cho người dân.

Thực tế quốc tế cũng cho thấy nhiều nước vẫn giữ lại đơn vị hành chính trung gian dù đã tinh giản bộ máy chính quyền. Tại Mỹ, một số bang không có chính quyền cấp "county" (hạt), nhưng hạt vẫn tồn tại như một đơn vị hành chính để điều phối các dịch vụ công. Ở Pháp, các "Départements" (tỉnh) vẫn duy trì để quản lý hành chính và quy hoạch vùng dù không còn bộ máy chính quyền cấp này. Điều này cho thấy việc bỏ chính quyền cấp huyện nhưng vẫn giữ huyện như một đơn vị hành chính là một bước đi hợp lý và phù hợp với xu hướng cải cách hành chính hiện đại.

Bỏ chính quyền cấp huyện là một bước đi đúng đắn, giúp tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian và nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, để cải cách này thành công, cần giữ huyện như một đơn vị hành chính nhằm đảm bảo ổn định địa giới, điều phối phát triển vùng và duy trì sự thuận tiện trong cung cấp dịch vụ công. Đồng thời, cần có giải pháp phù hợp để nâng cao năng lực cấp xã, đẩy mạnh chuyển đổi số, hoàn thiện khung pháp lý và sắp xếp lại nhân sự, tài chính nhằm vượt qua các thách thức, đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ và hiệu quả./.

TS. NGUYỄN SĨ DŨNG